Ղազախստանի կառավարությունը վերանայում է հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ. Reuters

Քչերն են կասկածում, որ, կիրակի օրը կայանալիք նախագահական ընտրությունների արտյունքներով, Քասիմ Ժոմարտ Տոկաեւը 7 տարով կերկարաձգի իր իշխանությունը Ղազախստանում: Սակայն ավելի քիչ բան է հայտնի այն մասին, թե ինչպես կարող է նախկին դիվանագետը նվազեցնել իրերկրի կախվածությունը Ռուսաստանից՝ առանց նրանից օտարվելու:

Տոկաեւը, ով, ըստ սոցիոլոգիական հարցումների, վստահորեն կհաղթի ընտրություններում, հրապարակայնորեն դեմ է արտահայտվել Ուկրաինայում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կողմից ներկայացված տարածքային պահանջներին, ինչը վատթարացրել է նախկին խորհրդային հանրապետության եւ Մոսկվայի հարաբերությունները:

Ռուսաստանը եւ Ղազախստանը կիսում են աշխարհի ամենաերկար շարունակական ցամաքային սահմանը՝ որոշ ղազախների մոտ մտահոգություն առաջացնելով՝ Ուկրաինայից հետո հետխորհրդային հանրապետություններից երկրորդ ամենամեծ էթնիկ ռուս բնակչությամբ երկրի անվտանգության վերաբերյալ:

Հունիսին Սանկտ Պետերբուրգում կայացած ֆորումում Տոկաեւն ասել է, որ իր կառավարությունը չի ճանաչում Ուկրաինայի արեւելքում Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող շրջանները եւ պահպանում է միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների անձեռնմխելիությունը:

Նրա կոշտ արտահայտությունները զարմացրել են դիտորդներին եւ հանգեցրել ռուսական լրատվամիջոցների որոշ մեկնաբանների զայրացած սպառնալիքներին:

Իսկ անցյալ ամիս, երբ Տոկաեւը հյուրընկալել է Կենտրոնական Ասիայի նախագահների գագաթաժողովը, նա դեմ առ դեմ հանդիպումներ է ունեցել այլ առաջնորդների հետ, սակայն, սառող հարաբերությունների ֆոնին, Պուտինի հետ երկկողմանի բանակցություններ չեն կայացել:

69-ամյա Տոկաեւը պաշտոնը ստանձնել է 2019 թվականին այն բանից հետո, երբ Ղազախստանի նախորդ նախագահը բողոքի ակցիաների պատճառով հրաժարական է տվել: Վառելիքի թանկացման հետեւանքով առաջացած հունվարյան անկարգություններից հետո Տոկաեւը անդրադարձել է բարեփոխումներին, ներառյալ սահմանադրական փոփոխություններին եւ նվազագույն աշխատավարձի բարձրացմանը՝ նշանակելով արտահերթ ընտրություններ։ Արմատական ​​փոփոխությունների պահանջարկի ֆոնին նա վերջերս արագացրել է ղազախական նավթի արտահանումը արեւմուտք Կասպից ծովով ավելացնելու ծրագրերը՝ խուսափելով Ռուսաստանից:

Ղազախստանը ներկայումս մեծապես կախված է Caspian Pipeline Consortium-ից (CPC)՝ աշխարհի ամենամեծ խողովակաշարերից մեկից, որն անցնում է Ռուսաստանի տարածքով մինչեւ Նովոռոսիյսկ սեւծովյան նավահանգիստ: Տարեկան 68 մլն տոննա արտահանման ընդհանուր ծավալից դրանով է անցնում 53 մլն տոննա ղազախական նավթը։

«Մենք մշակել ենք ճանապարհային քարտեզ արտահանման (նավթի) դիվերսիֆիկացման համար»,- լրագրողներին ասել է վարչապետ Ալիխան Սմաիլովը՝ հավելելով, որ աշխատանքներ են տարվում բոլոր ոլորտներում նավթի արտահանման հնարավորություններն ընդլայնելու եւ մեծացնելու ուղղությամբ»: Բայց այս նպատակին հասնելը հեշտ չի լինի։ Ղազախստանի KazMunayGas պետական ​​նավթային ընկերության գործադիր տնօրենն այս շաբաթ ասել է, որ 20 միլիոն տոննա բեռնափոխադրումը «միջնաժամկետ» թիրախ է:

Ղազախստանի նախագահը եւ ՌԴ ԱԳՆ-ն չեն արձագանքել այս պատմության վերաբերյալ մեկնաբանությունների խնդրանքին։ Հուլիսին Տոկաեւի խոսնակն ասել էր, որ Ռուսաստանը շարունակում է մնալ ռազմավարական գործընկեր, եւ էներգակիրների մատակարարման ուղիների դիվերսիֆիկացման ծրագրերը քաղաքականությամբ չեն որոշվում:

CPC-ի հիմնական այլընտրանքային երթուղին Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան (ԲԹՋ) խողովակաշարն է, որը սկիզբ է առնում Ադրբեջանում՝ Ղազախստանից Կասպից ծովի հակառակ ափից։ Բաքվից նավթը կարող է խողովակաշարով հասցնել նաեւ Վրաստանի Սուփսա նավահանգիստ, այնտեղից էլ համաշխարհային շուկաներ:

Սակայն ղազախական նավթի Բաքու առաքումը պահանջում է կա՛մ ծովային փոխադրումներ, կա՛մ անդրկասպյան խողովակաշարի կառուցում: Գոյություն ունեցող նավատորմը փոքր է, եւ ափամերձ պետությունների միջեւ խողովակաշարի շուրջ բանակցությունները տասնամյակներ շարունակ դադարեցվել են տարածքային վեճերի պատճառով:

Երկու տարբերակներն էլ անհրաժեշտ կլինեն 20 միլիոն տոննա թիրախին հասնելու համար, քանի որ Կասպից ծովի ղազախական նավահանգիստները չունեն անհրաժեշտ հզորություն, եւ չկան լցանավեր, որոնք կարող են նման ծավալների հումք տեղափոխել:

Սմաիլովն անցյալ շաբաթ ասել էր, որ Ղազախստանը կսկսի ԲԹՋ-ով տարեկան լրացուցիչ 1,5 մլն տոննա վառելիք ուղարկելով՝ սկսած 2023 թվականից՝ աստիճանաբար հասնելով 6-ից 6,5 մլն տոննայի։

Նա չի հստակեցրել, թե ինչպես է երկիրը հասնելու նպատակին։ Ղազախական Ակտաու նավահանգիստը կարող է սպասարկել մինչեւ 5,5 միլիոն տոննա: Մեկ այլ նավահանգիստ՝ Կուրիկը, կարող է օգտագործվել նավթ տեղափոխող երկաթուղային լաստանավերի բեռնման համար:

Սմաիլովն ասել է, որ Ղազախստանի նավթի խոշորագույն արտադրող Tengizchevroil-ը կրկնապատկել է իր վագոնների թիվը՝ վրացական սեւծովյան Բաթումի նավահանգիստ հում նավթ տեղափոխելու համար:

Տոկաեւը նաեւ կոչ է արել Կասպից ծովի ափին նավթի պահեստարաններ կառուցել, ինչը կկանխի խողովակաշարերի խափանումների անմիջական ազդեցությունը արտադրության վրա։

Դեպի արեւելք Ղազախստանից Չինաստան խողովակաշարը ներկայումս օգտագործվում է տարեկան մոտ 10 մլն տոննա ռուսական նավթ տեղափոխելու համար՝ դրա հզորության մոտ կեսը, գումարած մոտ 2 մլն տոննա ղազախական նավթ:

Այս խողովակաշարը լցնելու Ղազախստանի հնարավորությունը սահմանափակված է չինական պահանջարկով եւ գներով, որոնք ամեն տարի վերանայվում են։

Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկից ի վեր նախկին խորհրդային Կենտրոնական Ասիայի հինգ հանրապետությունները գնալով ավելի են դիմակայել Մոսկվային՝ գիտակցելով իրենց նոր լծակները, քանի որ Ռուսաստանը փնտրում է իրենց շուկաները եւ առեւտրային ուղիները՝ փորձելով շրջանցել Արեւմտյան պատժամիջոցները:

Կառավարության բարձրաստիճան պաշտոնյաներից մեկն ասել է, որ Տոկաեւի ջախջախիչ հաղթանակը կարող է նրան քաջություն տալ՝ Ռուսաստանից ավելի հեռանալու համար:

Պաշտոնյան, որը հրաժարվել է իր անունը հրապարակելուց, նշել է, որ Տոկաեւը ցանկանում է ապացուցել, որ կարող է ղեկավարել իր 20 միլիոնանոց երկիրը՝ առանց հովանավորի:

Պուտինը աջակցել է Տոկաեւին, եւ ՀԱՊԿ-ը զորքեր է ուղարկեց Ղազախստան այն ժամանակ, երբ Ղազախստանի ղեկավարը չէր կարող լիովին վստահել սեփական անվտանգության ուժերին, ինչը այժմ քննադատությունների տեղիք է տվել: Նրա գործողությունները փետրվարին Ուկրաինա Ռուսաստանի ներխուժումն սկսելուց հետո այլ բան են հուշում։

Ղազախստանը խաղաղության կոչ է արել եւ հրաժարվել է ճանաչել հանրաքվեներ: Նույնիսկ պատերազմից առաջ Ղազախստանը դիմադրել է 2020 թվականին Մոսկվայի մղումներին՝ Եվրասիական տնտեսական միության շրջանակներում միասնական արժույթ եւ միասնական խորհրդարան ստեղծելու վերաբերյալ հնգամյա ռազմավարական ծրագրին: Պաշտոնյան ասել է, որ Ղազախստանի կառավարությունը վերանայում է իր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, թեեւ հսկա հարեւանը դեռեւս զգալի լծակներ ունի:

Այս տարի CPC-ում ավելի շատ խափանումներ են եղել, քան երբեւէ, ինչը ստիպել է Ղազախստանին՝ կրճատել նավթի արդյունահանումը եւ արտահանումը 2022 թվականին՝ վնաս հասցնելով պետական ֆինանսներին:

Հայաստանում գործարկվել է Genotek գենետիկական լաբորատորիա
Նոյեմբերի 17-ին Երեւանում իր աշխատանքներն է մեկնարկել «Գենոտեկ» (Genotek) գենետիկական լաբորատորիան։ Ժամանակակից լաբորատոր համալիրը, որը հագեցած է գենոմային հաջորդականությամբ եւ միկրոզանգվածային վերլուծության հարթակներով ամերիկյան Illumina ընկերության կողմից է պատրաստվել եւ թույլ է տալիս լուծել բժշկական հետազոտությունների եւ գյուղատնտեսության ոլորտում առկա խնդիրները: Բացի ժառանգական հիվանդությունների ախտորոշումից, «Գենոտեկ» լաբորատորիայի ուղղություններից մեկը կլինի բույսերի եւ կենդանիների գենոմային բուծումը։

Ընկերության տնօրեն Վալերի Իլյինսկին ասել է, որ լաբորատորիան բացվում է Երեւանում՝ Բժշկական գենետիկայի եւ առողջության առաջնային պահպանման կենտրոնի հետ համատեղ։

«Մեր գործառույթը լաբորատոր մասն է։ Մենք կիսում ենք գենետիկական տարբեր հատկանիշների վերծանման եւ մեկնաբանման տեխնոլոգիաները եւ հնարավորությունները: Իսկ Հայաստանում բժշկական գենետիկայի առաջատար կենտրոնի՝ Բժշկական գենետիկայի կենտրոնի պրոֆեսիոնալ բժիշկները խորհուրդ կտան եւ կանցկացնեն գենետիկական թեստեր»,- ասել է նա։

Վալերի Իլյինսկին բացատրել է, որ գենոմային հաջորդականությունը շատ կարեւոր է հիվանդությունների (չուսումնասիրված պայմաններ) ախտորոշման համար, իսկ միկրոզանգվածների եւ միկրոչիպերի վրա վերլուծությունը հնարավորություն է տալիս մանրամասն գենետիկական ուսումնասիրությունների արժեքը իջեցնել բավականին մատչելի արժեքների:

Իլյինսկին խոստովանել է, որ գենետիկական անալիզները թանկ են, եւ դա պայմանավորված է սարքավորումների եւ ռեագենտների բարձր արժեքով. «Գենոմի հաջորդականությունը մի ամբողջ գենոմի համար, օրինակ, արժե 1 միլիոն դոլար: Մենք շահագրգռված ենք, որ գենետիկական հետազոտությունները հնարավորինս էժան լինեն։ Կարեւոր է հանրությանը առաջարկել ծառայություններ, որոնք օգնում են նրանց հոգ տանել իրենց առողջության մասին, ախտորոշել հիվանդությունները, ընտրել թերապիա կամ կանխել դրանք: Գենետիկական հետազոտությունների արժեքը Հայաստանում կնվազի մեր լաբորատորիայի գործարկմամբ։ Բայց կան նաեւ շատ թանկ գենետիկական հետազոտություններ. ամբողջ գենոմի հաջորդականությունը արժե մոտ 2000 դոլար: Այս ուսումնասիրության գինը պայմանավորված չէ նրանով, որ այն հարուստների համար է, այլ ռեագենտների արժեքով»։

Վալերի Իլյինսկին պարզաբանել է, որ Genotek-ը գործում է ԱՊՀ երկրներում եւ Ռուսաստանում արդեն 12 տարի։ Հայաստանում լաբորատորիա բացելու գաղափարը, որը կկենտրոնանա, ի թիվս այլ հարցերի, գյուղատնտեսական ծրագրերի վրա, ի հայտ է եկել մեկ տարի առաջ։ Նրա խոսքով, մի կողմից Հայաստանում գյուղատնտեսությունը բավականին լավ զարգացած է, մյուս կողմից՝ նոր սորտեր ստանալը տեւում է մոտ 10-ից 12 տարի։

«Եթե կիրառվեն ուղղորդված գենետիկական ընտրության ժամանակակից տեխնոլոգիաները, ապա այդ ցիկլը կարող է կրճատվել մինչեւ 2-ից 3 տարի»,- նշել է մասնագետը։

Էկոնոմիկայի փոխնախարար Արման Խոջոյանը նշել է, որ այսօր գենետիկ տեխնոլոգիաները լայնորեն կիրառվում են բուսաբուծության եւ անասնաբուծության մեջ՝ գյուղատնտեսության բոլոր ճյուղերի ինտենսիվությունը բարձրացնելու համար։

«Ներկայումս գյուղատնտեսության կարեւորագույն խնդիրներից է պարենային անվտանգությունը, որն ապահովելու նախապայման է նոր սորտերի եւ հիբրիդների ընտրությունն ու սերմարտադրությունը։ Եվ միայն կենսատեխնոլոգիաների կիրառմամբ է հնարավոր բարձր արագությամբ եւ արտադրողականությամբ ձեռք բերել հիվանդությունների եւ վնասատուների նկատմամբ ամենաբարձր դիմադրողականություն ունեցող մրցունակ սորտեր։ Բացի այդ, դա կնվազեցնի կախվածությունը ներմուծումից»,- հայտնել է փոխնախարարը:

Նա հավելել է, որ Genotek-ի փորձը գենետիկական հետազոտությունների ոլորտում հնարավորություն կտա ներմուծել գենոմային ընտրությունը գյուղատնտեսություն. «Սա կապահովի բուծման նպատակային աշխատանք, որի արդյունքում կպահպանվեն ցեղատեսակների բուծման որակները, կբարելավվեն ինչպես հիմնական անասունների գենետիկական ներուժը, այնպես էլ տեղական կենդանիների տնտեսապես արժեքավոր հատկությունները»։

Genotek-ը բարձր տեխնոլոգիական բժշկական ընկերություն է, որը հաճախորդներին տրամադրում է գենետիկ տեղեկատվություն՝ բարելավելով նրանց կյանքի որակը: Ընկերությունը ծառայություններ է մատուցում բժշկական գենետիկայի ոլորտում։ ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունների տվյալները թույլ են տալիս ախտորոշել, ընտրել արդյունավետ թերապիա եւ բացահայտել հիվանդությունների հավանականությունը:

Illumina-ն գենետիկ տեխնոլոգիաների համաշխարհային առաջատարն է: Ընկերությունը հիմնադրվել է 1998 թվականին եւ զբաղվում է բազմազանության եւ կենսաբանական ֆունկցիաների վերլուծության համակարգերի մշակմամբ եւ արտադրությամբ։ Illumina-ի հաճախորդները ներառում են գենոմի հետազոտական ​​կենտրոններ, դեղագործական ընկերություններ, համալսարանական կենտրոններ, կլինիկական հետազոտական ​​կազմակերպություններ եւ բիոտեխնոլոգիական ընկերություններ: