Քաղցկեղի վիճակագրության պատկերը Հայաստանում․ հանքարդյունաբերական մարզ Սյունիքը վերջին տեղում է

Հայատանում քաղցկեղով հիվանդացության ամենաթարմ տվյալները Առողջապահության նախարարության կողմից հրապարակվել են անցյալ տարվա՝ 2022 թվականի տարեգրքում, որում ներկայացված է 2021 թվականի պատկերը։

Միջազգային համեմատական

Հրապարակված վիճակագրության համաձայն՝ չարորակ գոյացությունների հայտնաբերման ընդհանուր դեպքերը մեկ տարում աճել են 7,5%-ով, իսկ կյանքում առաջին անգամ արձանագրված դեպքերը՝ 9%-ով։ Ընդհանուր առմամբ արձանագրվել է 54519 դեպք, ինչից կարող ենք եզրակացնել, որ Հայատանում ամեն 54-րդ մարդու մոտ հայտնաբերվում է քաղցկեղ։

NEWS.am-ի հետ զրույցում ՀՀ ԱՆ Վ․Ա․ Ֆանարջյանի անվան Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի Վիճակագրության վարման և կլինիկական հետազոտությունների բաժնի պետ Արևիկ Ստեփանյանը նշեց, որ չնայած Հայաստանն ցուցանիշով առաջ է համաշխարհայինից, սակայն առավելությունն այնքան մեծ չէ, որ մտահոգություններ առաջացնի․

«Մենք միտումներ չունենք, որոնք տարբերվում են համաշխարհայինից։ Օրինակ՝ համաշխարհայինում եթե ամենամեծ տարածումն ունի թոքի քաղցկեղը, մեզ մոտ նույնպես այդպես է։ Մեր թվերը համաշխարհային ցուցանիշների կողքին վտանագավոր չեն»։

Վիճակագրության վարման փոփոխություն

Չարորակ նորագոյացություններով առաջին անգամ հիվանդացության տարեկան բացարձակ ցուցանիշները դիտարկելիս տեսնում ենք, որ մինչև 2018 թվականը ներառյալ նկատվում է կայուն աճ՝ հասնելով 8447 դեպքի, 2019 թվականից սկսած պաշտոնական վիճակագրութան մեջ այլևս չեն ներառվում հետմահու հայտնաբերված դեպքերը, ինչից հետո դեպքերի անկում մինչև 7908:

Մասնագետն այս արդյունքը բացատրում է ոչ միայն հետմահու դեպքերի՝ վիճակագրությունից դուրս թողնելով, այլև հաշվառման մեխանիզմի փոփոխությամբ․

«2019 թվականի դեպքերի ժամանակ չենք հաշվել հետմահու դեպքերը եւ գումարվել է դրան այն փաստը, որ մենք թղթային ֆորմատից անցում ենք կատարել էլեկտրոնային բազայի, ինչի հետեւանքով թվերը նվազել են։ Թղթայինի ժամանակ ունեինք կրկնակի հավաքված դեպքեր, որոնք մաքրվեցին, դրա համար մի քիչ իջան թվերը։ Հիմնական պատճառը սա է»,- ասաց Ստեփանյանը։

Մարզային համեմատականներ

100,000 բնակչի հաշվով չարորակ նորագոյացությունների հայտնաբերման նվազագույն ցուցանիշը Սյունիքում է՝ 1391.2 դեպք, ամենաբարձրը ցուցանիշը՝ Լոռիում՝ 2186.1, որին հաջորդում է Երևանը 2072.4 դեպքով։

Վիճակագրությունը գալիս է կոտրելու այն կարծրատիպը, թե Հայաստանում քաղցկեղով հիվանդացության նման ահագնացող ցուցանիշերի պատճառը հանքարդյունաբերական ոլորտի արտադրած թափոններն են․ Հայաստանի «հանքարդյունաբերական մարզ» Սյունիքում (մարզում կա 13 հանքավայր, շուրջ 100 տարի գործող Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատը և այլն) չարորակ նորագոյացությունների հայտնաբերման նվազագույն ցուցանիշն է երկրում։

Մարզի ցածր ցուցանիշը մեկնաբանելով Սյունիքի մարզպետարանի առողջապահության և սոցիալական ապահովության վարչության պետ Նունե Գևորգյանը նշում է․ «Թվում է, թե Սյունիքի մարզում շատ բարձր են օնկոլոգիական հիվանդացության ցուցանիշները, բայց վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ մենք Հայաստանի Հանրապետության միջին թվաբանականին մոտ ենք»։

Ավելին, վերջին ուսումնասիրությունների համաձայն Սյունիքի մարզում իրավիճակը բարվոք է նաև օդի աղտոտվածության առումով։ Բացի այդ, մարզը դրական առումով ետնապահ է նաև արյան շրջանառության, այդ թվում՝ սրտամկանի ինֆարկտի, շաքարային դիաբետի հետ կապված մահերի առումով։

Սեռատարիքային կազմ

Հայաստանում քաղցկեղ ավելի շատ հանդիպում է կանանց մոտ, թեև տղամարդկանց համեմատ տարբերությունն այդքան էլ մեծ չէ. քաղցկեղ ունեցողների 55%-ը կին է, 45%-ը՝ տղամարդ։ Կանանց շրջանում քաղցկեղի ամենատարածված տեսակը կրծքագեղձի քաղցկեղն է, տղամարդկանց շրջանում՝ թոքի։ 50 տարեկանից սկսած թե՛ կանանց, թե՛ տղամարդկանց մոտ ամեն հաջորդ տարի քաղցկեղի հաճախականությունը բարձրանում է։

Քաղցկեղի առաջացման հիմնական պատճառները

«Քաղցկեղի առաջացման պատճառները շատ են, օրինակ՝ վնասակար սովորությունները, աղտոտված օդը, սննդակարգը, հիգիենայի խնդիրները, սթրեսները։ Սրանք բոլորը կարող են հասցնել քաղցկեղի եւ, իհարկե, ժառանգական նախատրամադրվածությունը, արտաքին եւ սոցիալական գործոնները։ Օրինակ՝ թոքի քաղցկեղի դեպքում մեծ դեր ունի օդի աղտոտվածությունը եւ ծխելը, մաշկի դեպքում՝ արեւի ճառագայթները, այսինքն՝ կախված է տեսակից»,- նշում է Ստեփանյանը։

Կանխարգելիչ միջոցառումներ

Արևիկ Ստեփանյանի խոսքով՝ Հայաստանում քաղցկեղի կանխարգելման նպատակով անցկացվում են մի շարք սքրինինգային ծրագրեր, որոնցից մեկն իրականացնում է Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնը․ «2021թ․ հունվարի 19-ից մեկնարկած կրծքագեղձի մամոգրաֆիկ սքրինինգի պիլոտային ծրագիրը, որն իրականացվել է Լոռու, Տավուշի մարզերում, իսկ այժմ շարժական մամոգրաֆը գտնվում է Սյունիքի մարզում»։

Պետության կողմից իրականացում են նաև մի քանի այլ սքրինինգային ծրագրեր, մասնավորապես`

2015թ-ից Հայաստանում գործող արգանդի վզիկի քաղցկեղի (ԱՎՔ) սքրինինգային ծրագիրը, որը կատարվում է ՊԱՊ քսուքի միջոցով։ Անվճար հետազոտությունն անցնելու նպատակով քաղաքացիները կարող են դիմել իրենց տեղամասային պոլիկլինիկա։
2022 թվականի հուլիսից մեկնարկած կոլոռեկտալ քաղցկեղի վաղ հայտնաբերման սքրինինգային պիլոտային ծրագիրը, որն անցկացվում է Երևանում` «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի կողմից և Գյումրիում`«Գյումրու բժշկական կենտրոն»-ի և Գյումրու Բեռլին պոլիկլինիկայի կողմից։

Պայքարի լավագույն ձևը տեղեկացվածությունն է

«Քաղցկեղի դեմ պայքարի լավագույն տարբերակներից մեկը հիվանդության մասին մանրամասն և ճշգրիտ տեղեկացված լինելն է, որն էլ իր հերթին նպաստում է հիվանդության կանխարգելմանը, վաղ ախտորոշմանը և արդյունավետ բուժմանը: Հենց այս խնդիրները լուծելու նպատակով՝ Ուռուցքաբանության ազգային կենտրոնի բժիշկները, զանգվածային լրատվամիջոցների միջոցով, խոսում են քաղցկեղի տարբեր տիպերի մասին և պատմում դրանց կանխարգելման տարբերակների մասին»,- նշում է մասնագետը։