Սահմանադրական բարեփոխումների առաջնային խորհուրդը հարյուր տոկոսով լեգիտիմ Սահմանադրություն ունենալն է. սահմանադրական իրավունքի մասնագետի դիտարկումները

Սահմանադրությունը ցանկացած պետության ինքնիշխանության կարևոր բաղադրիչներից մեկն է, հետևաբար հիմնական օրենքի առկայությունը վկայում է այն մասին, որ ժողովուրդն իրականացրել է իր ինքնորոշման սրբազան իրավունքը և ամրագրել թղթի վրա անկախանալու իր կամքը։

«Արմենպրես»-ի հետ զրույցում նման տեսակետ հայտնեց սահմանադրական իրավունքի մասնագետ Արտաշես Խալաթյանը՝ խոսելով սահմանադրական բարեփոխումների և Մայր օրենքին առնչվող հարցերի մասին։

«Հայաստանում Սահմանադրության ու իրականության միջև նախկինում, ցավոք, առկա է եղել որոշակի խզում։ Փաստացի Մայր օրենքը չի գտնվել ֆորմալ սահմանադրական փաստաթղթի հետ ներդաշնակության մեջ։ Պատճառն ավելի քան քսան տարի, դեռ 1990-ական թվականների կեսերից մինչև 2018 թվականը ժողովրդավարությունից և սահմանադրականությունից աստիճանական խզում է եղել։ 2018 թվականի արմատական փոփոխությունների արդյունքում Հայաստանում սկսվել է սահմանադրականության վերականգնման գործընթացը։ Բայց դա միանվագ տեղի ունեցող պրոցես չէ, հետևաբար պետք է բարեփոխումների միջոցով ինստիտուտ առ ինստիտուտ իրականացնել դրանց բնականոն կենսագործունեության ապահովումը»,-ասաց Խալաթյանը։

Նրա դիտարկմամբ՝ սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացը քննելիս պետք է նաև հետահայաց դիտարկել 1990-ական թվականների Սահմանադրությունը և դրան հաջորդած երկու սահմանադրական բարեփոխումներն ու հանրաքվեները։ Ըստ մասնագետի՝ մեր հասարակության մեջ արմատացած է այն հիմնավոր կարծիքը կամ համոզմունքը, որ այդ հանրաքվեները եղել են կեղծված և չեն արտահայտել ժողովրդի կամքը։ Այդ համատեքստում հասարակության և Սահմանադրության միջև խզման հիմքը եկել է հենց այդ հանրաքվեներից, երբ ժողովուրդը չի զգացել իրեն Մայր օրենքի իրավատերը։ Ամենակարևոր բանը, որ հիմա պետք է տեղի ունենա սահմանադրական բարեփոխումների արդյունքում, նոր Սահմանադրությունը ժողովրդի դատին ներկայացնելն է։

«Ազատ, արդար, թափանցիկ հանրաքվեի արդյունքում ժողովուրդն իր կամքը կհայտնի սահմանադրական փաստաթղթի վերաբերյալ, և եթե այդ կամքը լինի հօգուտ նոր Սահմանադրության տեքստի, ապա մենք շատ կարևոր հանգրվան կհատենք՝ ունենալով օրինական, հարյուր տոկոսով լեգիտիմ Սահմանադրություն։ Սահմանադրական բարեփոխումների առաջնային խորհուրդը պետք է լինի հենց դա՝ մի կողմ թողնելով իրավաբանական տեքստի մասը, այսինքն՝ Սահմանադրությունը պետք է ձեռք բերի իրավական և քաղաքական լեգիտիմություն»,-նշեց իրավագետը։

Սահմանադրական կայունության համար խիստ կարևոր է, որ բարեփոխումները լինեն ոչ հաճախակի և իսկապես լինի սոցիալական, հանրային պահանջարկ, իսկ դրա համար, Խալաթյանի պնդմամբ, պետք է ձևավորվի սահմանադրական պրակտիկա։ Տասնամյակներ շարունակ ուղղակի անհրաժեշտ է հիմնական օրենքին ձեռք չտալ, բայց Հայաստանում հաճախակի իրականացվող սահմանադրական փոփոխությունները պայմանավորված են այն հանգամանքով, որ Մայր օրենքի ու հասարակության միջև նախկինում եղել է անջրպետ, ինչի արդյունքում Սահմանադրությունը վերածվել է ներիշխանական խաղի կանոններ հաստատելուն, ինչ-ինչ համաձայնությունների արդյունքում ունեցել ենք դրանք փոփոխելու անհրաժեշտությունն արտահայտող փաստաթուղթ։

Մասնագետի կարծիքով՝ 2005 թվականի սահմանադրական փոփոխությունները հետապնդել են Եվրոպայի ճնշումներին տուրք տալու և Եվրոպային գոնե ֆորմալ իմաստով ինչ-որ պրոցես ցույց տալու նպատակ, սակայն հիմքը եղել է իշխանական ստատուս-քվոյի փոփոխություններն արտահայտելը, մինչդեռ ժողովուրդը դուրս էր մնում ամբողջ գործընթացից՝ սկսած սահմանադրական բարեփոխումների նախագծի մշակման հանրային քննարկումից մինչև հանրաքվե։

Խալաթյանի համոզմամբ՝ ներկայիս սահմանադրական փոփոխություններով փորձ է արվում սկիզբ դնել իրական սահմանադրականությանը, որի հիմքում պետք է լինեն սահմանադրական արժեքները։ Դրանցից առաջնայինն, անշուշտ, սահմանադրական կայունությունն է։ Մայր օրենքը պետք է ընդունվի ժողովրդի կողմից և հստակորեն գործեն ինստիտուտները։ Տասը տարին մեկ Սահմանադրություն փոխելու արատավոր պրակտիկան պետք է մեզանում վերանա։ Շատ կարևոր է նաև սահմանադրական բարեփոխումների բուն տեքստը։ Եթե այն տեսնենք վերջնական տարբերակով, ապա պարզ կլինի՝ արդյոք բարեփոխումները ներքաղաքական կոնյուկտուրան են ներկայացնում, թե ավելի լայն սպեկտրի հարցեր են արտացոլում, որոնք վերաբերում են մեր պետականության ապագային։

«Դատելով վարչապետի խոսքից, դատելով Սահմանադրական բարեփոխումների խորհրդի, հանձնաժողովի անդամների հրապարակային խոսքից՝ տեսանելի է, որ փորձ է արվում քաղաքական իշխանության և սահմանադրական բարեփոխումների գործընթացի միջև դրական իմաստով որոշակի հեռավորություն պահպանել։ Կարծեք թե կոնկրետ իրավաբանական տեքստի մշակման քաղաքական պատվեր չկա, այսինքն՝ մասնագետներին ողջամիտ ազատություն է տրվել՝ իրավամբ բարձրաձայնելու, վեր հանելու իրական սահմանադրական թերություններն ու խութերը, դրանց տալ լուծումներ՝ հիմքում ունենալով կայուն ու հնարավորինս անթերի Սահմանադրություն կերտելու գաղափարը»,-եզրափակեց սահմանադրական իրավունքի մասնագետը։