Թուրքիան հեշտորեն շրջվեց Ռուսաստանի դեմ ՆԱՏՕ-ի օգնության կողմը

Անկարան պաշտոնապես որոշում է ընդունել սիրիական զորքերը «թշնամական թիրախներ» համարելու մասին: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հինգշաբթի երկրի Անվտանգության խորհրդի շտապ խորհրդակցություն է անցկացրել Իդլիբում թուրք տասնյակ զինվորականների զոհվելու մասին տեղեկություններից հետո: Հանդիպմանը մասնակցել են զորքերի բոլոր տեսակների հրամանատարները եւ ուժային գերատեսչություններին ղեկավարները, ինչպես նաեւ ԱԳ նախարար Մեւլութ Չավուշօղլուն: Նիստից անմիջապես հետո թուրքական բանակը կրակ է արձակել սիրիական կառավարական ուժերի դիրքերի վրա, իսկ դիվանագետները խորհրդակցել են ՆԱՏՕ-ի հետ: Վաշինգտոնում արդեն պահանջներ են հնչում Անկարային օգնելու կանգնեցնել «սիրիական ռեժիմը» եւ Ռուսաստանին: Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունը ուրբաթ առավոտյան հայտարարել է, որ Իդլիբում սիրիական զորքերի դիրքերի վրա հարձակման փորձը ձեռնարկել են ահաբեկիչները, նշում է «Կոմերսանտը»:

Ուրբաթ լույս գիշերը Սիրիային սահմանակից Հաթայի նահանգապետ Ռահմի Դողանը հայտնել էր, որ «սիրիական ռեժիմի» կողմնակիցների օդային հարվածի հետեւանքով զոհվել է 33 թուրք զինվորական, շատերը ծանր վիրավորումներ են ստացել: Գիշերվա ընթացքում նահանգապետի հայտարարությունները փոխվել են, նա սկսբում ասում էր 9 զոհվածի մասին: Միաժամանակ, սիրիական ընդդիմությանը մոտ Մարդու իրավունքների պաշտպանության մոնիթորինգի կենտրոնի տվյալներով՝ Սիրիայում հինգշաբթի զոհվել է Թուրքիայի առնվազն 34 քաղաքացի, իսկ համացանցում տեղեկություն էր հայտնվել ավելի քան 100 զոհվածի մասին:

Անվտանգության ոլորտում թուրք առաջատար փորձագետներից մեկը՝ Մեթին Գյուրքանը իր Twitter-յան էջում նշել է, որ իրավիճակն «ավելի վատթար է, քան 2015 թվականի նոյեմբերի 24-ին», երբ ռուսական Սու-21Մ ռմբակոծիչը խփվեց թուրքական F-16-ի հրթիռով եւ ընկավ Սիրիայում Թուրքիայի սահմանից 4 կմ հեռավորությամբ: ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինն այդ միջադեպը որակել էր «հարված թիկունքին» ահաբեկիչների մեղսակիցների կողմից: Մոսկվայի եւ Անկարայի հարաբերությունները փաստացի մեկ տարի ընդհատվել էին:

Թուրք զինվորականների զոհվելու համապատկերին ամբողջ աշխարհում համացանցային ռեսուրսների արգելափակմանը հետեւող Netblocks պորտալը հայտնել էր թուրքական խոշորագույն փրովայդեների կողմից սոցցանցերին հասանելիության սահմանափակման մասին: Հինգշաբթի երեկոյան Թուրքիայի տարածքում փաստացի ամբողջությամբ անհասանելի էին եղել Twitter-ը, Facebook-ը եւ Instagram-ը: Ընդ որում՝ Թուրքիայի իշխանությունները այս ռեսուրսների արգելափակման մասին ոչ մի պաշտոնական հայտարարություն չէին կատարել: Մինչդեռ, Թուրքիայում սա սոցցանցերին հասանելիության մասշտաբային սահմանափակման առաջին դեպքը չէ: Նախկինում նույնպիսի արգելափակումներ են մտցվել Սիրիայում «Խաղաղության ակունք» եւ «Եփրատի վահան» թուրքական գործողությունների ժամանակ: Netblocks-ի փորձագետների կարծիքով՝ միջոցառումները կոչված են սահմանափակելու ռազմական գործողությունների վերաբերյալ զգայուն տեղեկությունների բաց հասանելիության տարածումը, առաջին հերթին՝ իրադարձությունների վայրից լուսանկարների եւ տեսանյութերի, ինչպես նաեւ զոհվածների թվի մասին տեղեկությունների տարածումը:

Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունը ուրբաթ առավոտյան հայտարարել էր, որ Իդլիբում սիրիական զորքերի դիրքերի վրա հարձակման փորձը ձեռնարկել էին ահաբեկիչները:

«Փետրվարի 27-ին, սակայն, Բեհուն բնակավայրի շրջանում սիրիական զորքերի կրակոցների տակ են հայտնվել թուրք զինծառայողները, որոնք գտնվել են ահաբեկչական կազմավորումների մարտական շարքերում: Ընդ որում՝ թուրքական կողմից ռուսական Հաշտեցման կենտրոնին փոխանցված կոորդինատների համաձայն՝ Բեհուն բնակավայրի շրջանում թուրքական զինված ուժերի ոչ մի ստորաբաժանում չի եղել եւ չպետք է այնտեղ գտնվեր»,- հայտնել է գերատեսչությունը: Ըստ նախարարության հայտարարության՝ Ռուսաստանի ՕՏՈՒ ավիացիա չի կիրառվել:

Դեռեւս հինգշաբթի ցերեկը նախագահ Էրդողանը պնդում էր, որ Իդլիբում իրադարձությունները զարգանում են Թուրքիայի օգտին: Նա հենց այդ ժամանակ խոսել էր Սիրիայում թուրք 3 զինվորականի զոհվելու մասին: Այդ պահին փետրվարի ընթացքում Իդլիբում զոհված Թուրքիայի քաղաքացիների թիվը հասնում էր 20-ի: Թուրքիայի պաշտպանության նախարարության տվյալներով՝ պատասխան հարվածների հետեւանքով երկրի զինված ուժերը 17 օրում սիրիական կառավարական ուժերի շարքերում ոչնչացրել էին 1709 մարդու: Անկարան, սակայն, մինչ դա չէր շտապում պաշտոնապես հայտարարել Դամասկոսի դեմ ռազմական գործողության մասին, չնայած Թուրքիայի նախագահի՝ իր քաղաքացիների զոհվելուն խիստ պատասխանելու խոստմանը: Թուրքիայի իշխանությունները մինչեւ վերջին պահը հույս ունեին Իդլիբի հարցում Մոսկվայի հետ փոխզիջման գալ: Անկարան հինգշաբթի անցավ Իդլիբի հարցով Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի ԱԳՆ եւ ուժային գերատեսչությունների ներկայացուցիչների միջեւ բանակցությունների արդեն երրորդ ռաունդը: Բայց իրավիճակը կտրուկ փոխեց:

Թուրքական ԱԽ խորհրդակցությունից հետո նախագահ Թայիփ Էրդողանի ղեկավարած «Արդարություն եւ զարգացում» կուսակցության մամուլի քարտուղար Օմեր Չելիքը հայտարարեց, որ Թուրքիան որոշում է ընդունել Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադին չեզոք ուժերը համարել «թշնամական թիրախներ»:

Հիշեցնենք, որ Իդլիբում իրավիճակը սրվել է փետրվարի սկզբին, երբ սիրիական բանակի գործողությունների հետեւանքով մեկ շաբաթում Իդլիբում զոհվեց 14 թուրք քաղաքացի: Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը դրա պատասխանատվությունը դրեց ոչ միայն Դամասկոսի, այլ նաեւ Մոսկվայի վրա: Նա Ռուսաստանից պահանջեց կասեցնել Իդլիբում սիրիական կառավարական ուժերի հարձակումը: Սիրիական բանակը պետք է հեռանար մինչեւ փետրվարի վերջը, այլապես Թուրքիան խոստացել էր Իդլիբում լայնածավալ ռազմական գործողություն սկսել: Դրանից բացի, նախագահ Էրդողանը սպառնացել էր, որ անպատիժ չի թողնի Թուրքիայի քաղաքացիների զոհվելու նոր միջադեպերը: Այս շրջանում սիրիական ընդդիմության եւ Թուրքիայի դիտակետերի ուժեղացման նպատակով Իդլիբ թուրք զինվորականների եւ տեխնիկայի տեղափոխումը սկսվել է դեռեւս հունվարի վերջին:

Այս համապատկերին Մոսկվայի եւ Անկարայի ներկայացուցիչները խորհրդակցություններ էին սկսել՝ փորձելով Իդլիբի հարցում հերթական փոխզիջումը գտնել՝ միաժամանակ միմյանց մեղադրելով 2018 թվականի սեպտեմբերի եւ 2019-ի հոկտեմբերի Սոչիի համաձայնագրերի խախտման մեջ, որոնք առնչվում էին ապաէսկալացիայի այս գոտուն: Ռուսական կողմն ընդգծում էր, որ Թուրքիան չի կատարել ահաբեկիչներից սիրիական ընդդիմությանը տարանջատելու պարտավորությունը, չի կարողացել կասեցնել ապաէսկալացիայի գոտուն սահմանակից շրջանների գնդակոծությունները, ինչպես նաեւ չի ապահովել ազատ հասանելիությունը Մ4 եւ Մ5 մայրուղիներին (Լաթաքիա-Հալեպ, Դամասկոս-Հալեպ): Թուրքիան իր հերթին հայտարարել էր, որ Մոսկվան չի կասեցրել սիրիական բանակի առաջխաղացումը Իդլիբի խորքում: Այս շրջանում սիրիական բանակի առաջին հարձակողական գործողությունը սկսվել էր դեռեւս ապրիլի վերջին՝ ահաբեկիչների դեմ պայքարի պատրվակով: Այդ ժամանակից ի վեր ապաէսկալացիայի գոտու սահմանները զգալիորեն փոխվել են: Փետրվարի կեսին սիրիական բանակը կարողացավ վերահսկողություն հաստատել ամբողջ Մ5 մայուղու վրա, եւ Իդլիբի ապաէսկալացիայի գոտու շուրջ Աստանայի համաձայնագրով (Թուրքիայի, Ռուսաստանի եւ Իրանի մասնակցությամբ) տեղակայված թուրքական դիտակետերի զգալի մասը հայտնվեց սիրիական կառավարական ուժերի վերահսկած տարածքներում: Անկարան հայտարարեց, որ մտադիր չէ թողել իր դիրքերը: Թուրք զինվորականները սկսեցին աջացություն ցույց տալ սիրիական ընդդիմության ջոկատներին: Արդյունքում հինգշաբթի լույս գիշերը նրանք գրավեցին Սարաքիբը, որը տեղակայված է Մ4 եւ Մ5 մայրուղիների խաչմերուկում: Սիրիական բանակը ձեռնարկեց քաղաքը հետ նվաճելու փորձ: Միաժամանակ սիրիական կառավարական ուժերը շարունակեցին հարձակումը Իդլիբ նահանգի հարավում:

Հինգշաբթի Սիրիայի պատերազմող կողմերի հաշտեցման կենտրոնի ղեկավար, փոխծովակալ Օլեգ Ժուրավլյովը հայտարարել էր, որ «թուրքական կողմն աջակցություն է ցուցաբերել անօրինական զինված խմբերի գործողություններին` հրետանային կրակով եւ հետախուզական անօդաչու թռչող սարքերի կիրառմամբ` Սիրիայի զինված ուժերի ստորաբաժանումների ուղղությամբ հարվածներ հասցնելու համար»: Նա նաեւ հայտնել էր սիրիական ՀՕՊ միջոցներով թուրքական գրոհային անօդաչուի ոչնչացման մասին:

Այս խոսքը հնչել է մի քանի ժամ անց այն բանից հետո, երբ Թուրքիայի պաշտպանության նախարարության ղեկավար Հուլուսի Աքարը հայտարարել էր, որ Անկարայում Ռուսաստանի պատվիրակության հետ բանակցություններին քննարկվում է սիրիական օդային տարածքի` թուրքական անօդաչուների թռիչքների համար անարգել բացման հնարավորությունը: Մոսկվայում այս հայտարարությունը դեռ չի մեկնաբանվել, սակայն ավելի վաղ ռուս զինվորականները բազմիցս շեշտել են, որ Իդլիբի օդային տարածքը վերահսկվում է Ռուսաստանի օդատիեզերական ուժերի կողմից:

Միեւնույն ժամանակ, Մոսկվայում արդեն սկսել են մտահոգություն հայտնել առ այն, որ սիրիական երկինքը կարող է վտանգավոր դառնալ ռուսական ավիացիայի համար: Այսպես՝ Իդլիբում աշխատող «Ռոսիա 24» հեռուստաալիքի թղթակիցները հայտնել են, որ «զինյալներն ու թուրք մասնագետները» զենիթահրթիռային համալիրների օգնությամբ փորձում են խոցել ռուսական եւ սիրիական ինքնաթիռները:

Անվտանգության խորհրդի նիստից անմիջապես հետո հայտնի դարձավ Թուրքիայի արտգործնախարար Մեւլութ Չավուշօղլուի` ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգի հետ հեռախոսազրույցի մասին: ՆԱՏՕ-ի ղեկավարը դատապարտել էր Իդլիբ նահանգում սիրիական ռեժիմի եւ դրա հովանավոր Ռուսաստանի օդային հարվածները եւ կոչ արել նրանց «դադարեցնել հարձակողական գործողությունները, հարգել միջազգային օրենքները»: Ըստ Օմեր Չելիքի` ուրբաթ առավոտյան Թուրքիայի իշխանությունները կսկսեն խորհրդակցություններ անցկացնել ՆԱՏՕ-ի հետ Իդլիբում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ:

«Թուրքիայի վրա իրականացված գրոհը ՆԱՏՕ-ի վրա հարձակում է: Մենք ակնկալում ենք, որ որոշակի քայլեր կձեռնարկվեն անթռիչք գոտու ստեղծման համար»,- հայտարարել է Օմեր Չելիքը:

Մինչ այդ Անկարան եւ Բրյուսելը բազմիցս քննարկել էին Իդլիբում իրավիճակի համակարգման հնարավորությունը: Բացի այդ, Թուրքիան քննարկում էր Սիրիայի հետ իր սահմանին գտնվող Patriot ամերիկյան հակաօդային հրթիռային համակարգերի տեղակայումը: Սակայն Վաշինգտոնն այս հարցով որոշումներ դեռ չի կայացրել:

Միեւնույն ժամանակ, հինգշաբթի ՆԱՏՕ-ում ԱՄՆ դեսպան Քեյ Բեյլի Հաթչիսոնը հույս էր հայտնել, որ Թուրքիայի նախագահը կտեսնի, թե ով է Անկարայի հուսալի դաշնակիցը: «Նրանք տեսնում են, թե ինչ է Ռուսաստանը, տեսնում են, թե ինչ է արվում այժմ»,- ասել է նա:

Ուրբաթ գիշերը, երբ հայտնի դարձան թուրքական զինված ուժերում նոր զոհերի մասին, ԱՄՆ հանրապետական սենատոր Լինդսի Գրեմն ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփին կոչ էր արել թռիչքային գոտի ստեղծել սիրիական Իդլիբի ուղղությամբ: «Աշխարհը ծալած ձեռքերով նստած է եւ հետեւում է Ասադի, Իրանի եւ ռուսների կողմից Իդլիբի ոչնչացմանը»,- նշվում է նրա հայտարարության մեջ:

Երկու օր առաջ Կոնգրեսում Սենատի զինված ուժերի հարցերով կոմիտեի լսումների ժամանակ մեկ այլ հետաքրքիր հայտարարություն էր արել ԱՄՆ Եվրոպական հրամանատարության ղեկավար, գեներալ Թոդ Ուոլթերսը: «Թե՛ Միացյալ Նահանգների, եւ թե՛ Թուրքիայի երկարաժամկետ շահերից է բխում համատեղ աշխատանքի շարունակումը Ռուսաստանի դեմ համագործակցության զարգացման ուղղությամբ, ինչպես` երկկողմ հիմքով, այնպես էլ` ՆԱՏՕ-ի միջոցով»,- շեշտել էր նա:

Ըստ գեներալի` Ռուսաստանին դիմակայելու հարցում Թուրքիայի դերը հիմնարար նշանակություն ունի: «Երկու երկրներն էլ Սեւծովյան տարածաշրջանն իրենց ազդեցության բնական ոլորտն են համարում: Նրանք շարունակում են հակամարտել Լիբիայում եւ ուղիղ պայքար են մղում Իդլիբում»,- ասաց նա:

Մինչ այժմ Վաշինգտոնը չի կարողացել խախտել Սիրիայի հարցում Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ երեք տարվա ընթացքում զարգացած սերտ դաշինքը, որի հետեւանք դարձավ «Աստանայի ձեւաչափը»: Չնայած իրենց հակադիր տեսակետներին` Մոսկվան եւ Անկարան փոխզիջում գտան ոչ միայն սիրիական հարցերում, այլեւ` տարածաշրջանային այլ խնդիրներրի շուրջ, այդ թվում` Լիբիայի իրավիճակի վերաբերյալ: Նախագահներ Պուտինի եւ Էրդողանի միջեւ շփումներն ավելի հաճախակի էին, քան որեւէ մեկի միջեւ: Փետրվարին Իդլիբում ճգնաժամի վերջին սրման սկզբից ի վեր Անկարան մի քանի անգամ հասկացրել էր, որ նոր հանդիպում է ակնկալում երկու նախագահների միջեւ: Սպասվում էր, որ այն կարող է տեղի ունենալ մարտի 5-ին: Սակայն Կրեմլում հայտարարեցին, որ նախագահ Պուտինն այլ ծրագրեր ունի:

Ուրբաթ գիշերը Reuters գործակալությունը, վկայակոչելով մի թուրք պաշտոնյայի, հաղորդել էր, որ Անվտանգության խորհրդի նիստից հետո Թուրքիան որոշել է չկանգնեցնել սիրիացի փախստականներին, որոնք ձգտում են մուտք գործել Եվրոպա ծովային կամ ցամաքային ճանապարհով: Գործակալության զրուցակցի խոսքով` Սիրիայի փախստականների հոսքի առաջացման դեպքում Թուրքիայի ոստիկանությանը, առափնյա պահակախմբին եւ սահմանային ծառայությանը հանձնարարվել էր քայլեր չձեռնարկել: Մի քանի ժամ անց այս տեղեկությունը հաստատել էր Օմեր Չելիքը:

«Թուրքիայի միգրացիոն քաղաքականությունը անփոփոխ է մնում, բայց մենք այլեւս չենք կարողանում զսպել փախստականներին»,- Չելիքի խոսքերը մեջբերում են թուրքական լրատվամիջոցները: Մինչ այդ Անկարան բազմիցս հայտարարել էր, որ Իդլիբում տիրող իրավիճակը վտանգում է երկրի անվտանգությունը, քանի որ թուրք-սիրիական սահմանին հարյուր հազարավոր սիրիացի փախստականներ են կուտակվել՝ Ռուսաստանի օդուժի եւ սիրիական ավիացիայի կողմից հարվածներից խուսափելու հույսով, մինչդեռ Թուրքիան չի կարողանում գլուխ հանել այն 3.7 միլիոն փախստականներից, որոնք վաղուց արդեն գտնվում են իր տարածքում: Եթե եվրոպական երկրները ոչինչ չձեռնարկեն, Անկարան խոստացել է փախստականների հոսքերը ուղղել դեպի Եվրոպա: 2016-ին կնքված համաձայնագրի համաձայն` ԵՄ-ն միլիարդավոր եվրո օգնություն է հատկացրել` Անկարայի կողմից ներգաղթյալների ներհոսքը դեպի Եվրոպա դադարեցնելու դիմաց:

ՄԱԿ-ում պնդում են, որ դեկտեմբերի 1-ից փախստականների թիվը մոտ 950 հազար է: Հաղորդվում է նաեւ ավիահարվածների հետեւանքով հարյուրավոր քաղաքացիական զոհերի մասին: Ուրբաթ գիշերը Բելգիայի եւ Գերմանիայի ներկայացուցիչները ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում հանդես են եկել համատեղ հայտարարությամբ` կոչ անելով դադարեցնել խաղաղ բնակիչների մահը: Սակայն, ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վասիլի Նեբենզիի խոսքով, «Իդլիբի եւ ընդհանուր առմամբ Սիրիայի խնդրի միակ լուծումը կլինի ահաբեկիչների վերջնական եւ անդառնալի վտարումը երկրից»: Նա իր արեւմտյան գործընկերներին կոչ էր արել չթաղել Աստանայի գործընթացը: