Ինքնամեկուսացումը սթրես է։ Վնաակար սովորույթների դեմ օգնում է պայքարել Ղազախստանցի փորձագետը

Անցած տարվա նոյեմբեր ամսին Երևանի Պետական Բժշկական համալսարանը կազմակերպել էր վնասի նվազեցմանն ուղղված առաջին «Bil:Armenia Harm reduction». միջազգային համաժողովը Հայաստանում։

Բանախոսներից մեկը Ղազախստանից ժամանած, մասնագիտությամբ բժիշկ, առողջապահության կազմակերպիչ և հասարակական «Աման-սուլիկ» կազմակերպության նախագահ Բախիտ Թումենովան էր: Տիկին Թումենովան պատմեց իր փորձի մասին՝ ինչպես կարելի է նվազեցնել բացասական երևույթների և վատ սովորությունների ազդեցության աստիճանը մեր առօրյայում: Դատելով այն լայն օղակից, որով համաժողովի մասնակիցները շրջապատել են փորձագետին ելույթից հետո, բոլոր մասնակիցներն էլ լրջորեն հետաքրքրված էին ինչպես վնասի նվազեցման հայեցակարգով, այնպես էլ Թումենովայի փորձով:

Այսօր անհնար է պատկերացնել մարդկանց համար ավելի բացասական երևույթ, քան COVID-19 նոր տիպի կորոնավիրուսի պանդեմիան։ Մի քանի օրվա ընթացքում մեր ամենօրյա կյանքը ենթարկվեց աննախադեպ փոփոխությունների: Մենք ապրում ենք ինքնամեկուսացման մեջ՝ հույսով սպասելով լավ նորությունների: Բախիտ Թումենովան մեր լրագրողի հետ հեռախոսազրույցում պատմեց այն մասին, թե ինչպես կարելի է նվազեցնել ինքնամեկուսացման վնասը այս դժվարին ժամանակաշրջանում։

Հարգելի տիկին Թումենովա, շնորհակալ ենք, որ համաձայնեցիք հարցազրույցի մասնակցել։ Ինչպիսի՞ն է կորոնավիրուսով պայմանավորված իրավիճակը Ղազախստանում։ Հայտարարվա՞ծ է արդյոք արտակարգ իրավիճակ։

Ղազախստանը արդեն ավելի քան մեկ ամիս է, ինչ գտնվում է արտակարգ իրավիճակում: Կորոնավիրուսի առաջին դեպքերը պաշտոնապես արձանագրվեցին 2020-ի մարտին: Մինչ օրս արձանագրվել է վարակի մոտ 1700 դեպք, գրեթե բոլոր 17 շրջաններում։ Ցավոք, ունենք 19 մահացած: Ենթադրվում է, որ վարակի գագաթնակետը կլինի ապրիլին, իսկ մինչ այդ դեպքերի թիվն աճում է:

Ի՞նչ եք կարծում, որո՞նք են կորոնավիրուսի դեմ պայքարի հիմնական միջոցները:

Կորոնավիրուսի դեմ պայքարի հիմնական միջոցառումները նույնն են, ինչ ամբողջ աշխարհում. ինքնամեկուսացման ռեժիմը և բնակչության շրջանում սանիտարահիգիենիկ միջոցառումների ուժեղացումը:

Արդյո՞ք կորոնովիրուսի դեմ պայքարն ունի ազգային առանձնահատկություններ: Կազդի՞ կորոնավիրուսային իրավիճակը մարդկանց վարքի վրա ապագայում։ Արդյո՞ք նրանք կդառնան ավելի պատասխանատու, թե՞ կվերադառնան բնականոն կյանքին այս ամենի ավարտից հետո:

Կարծում եմ, կորոնավիրուսով պայմանավորված իրավիճակը կազդի մարդկանց վարքի փոփոխության վրա: Տարբեր երկրներում կորոնավիրուսը տարբեր ձևով է ընթանում, ունի իր առանձնահատկությունները, իր «գույնը»: Օրինակ՝ ամենադժվար իրավիճակը հիմա այն երկրներում է, որտեղ մարդիկ թերագնահատում էին կարանտինային միջոցառումների կարևորությունն ու մատների արանքով նայում ինքնամեկուսացմանը:

Ճապոնիայում, որը կարելի է բնութագրել շատ բարձր սանիտարական և հիգիենիկ ստանդարտներով, կորոնավիրուսն ավելի թեթև է ընթանում։ Այս երկրի համար տիպային են պահվածքի ավանդական այնպիսի դրսևորումները, ինչպիսիք են ձեռքսեղմումի, գրկախառնությունների և համբույրների փոխարեն միմյանց խոնարհվելը, դիմակ կրելու սովորույթը, առհասարակ, բարձր կարգապահությունը։

Ղազախստանի ու Հայաստանի նման երկրների առանձնահատկությունն են մեծ ընտանիքները, երբ մի հարկի տակ ապրում է մի քանի սերունդ։ Հատկապես դա նկատելի է գյուղական համայնքում։ Այս երկրներում զարգացած է հյուրասիրության ավանդույթը, և մեկուսացումը հաճախ դիտարկվում է որպես ավանդական շփման սահմանափակում, ինչը լրացուցիչ հոգեբանական բեռ է ստեղծում։

Ինչու՞ է վիրուսը առանձնահատուկ վտանգավոր բնակչության տարիքային որոշակի խմբի համար:

Հոգեբանական բեռը հսկայական է հատկապես տարեցների համար: Նույն տարիքային խմբին էլ բնորոշ են հիվանդության ծանր ընթացքն ու բարձր մահացությունը: Բայց այստեղ ես կցանկանայի շեշտել, որ այս մարդիկ ոչ միայն տարեց հիվանդներ են, այլ տարեցներ, ովքեր ունեն տարբեր ուղեկցող հիվանդություններ, ինչպիսիք են շաքարային դիաբետը, բրոնխո-թոքային քրոնիկ և սրտանոթային հիվանդությունները, ուռուցքները: Սրանք ոչ վարակիչ հիվանդություններ են, բայց հենց այդ հիվանդություններն են պայմանավորում կորոնավիրուսային վարակի ամենածանր ընթացքը, և նման հիվանդներին է բաժին ընկնում մահացության ամենաբարձր ցուցանիշը:

Ինչի՞ հետևանքով են առաջանում ձեր կողմից նշված հիվանդությունները։

Ոչ վարակիչ այս հիվանդություններն առաջանում են վարքագծային ռիսկի գործոններից, ինչպիսիք են անառողջ սնունդը, քաշի ավելցուկը, նստակյաց ապրելակերպը, ծխելը և այլ վատ սովորությունները: Հետևաբար, մարդիկ պետք է համապատասխան եզրակացություններ անեն, ավելի պատասխանատու վերաբերմունք դրսևորեն իրենց առողջության նկատմամբ և նվազագույնին հասցնեն իրենց առողջության համար ռիսկային գործոնները: Մարդկությունը պետք է դասեր քաղի պանդեմիայից, զինվի դրանցով ու օգտագործի այդ դասերն ապագայում:

Ինչպե՞ս կաելի է ինքնամեկուսացման պատճառած վնասը նվազեցնել՝ կիրառելով վնասի նվազեցման հայեցակարգը:

Անխոս, ինքնամեկուսացումը դժվար փորձություն է: Մասնավորապես, դա է պատճառը, որ տիեզերագնացներին մարզելու ընթացքում հատուկ ուշադրություն է դարձվում մեկուսացման սթրեսին դիմակայելու ունակությանը: Կարանտինային միջոցառումների կիրառման հետևանքով հաղորդակցման բոլոր մշակութային, ազգային և ընտանեկան ավանդույթները մի կողմ են դրվում, իսկ դա հոգեբանական սթրեսի և անհանգստության պատճառ է դառնում: Ոմանք ինքնամեկուսացումը չափազանց ծանր են տանում, ոմանք սահմանափակումներն անգամ որակում են որպես ոտնձգություն: Իմ խորհուրդն է ընկալել արտակարգ իրավիճակն ու ինքնամեկուսացումը ոչ թե որպես իրավունքների և ազատությունների սահմանափակում, այլ որպես յուրաքանչյուրիս ներդրումը համաճարակի դեմ համաշխարհային պայքարին։ Եկեք գիտակցենք մեր ուղղակի ներգրավվածությունն այս պայքարին, որն այժմ մղում են մեծապես բուժաշխատողները։

Կարելի՞ է արդյոք ինքնամեկուսացմանը նայել ոչ որպես խնդրի, այլ որպես հնարավորության։ Ինչպիսի՞նն է ձեր գնահատականը։

Մեր օրերում ինքնամեկուսացումը հարաբերական է, քանի որ կան կապի այնպիսի ժամանակակից տեսակներ, ինչպիսիք են սմարթֆոնները, համակարգիչները, համացանցը, skype-ը և այլ հավելվածներ: Անհրաժեշտ է փիլիսոփայորեն վերաբերվել ինքնամեկուսացմանը. չէ՞ որ սա նաև հնարավորություն է անել շատ բաներ, որոնց ժամանակն առաջ չենք ունեցել։ Օրինակ, տունը մաքրել, իրերը տեսակավորել, ինչ-որ նոր բան սովորել, ֆիլմեր դիտել։ Ինքնամեկուսացումը հնարավորություն է տալիս վերաիմաստավորել արժեքները, այդ թվում նաև նորովի նայել առողջությանը, վաղուց պլանավորված փոփոխությունները մտցնել առօրյա՝ վերանայել սննդակարգը, օգտագործվող սննդի քանակը, ազատվել ավելորդ քաշից, հրաժարվել վնասակար սովորություններից, ձեռք բերել նոր՝ օգտակար սովորություններ։

Այն մարդկանց, ովքեր պատրաստ չեն կենսակերպի արմատական փոփոխությունների, կարանտինը հնարավորություն է տալիս վնասակար սովորույթները փոխարինել ավելի քիչ վնասակարներով, օրինակ՝ աղը կարելի է փոխարինել համեմունքներով, խմորեղենը՝ մրգերով, երշիկեղենը՝ բանջարեղենով, ուժեղ ալկոհոլային խմիչքները՝ գինիով ու գարեջրով, սիգարետը՝ էլեկտրոնային սիգարետով, այքոսներով կամ ցանկացած այլ առանց այրման աշխատող այլընտրանքով, միայն թե՝ արտոնագրված արտադրանքով։ Այս բոլոր փոփոխությունների խթանը կարող է լինել այն պարզ գաղափարը, որ ձեր առողջությունը ձեր ձեռքերում է, իսկ մարդը ԱՀԿ կանխատեսումներով կարող է ապրել ավելի քան 100 տարի:

Գոյություն ունի կարծիք, որ ինքնամեկուսացման պայմաններում, երբ մարդիկ մնում են տանն ու մեծ է սթրեսի ենթարկվելու վտանգը, նրանք ավելի շատ են ծխում, ավելի շատ ալկոհոլ են օգտագործում: Արդյո՞ք հավանություն եք տալիս որոշ երկրների՝ արտակարգ իրավիճակների պայմաններում ալկոհոլի և ծխախոտի վաճառքը արգելելու նախաձեռնությանը։

Ոչ մի դեպքում: Արգելքն ինքնին դրական արդյունք չի տալիս, փոխարենը բերում է շատ բացասական հետևանքների: Ժամանակին ԱՄՆ-ում ու ԽՍՀՄ-ում կիրառվում էր ալկոհոլի օգտագործումն արգելող օրենք՝ “сухой закон”-ը։ Ի՞նչ արդյունք տվեց այն․ սև շուկայի ծաղկում, անօրինական արտադրանքից զանգվածային թունավորումներ և այլն: Ես հավատում եմ, որ այն մարդկանց, ովքեր ունեն կախվածություն, պետք է առաջարկվեն ավելի քիչ վնասակար այլընտրանքներ՝ սահմանափակող և պատժիչ միջոցներ կիրառելու փոխարեն: Ի վերջո, չափից ավել ուտելը, ծխելը, ալկոհոլիզմը, թմրամոլությունը, աղի և քաղցրավենիքի մեծ սպառումը ոչ այլ ինչ են, քան կախվածություն: Այստեղ անհրաժեշտ է ուսումնասիրել, թե հատկապես ինչն է վնաս հասցնում մարդու առողջությանը։

Կարո՞ղ եք արդյոք օրինակներ բերել՝ ինչպես նվազեցնել վնասը։

Սնունդը չարաշահելու դեպքում պետք է նվազեցնել օրգանիզմ մտնող ավելցուկային աղի, շաքարի, տրանսյուղերի վնասը։ Անհրաժեշտ է ձևավորել ճիշտ սնվելու մշակույթ և նախապատվությունը տալ ավելի առողջ սնունդին։ Իմաստ ունի փոխել ալկոհոլային խմիչքների սպառման մշակույթը՝ ավելի ուժեղ տեսակներից անցնելով ավելի թույլ տեսակներին, ինչպիսիք են գինին կամ գարեջուրը, որոնք ավելի քիչ էթիլային սպիրտ են պարունակում։ Նիկոտինային կախվածության դեպքում կարևոր է հասկանալ, որ թեև նիկոտինը կախվածություն է առաջացնում, առողջությանը վնաս է հասցնում ոչ թե նիկոտինը, այլ այրման արգասիքները՝ այսպես կոչված խեժը։ Սա հասկանալով ավելի լավ ու ավելի անվտանգ է սիգարետի փոխարեն օգտագործել ավելի քիչ վնասակար այլընտրանք՝ էլեկտրոնային սիգարետ կամ, օրինակ, տաքացվող ծխախոտ: Այս սարքերը մարդու օրգանիզմ նիկոտին են մատակարարում, բայց առանց այրման, հետևաբար, զգալիորեն ավելի քիչ վնաս են հասցնում։ Իհարկե, որպես բժիշկ, ես կասեի, որ ամենալավն է բացառել ռիսկի բոլոր գործոնները։ Միևնույն ժամանակ, բոլորս հասկանում ենք, որ դա անհնար մի բան է, հետևաբար, կարևոր է ձևավորել վարքագիծ, որը տրամաբանության վրա է հիմնված, տվյալ դեպքում՝ վնասի նվազեցման։

Արդյո՞ք մեկուսացման պայմաններում մեծանում է վատ սովորությունների բացասական ազդեցությունը։ Ի՞նչ հետևանքներ դա կարող է ունենալ։

Այո, մեծանում է։ Եթե մարդը չի օգտագործում կարանտինը որպես արժեքներ վերագնահատելու և իր կենսակերպը վերանայելու, անառողջ սովորություններն առողջներով փոխարինելու կամ գոնե որպես վատ սովորությունների վնասը նվազեցնելու հնարավորություն, ապա մեկուսացման ռեժիմը միայն կբարձրացնի վատ սովորությունների բացասական ազդեցությունը:

Մեկուսացումը հսկայական հոգեբանական բեռ է, որին գումարվում են ֆինանսական ու տնտեսական դժվարությունները, որոնց բնակչությունը բախվել է արտակարգ իրավիճակում։ Պետությունն իհարկե աջակցություն է տրամադրում, բայց մարդկանց համար միևնույն է բարդ է․ նրանք անհանգստանում են, թե ինչ կլինի վաղը:

Հոգեբանական սթրեսի պայմաններում ոմանք սկսում են չարաշահել ալկոհոլը, ինչը հաճախ հանգեցնում է ընտանեկան վեճերի և ընտանեկան բռնության։ Իր հերթին, նստակյաց ապրելակերպը և սննդի չարաշահումը, որոնք ուղեկցում են մեկուսացմանը, կարող են հանգեցնել քաշի բարձրացման, սրտի հետ կապված խնդիրների, բարձր ճնշման և այլն, այսինքն ՝ քրոնիկ հիվանդությունների սրացման և ինքնազգաղոցության վատթարացման: Եվ այդ դեպքում այդ մարդիկ ինքնամեկուսացումից դուրս կգան էլ ավելի հիվանդ՝ անգամ կորոնավիրուսով չվարակվելու դեպքում։

Վերջապես, ի՞նչ խորհուրդ կտաք մեր ընթերցողներին այս բարդ իրավիճակում:

Համբերություն։ Պատասխանատու եղեք ձեր առողջության համար, խստորեն պահպանեք բոլոր կարանտինային պահանջները, աջակցեք բուժաշխատողներին, ովքեր կորոնավիրուսի դեմ պայքարի առաջնագծում են։ Փորձեք մեկուսացման շրջանում բարելավել ձեր առողջությունը, սկսեք առողջ ապրելակերպ վարել: Վնասակար սովորություններ ունեցող մարդկանց կհորդորեմ հրաժարվել դրանցից, ծայրահեղ դեպքում նվազեցնել դրանց վնասի աստիճանը՝ կիրառելով վնասի նվազեցման գործիքները:

Մեր կազմակերպությունը կոչվում է «Աման-սաուլիկ», ինչը թարգմանաբար նշանակում է «առողջություն ու բարեկեցություն»։ Այս ոչ հեշտ իրավիճակում, ցանկանում եմ ձեզ չմատնվել խուճապի ու անփութության, փոխարենը հանգստություն ու խիզախություն դրսևորելով ջանք չխնայել՝ ձեր ու ձեր հարազատների առողջությունն ու բարեկեցությունը ամրապնդելու համար։