Թուրքիան պատրաստ է համագործակցել Ռուսաստանի հետ՝ ի հեճուկս ՆԱՏՕ-ի. Ի՞նչ է նա ակնկալում դրա դիմաց. Lenta

Անկարան բարեկամության է ձգտում միայն նրանց հետ, ովքեր շահավետ են իր համար: Եւ, թերեւս, Մոսկվայի համար հիմա դա ամենավատ սցենարը չէ։ Ընդ որում, չպետք է մոռանալ, որ թիկունից հերթական հարվածը կարող է նույնքան արագ եւ անսպասելի լինել, ինչպես դա եղավ 2015 թվականին, գրում է Lenta-ն։

«Թուրքիան 2020 թվականից սկսել է հավակնել արբիտրի դերին ռուս-ուկրաինական հակամարտությունում։ Կոչ անելով արեւմտյան երկրներին հաշվի առնել Մոսկվայի մտահոգություններն անվտանգության ոլորտում՝ զուգահեռաբար այն բացահայտ կերպով պաշտպանում էր Կիեւի տարածքային ամբողջականությունը, զինում էր Ուկրաինայի ԶՈւ-ն եւ անգամ համատեղ վարժանքներ էր անցկացնում ուկրաինացի զինվորականների հետ։
Ռուսական ռազմական օպերացիայի ամենասկզբում Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն ուղիղ խնդրեց Վլադիմիր Պուտինին պաշտոնական միջնորդի կարգավիճակ տալ Անկարային ճգնաժամի կարգավորման հարցում:

«Մենք տարածաշրջանում խաղաղության հաստատման կողմնակից ենք, հատկապես, երբ խոսքը նախեւառաջ Ղրիմի թուրքերի մասին է։ Մենք այդ հարցերը բազմիցս քննարկել ենք բարեկամ Ռուսաստանի եւ հատկապես նախագահ Պուտինի հետ։ Մենք ցանկանում ենք, որպեսզի տարածաշրջանը չլինի մի տարածք, որտեղ գերակշռում է պատերազմը»,- 2021 թվականի վերջին հայտարարեց Թուրքիայի ղեկավարը։ Այդ ժամանակ Մոսկվան փափուկ կերպով մերժեց. մասնակցությունը հակառուսական «Ղրիմի պլատֆորմին» եւ ժամանակակից անօդաչու սարքերի մատակարարումն ապրիորի բացառում էին չեզոքությունը։ Բայց մարտական գործողությունների բռնկումով իրավիճակը փոխվեց։ Էրդողանը որոշ չափով մեղմացրեց իր հռետորաբանությունը, սակայն չհրաժարվեց բանակցություններում միջնորդ դառնալու ցանկությունից։ Քաղաքական գործիչն իր դիրքորոշումն «ակտիվ չեզոքություն» անվանեց։ Գործնականում դա նշանակում է կապ պահպանել երկու կողմերի հետ՝ հրաժարվելով բացահայտորեն համակրանք հայտնել դրանցից որեւէ մեկի նկատմամբ։

Ռազմական օպերացիայի մեկնարկից հետո Թուրքիայի նախագահը պարբերաբար հեռախոսազրույցներ է ունենում ինչպես Վլադիմիր Պուտինի, այնպես էլ Վլադիմիր Զելենսկու հետ։ Նա նաեւ երկու երկրների ղեկավարներին առաջարկեց Ստամբուլը որպես հիմնական բանակցային հարթակ օգտագործել, իսկ ավելի ուշ անձամբ բացեց պատվիրակությունների դեմ առ դեմ հանդիպումն այնտեղ։

«Հակամարտության երկարաձգումը ոչ մեկին ձեռնտու չէ։ Պատերազմում հաղթողներ չկան»,- այս խոսքերով Էրդողանը ողջունեց հանդիպման մասնակիցներին։

Իսկ բանակցություններից ընդամենը մի քանի օր անց նա վստահեցրեց, որ Պուտինի եւ Զելենսկու առաջիկա հանդիպումը, որի արդյունքը կդառնա խաղաղության պայմանագրի ստորագրումը, նույնպես կարող է Թուրքիայում կայանալ։ Արդյո՞ք դա իրականում այդպես կլինի՝ դեռ ոչ ոք չի կարող ասել։ Սակայն արդեն հիմա պարզ է, որ Էրդողանին հաջողվեց հասնել իր ուզածին. բանակցողի կարգավիճակը եւ երկու նախագահների հետ լավ հարաբերությունները թույլ տվեցին նրան անուղղակիորեն ազդել գալիք խաղաղության պայմանների վրա, որոնք, ինչպես էլ նայես, կախված կլինեն այդ թվում նաեւ Անկարայի դիրքորոշումից։

Մասնավորապես, ուկրաինական կողմի առաջարկներում հստակ ասվում է, որ իր անվտանգության ապագա երաշխավորներից մեկը պետք է դառնա Թուրքիան: Ռուսաստանի պաշտոնական դիրքորոշումն այս հարցում դեռ լիովին պարզ չէ, սակայն, դատելով առարկությունների բացակայությունից, նա այդպիսի որոշմանը դեմ չի լինի։ Եւ թուրքական իշխանությունները, կարծես, հենց դրան են փորձում հասնել։ Երաշխավորի կարգավիճակը հանրապետությանը թույլ կտա ոչ միայն օրինական ճանապարհով ավելացնել իր ռազմական ներկայությունը սեւծովյան տարածաշրջանում, այլեւ ուղղակիորեն ազդել Ուկրաինայի ղեկավարության քաղաքականության վրա. լինի դա թաթարների իրավունքները, տնտեսական նախապատվությունները, թե պաշտպանական պայմանագրերը։

Հատկանշական է, որ ինքը՝ Էրդողանը, սկզբունքորեն պնդում է ապագա համաձայնագրի միայն մեկ պայման՝ Ղրիմն ու Դոնբասը պաշտոնապես կմնան Ուկրաինայի կազմում։ Բանակցությունների մյուս հակասությունները նրան այնքան էլ չեն հուզում:

Այսինքն, չնայած ֆորմալ բարեկամական հարաբերություններին, Անկարան չի պատրաստվում համակերպվել ուկրաինական բանակի լիակատար պարտության հետ։ Թե ինչպես նա կկարողանա հասնել իր ուզածին, բաց հարց է: Բայց թվում է, թե թուրք առաջնորդը ոչինչ չի պատրաստվում անել։ Բացի այդ, նրա մոտ կարող է Ռուսաստանի համար տհաճ մի քանի խաղաթուղթ լինել:

Ռուսաստանի ու Թուրքիայի հակասությունները, ինչպես արդեն նշվեց, ուկրաինական խնդրով չեն սահմանափակվում։ Ավելին, ռազմական օպերացիան թուրքական իշխանություններին թույլ տվեց միանգամայն լեգիտիմ, բայց չափազանց անհարմար մանեւր կատարել Ռուսաստանի ղեկավարության համար։ Խոսքը ռազմական նավերի համար Բոսֆորի եւ Դարդանելի փակման մասին է։ Դեռեւս 1936 թվականին ընդունված Մոնտրյոյի կոնվենցիայի համաձայն՝ Անկարան իրավունք ունի փակել դրանք օտար ուժերի ռազմանավերի համար Սեւ ծովում ռազմական բախումների դեպքում։ Նա այդ իրավունքից օգտվեց 2022 թվականի մարտի 1-ին, ինչը բավական շոշափելի սպառնալիք ստեղծեց Մոսկվայի համար։ Նեղուցները փակելուց հետո ռուսական նավատորմը փաստացի կորցրեց կապն իր նյութատեխնիկական ապահովման կետի հետ սիրիական Տարտուսում։ Այդ ռազմածովային բազան որպես հիմնական տարանցիկ կետ էր ծառայում Ասադի կառավարության եւ նրա զինված ուժերի համար ռազմական պաշարների մատակարարման գործում։ Դրանով էր անցնում նաեւ մատակարարումը Սիրիայում ծառայող ռուս զինվորականների համար:

Ակնհայտ է, որ որոշ ժամանակ ստորաբաժանումներն օդային ճանապարհով կկարողանան արկեր եւ տեխնիկա ստանալ։ Սակայն մատակարարման ծավալներն արդեն զգալիորեն նվազել են։ Պայմաններում, երբ Ասադի կառավարությունը դեռ չի վերահսկում երկրի տարածքների ավելի քան մեկ երրորդը, այդ գործոնը կարող է գրեթե կրիտիկական դառնալ։ Հատկապես՝ հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ սիրիական հակամարտության հարցում Թուրքիայի եւ Ռուսաստանի միջեւ տարաձայնությունները ամենասկզբունքային բնույթ են կրում։ Թուրքամետ կազմավորումները դեռեւս վերահսկում են Սիրիայի հյուսիսում գտնվող մի քանի կարեւոր շրջաններ։ Եւս մի քանիսը վերահսկվում են ԱՄՆ-ի նկատմամբ համեմատաբար լոյալ քրդական խմբավորումների կողմից:

Ասադի բանակը լրջորեն թուլացել է նաեւ սիրիացի կամավորների՝ Ուկրաինա ուղարկմամբ։ Պաշտպանության նախարարության տվյալներով՝ Սիրիայի մոտ 16 հազար զինծառայող է հայտարարել Ռուսաստանի շահերի համար պայքարելու պատրաստակամության մասին։ Նրանք արդեն սկսել են ժամանել Դոնբաս եւ կողք կողքի կռվելու են ժողովրդական միլիցիայի հետ։

Կարո՞ղ է արդյոք Անկարան խաղարկել «սիրիական խաղաքարտը», եթե Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջեւ բանակցությունները փակուղում հայտնվեն։ Դա հավանական է: Իրավիճակի՝ մեկ այլ ուղղությամբ սրումն ակնհայտորեն կբարդացնի իրավիճակը ՌԴ ԶՈւ-ի համար։

Բացի այդ, վտանգավոր միջադեպեր տարածաշրջանում արդեն եղել են։ 2020 թվականի հունվարին գրոհայինների սադրանքը գրեթե ուղիղ բախումների հանգեցրեց ռուսական եւ թուրքական ստորաբաժանումների միջեւ։ Այն ժամանակ լարվածության աստիճանը նվազեց Պուտինի եւ Էրդողանի բանակցությունների արդյունքում։ Արդյո՞ք Թուրքիայի ղեկավարը կցանկանա եւս մեկ անգամ օգտագործել Ասադի վարչակարգի հետ հաշիվները մաքրելու իր հնարավորությունը իր պրոքսիների պարտության տարիների ընթացքում, դեռ պարզ չէ:

Գրեթե նույն պատկերը Լեռնային Ղարաբաղում է: Այստեղ Թուրքիայի ղեկավարությունը բաց է գործում՝ զգուշորեն սաբոտաժի ենթարկելով 2020 թվականին ռազմական գործողությունների արդյունքներով ձեռք բերված պայմանավորվածությունները։

Ինչպես վստահեցնում են ՀՀ իշխանությունները, մարտի սկզբին ադրբեջանական զինուժը գնդակոծել է բնակավայրերը չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության տարածքում: Արդեն ամսվա վերջին ադրբեջանական բանակը մտել է Փառուխ գյուղի տարածքում ռուս խաղաղապահների պատասխանատվության տակ գտնվող գոտի եւ նոր դիրքեր տեղակայել այնտեղ։

Ի պատասխան մեկնարկային գիծ վերադառնալու Ռուսաստանի պահանջների՝ երկրի ՊՆ-ն մերժմամբ է պատասխանել։ Զինվորականները հայտարարել են, որ Ադրբեջանի քարտեզների վրա Լեռնային Ղարաբաղ անվանումը պարզապես չկա, եւ իրենք իրենց տարածքում են։

Անկարան համաձայնել է այս ձեւակերպման հետ։ Մարտի 31-ին Էրդողանը Երեւանին մեղադրեց միտումնավոր սադրանքի մեջ, կրկին պահանջեց ցրել ԼՂՀ զինված ուժերը եւ դուրս բերել հայկական բանակի մնացորդները տարածաշրջանից։ «Ադրբեջանը լիովին կատարում է եռակողմ համաձայնագրի դրույթները։ Ադրբեջանի կողմից խախտումներ չկան: Քանի որ հարձակում է եղել Ադրբեջանի վրա, եղել է նաեւ պաշտպանական պատասխան»,- ասել է Թուրքիայի նախագահը։ Նույն օրը նա հայտարարեց իր մոտալուտ այցի մասին Շուշի՝ Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ կարեւորագույն քաղաք, որն ադրբեջանցիները գրավել էին 2020 թ. մարտական ​​գործողությունների վերջին օրերին։

Հավանաբար ավելորդ կլիներ այս միջադեպն ուղիղ կերպով կապել Ուկրաինայում իրավիճակի հետ։ Այնուամենայնիվ, չի կարելի բացառել, որ տարածաշրջանում հերթական սրումը կարող է էապես բարդացնել Մոսկվայի եւ Անկարայի հարաբերությունները։ Վերջինս, եթե հնարավորություն ընձեռվի, կարող է մեծացնել խաղադրույքներն «առանց հաղթողների ու պարտվողների»։

Չնայած արտաքին քաղաքական ամուր դիրքերին՝ Էրդողանի համար մինչ այժմ ամենամեծ վտանգը երկրի ներսից է: Թուրք քաղաքագետ Իքբալ Դյուրրեի կարծիքով՝ մինչեւ 2023 թվականի նախագահական ընտրությունների ավարտը Թուրքիայի ղեկավարն արմատապես չի փոխի կուրսը եւ չի հրաժարվի Ռուսաստանի հետ գործընկերական հարաբերություններից:

Գրեթե 50 տոկոս գնաճը, աճող գործազրկությունը եւ անկայուն փոխարժեքը վերահսկելու փորձերը լրջորեն խարխլել են քաղաքական գործչի հեղինակությունը ընտրողների շրջանում։ Առանց Ռուսաստանի հետ տնտեսական համագործակցության, ինչպես վստահեցնում է փորձագետը, Թուրքիայի ղեկավարին ոչ մի կերպ չի հաջողվի կայունացնել ներքին իրավիճակը եւ կրկին վերընտրվել։

«Ակնհայտ է, որ Էրդողանը իր քաղաքական կարիերայի գագաթնակետին չէ, նրա կուսակցությունը վերջին տարիներին կայուն կերպով կորցնում է ընտրողներին: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչպես է նա լուծում տնտեսական խնդիրները։ Սա է այն պատճառներից մեկը, թե ինչու է Թուրքիան իրեն չեզոք պահում Ռուսաստանի նկատմամբ։ Այն ձգտում է առավելագույն տնտեսական օգուտ քաղել»,- հայտարարել է Դյուրրեն:

Քաղաքագետը հիշեցրել է, որ ընդդիմադիր կուսակցությունների մեծ մասը շատ ավելի կոշտ է Ռուսաստանի նկատմամբ, քան իշխող «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցությունը։ Էրդողանի պարտության դեպքում Անկարայի եւ Մոսկվայի գործընկերությունը կարող է հարցականի տակ դրվել, իսկ քաղաքական գործչի հաղթելու շանսերն այլեւս նախկինի պես մեծ չեն։

Բացի այդ, Թուրքիայի ղեկավարությունը երկար ժամանակ ձգտում է կրճատել էներգետիկ կախվածությունը Ռուսաստանից։ Այd միտումը, ինչպես պնդում է Դյուրրեն, երկարաժամկետ հեռանկարում կշարունակվի: Մասնավորապես, Անկարան ակտիվորեն լոբբինգ է իրականացնում Իրանի դեմ պատժամիջոցների չեղարկման համար եւ հարաբերություններ է կառուցում իրաքյան քրդերի հետ՝ նպատակ ունենալով դիվերսիֆիկացնել նավթի մատակարարումները։ Իսկ Մոսկվան այս իրավիճակն ավելի շուտ որպես իր համար բացասական է ընկալում:

Ինչ վերաբերում է ուկրաինական հակամարտությանը, ինչպես վստահեցնում է մասնագետը, ցանկացած ելքի դեպքում հաղթողը Թուրքիան կմնա։ Բանակցություններում առաջատար դեր խաղալու նրա ցանկությունը պայմանավորված է իր աշխարհաքաղաքական սուբյեկտիվությունն ընդգծելու եւ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների աչքում վստահություն ձեռք բերելու ցանկությամբ։

Այլ կերպ ասած, վտանգավոր խաղ սկսելով միանգամից եւ բոլորի հետ, Թուրքիայի նախագահը ոչ այնքան քարոզում է «նոր բազմաբեւեռ աշխարհի» իդեալները, որին ձգտում է Ռուսաստանը, որքան լուծում է կուտակված ներքին ու արտաքին խնդիրներն ուրիշների հաշվին։ Անկարան ձգտում է բարեկամություն անել միայն նրանց հետ, ովքեր կարող են շահավետ լինել: Եվ, թերեւս, Մոսկվայի համար հիմա դա ամենավատ սցենարը չէ։

Ընդ որում, պետք չէ մոռանալ, որ հերթական հարվածը թիկունքին կարող է նույնքան արագ եւ անսպասելի լինել, որքան եղավ 2015 թվականին (այն ժամանակ թուրքական օդուժը խոցեց ռուսական «Սու-24»-ը, որը մասնակցում էր սիրիական արշավին): Կայունացնելով իրավիճակը եւ ամրապնդելով էներգետիկ անվտանգությունը՝ Թուրքիան կշարունակի իր ընդլայնումը։ Էրդողանի հետ կամ առանց նրա: Եւ կապ չունի, թե ում օգնությամբ՝ Ռուսաստանի, ՆԱՏՕ-ի, թե երկու կողմերի հետ միաժամանակ: