Ադրբեջանը կհամաձայնի Արցախի հետ բանակցել միայն Հայաստանի կողմից ռազմական ճնշման դեպքում․ Կալիֆոռնիայի համալսարանի Հայկական ուսումնասիրությունների ինստիտուտի փորձագետ

ԱՄՆ-ի Հարավային Կալիֆոռնիայի համալսարանի Հայկական ուսումնասիրությունների ինստիտուտի փորձագետ Էմիլ Սանամյանի խոսքով՝ շատ մեծ տարբերություններ չկան Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային գործընթացում եղած ֆորմալ և ոչ ֆորմալ հանդիպումների միջև: Նա հիշատակեց՝ նախկինում հաճախ են եղել Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների միջև ֆորմալ հանդիպումներ, որոնք այնքան էլ ֆորմալ մթնոլորտում չեն անցել․ եղել են վեճեր, լարվածություն:

«Բայց այդ հանդիպումների ոչ ֆորմալ կողմը ևս շատ կարևոր է»,- ասաց նա:

Էմիլ Սանամյանի խոսել է ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի միջև Դավոսում տեղի ունեցած և մեկուկես ժամ տևած ոչ ֆորմալ հանդիպման և ընդհանրապես հիմնախնդրի բանակցային գործընթացի մասին:

Նրա խոսքով՝ հայ և ադրբեջանական կողմերի միջև վերջին տարիներին քննարկումները կրում էին հիմնականում օրակարգային բնույթ, քննարկվում էին բանակցությունների առաջարկվող սկզբունքները: Վերջին հանդիպմանը, ըստ Էմիլ Սանամյանի, Նիկոլ Փաշինյանը ներկայացրել է իր դիրքորոշումը՝ Արցախը բանակցային սեղան վերադարձնելու մասին, սակայն, ըստ նրա, դա այնքան էլ իրատեսական չէ:

«Քանի որ կա բանակցային գործընթաց, որին մասնակից է Հայաստանը, որը ներկայացնում է նաև Արցախի շահերը: Սերժ Սարգսյանի օրոք Արցախն անգամ իր դիվանագիտական լիազորություններն էր տվել նրան, այսինքն՝ նա ոչ միայն բանակցություններ վարում էր Արցախի ղեկավարության անունից, այլ նաև նրա դիվանագիտությունն էր ներկայացնում: Նույն իրավիճակը չէր, ինչպես 90-ականներին էր, երբ Լեռնային Ղարաբաղի ղեկավարությունը՝ Ռոբերտ Քոչարյանը, շատ ակտիվ էր, պատասխանատվություն էր կրում իր դիվանագիտական գործունեության համար»,- ասաց նա:

Պատասխանելով հարցին, թե ինչ է կարծում՝ ինչո՞ւ է տեղեկատվության պակաս լինում Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների հանդիպումից հետո, Էմիլ Սանամյանը նկատեց՝ իրականում այնքան էլ կարևոր չէ, թե ինչ են կողմերը քննարկում: Նրա խոսքով՝ հիմա, ամենայն հավանականությամբ, կողմերը փորձում են ծանոթանալ միմյանց հետ, գտնել ընդհանուր լեզու:

«Նրանք տարբեր մարդիկ են․ Իլհամ Ալիևն արդեն երկար տարիներ է՝ ղեկավարում է Ադրբեջանը, իսկ Նիկոլ Փաշինյանը Հայաստանի առաջնորդ է դարձել վերջերս: Պետք է միմյանց հարմարվեն: Ալիևի կողմից կարևոր է ադրբեջանական հանրությանը ներկայացնել, որ Հայաստանի նոր առաջնորդը, չնայած որ հեղափոխական է, պատրաստ է իր հետ վարել բանակցություններ: Այդպես Ալիևի դերը լեգիտիմացվում է: Նա ցանկանում է ցույց տալ, որ, այո՛, հեղափոխականներն էլ են իր հետ հաշվի նստում»,- ասաց նա:

Ինչ վերաբերում է նրան, թե ինչ արդյունքի կարելի է հասնել ավտորիտար Ադրբեջանի ղեկավարի հետ բանակցություններում, ապա, ըստ Էմիլ Սանամյանի, հիմնախնդրի լուծումն անիրականանալի է հիմա:

«Անգամ եթե Ադրբեջանն ամենադեմոկրատ երկիրը լիներ, լուծում չէր կարող լինել: Այն պատկերացումները, որ ունեն հայկական և ադրբեջանական կողմերը, անհամատեղելի են: Իսկ եթե խոսենք սահմանի լարվածության իջեցման մասին, ապա պետք է նկատենք, որ վերջին տարիներին՝ Սերժ Սարգսյանի կառավարման ժամանակաշրջանում, այն մեծանում էր: Իսկ հիմա Հայաստանն ունի նոր ղեկավար, որը կապ չունի Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հետ, մեծ հաշվով, երբեք ադրբեջանցիների հետ չի հաղորդակցվել»,- ասաց նա՝ նկատելով, որ Ալիևն էլ հիմա ներկայացնում է, որ Հայաստանն ունի նոր ղեկավար, և նրա հետ բանակցությունները ադրբեջանական հասարակությանն առանձնապես այնքան չեն նյարդայնացնում, որքան Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի դեպքում էր, որոնք մասնակից էին պատերազմին:

Էմիլ Սանամյանի խոսքով՝ պետք չէ Փաշինյան-Ալիև հանդիպումների մեջ դավադրություններ, «մութ անկյուններ» փնտրել: Նա հիշատակեց Նիկոլ Փաշինյանի խոսքերը, որ բանակցությունները կլինեն բաց հանրության առաջ, նա չի վարի դրանք Արցախի անունից:

«Ադրբեջանի ղեկավարությունն էլ մի բան է ասում հանրության առջև, մեկ այլ բան ասում բանակցություններին: Սերժ Սարգսյանի ժամանակ էլ, երբ նա բանակցություններ էր վարում «Մադրիդյան սկզբունքների» շուրջ, հանրության մեծ մասը չէր ընդունում, որովհետև դրանք հանրության առջև չէին ներկայացվում: Նման իրավիճակներում հանրությունը կասկածում է, որ իշխանությունները ինչ-որ հարցերում զիջումներ կանեն: Կարծում եմ՝ այդպես միշտ կլինի, որովհետև կա ընդդիմություն, և կա իշխանություն, և բանակցությունները հակառակորդի հետ միշտ առաջինների համար հնարավորություն են՝ քննադատելու երկրորդին: Մնում է ցանկանալ, որ այդ դեբատներն ունենան քաղաքակիրթ և տեղեկատվական բնույթ: Պարզապես Նիկոլ Փաշինյանին մերկապարանոց կերով մեղադրելը ճիշտ չէ: Չեմ կարծում, որ հիմա կա որևէ ազդանշան, որևէ առիթ, որ մեղադրենք նրան մեր երկրի, Արցախի շահերին դեմ դուրս գալու մեջ»,- ասաց նա:

Էմիլ Սանամյանը, խոսելով Հայաստանի և Արցախի մասին, նպատակահարմար համարեց հայկական երկու երկրների քաղաքական համակարգերը մոտեցնելը: Փորձագետը նկատեց, որ անվտանգային խնդիրների, տնտեսության, մշակութային առումներով մեկ ժողովուրդ է, բայց տարբեր են քաղաքական համակարգերը:

«Արցախցիները Հայաստանի քաղաքացիներ են, չէ՞: Իսկ Հայաստանի քաղաքացիները պետք է մասնակից լինեն հայաստանյան քաղաքական զարգացումներում»,- ասաց նա: Էմիլ Սանամյանը նաև նկատեց, որ բանակցություններում հաջողության հասնելու համար պետք է լինի ղեկավարություն, որը հեղինակություն է, կարող է մասնակցել միջազգային քննարկումներին, իսկ Արցախում նման ղեկավար չկա:

Նա նկատեց՝ Ադրբեջանը համաձայնում է, որ Արցախը բանակցային սեղանի մաս կազմի միայն այն ժամանակ, երբ կա կապիտուլյացիայի խնդիր: Փորձագետը հիշատակեց, որ Հեյդար Ալիևը համաձայնեց Արցախի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ բանակցել, երբ կորցնում էր տարածքները: «Իմ կարծիքով՝ պնդել, որ Արցախը բանակցային սեղանի մաս կազմի, լուրջ չէ: Ադրբեջանը կհամաձայնի Արցախի հետ բանակցել միայն Հայաստանի կողմից ռազմական ճնշման դեպքում: Եվ այդ դեպքում, երբ չկա որևէ ճանաչում, չկա որևէ կարգավիճակ, սպասել, որ Արցախը կարող է իրեն ներկայացնել միջազգային կառույցներում, առանց Հայաստանի, իրատեսական չէ: Պետք է Հայաստան, որը հաշվի է առնում համընդհանուր ազգային շահը և ներկայացնում է այն»,- ասաց Սանամյանը:

Փորձագետի խոսքով՝ ինքը նախկինում էլ ասել է, հիմա էլ կրկնում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի կարգավորման գործընթացում եղած «կոնտակտները» բավարար չեն: «Ես մեկ անգամ Սերժ Սարգսյանին էլ ասել եմ, թե ինչո՞ւ, իմանալով ադրբեջաներեն, չի դիմում Ադրբեջանի հասարակությանը, ինչպես ժամանակին Օբաման էր ուղիղ շփվում Իրանի ժողովրդի հետ,- ասաց նա՝ նկատելով, որ այդպես կարելի է վերջ դնել Ադրբեջանում այդ հարցի վերաբերյալ Ալիևի մոնոպոլիային,- լավ կլինի, որ ներկայիս իշխանություններն էլ հաղորդակցվեին ադրբեջանական հասարակության հետ, գուցե Նիկոլ Փաշինյանը չէ, արտգործնախարարը, կամ գուցե ուրիշ մեկը դիմեր ադրբեջանական հանրությանը և ասեր, որ մեր ժողովուրդը ցանկանում է ձեզ հետ նորմալ հարաբերություններ ունենալ: Ոչ մի կապ չկա ադրբեջանական հանրության հետ: Կան ընդհանուր ձևակերպված մտքեր, ադրբեջանական կողմից կան որոշակի նեգատիվ մտքեր: Հիմա չէ, տարիներ հետո էլ խնդրի լուծումը հնարավոր է պատկերացնել միայն ժողովուրդների միջև նորմալ հարաբերություններ ստեղծելուց հետո․ ոչ մի պայմանագիր չի կարող ապահովել խաղաղություն: Կրկնեմ՝ Հայաստանի կողմից Ադրբեջանի հետ շփումները չպետք է սահմանափակվեն մի քանի մարդկանց հետ շփումներով, այն պետք է ժողովրդավարական դառնա, պետք է նաև հնարավորություն ստեղծել Ադրբեջանի հանրության հետ շփվելու»,- եզրափակեց Էմիլ Սանամյանը: