«Աբէկոնոմիկա», Սահմանադրության փոփոխություն ու Կուրիլյան կղզիների հարց. ինչպիսին կհիշվի Շինզո Աբեն

Հուլիսի 8-ին Ճապոնիայի Նարա քաղաքում սպանվեց Ճապոնիայի նախկին վարչապետ Շինզո Աբեն, որն այդ երկրի կառավարությունը ղեկավարում էր 2006-2007 և 2012-2020 թվականներին։ Աբեն հետպատերազմական Ճապոնիայի կառավարության ամենաերկարակյաց ղեկավարն էր՝ անցնելով նախկին բոլոր վարչապետներին։ Վարչապետի պաշտոնից հեռանալուց հետո Աբեն շարունակում էր մնալ ազդեցիկ քաղաքական գործիչ։

Հարձակման ժամանակ Աբեն ելույթ էր ունենում ի աջակցություն խորհրդարանի վերին պալատի ընտրություններում Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության թեկնածուին։

Աբեն ծնվել է 1954 թվականին ճապոնական ազդեցիկ ընտանիքներից մեկում։ Նրա պապը՝ Նոբուսուկե Կիսին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին եղել է ճապոնական կառավարության անդամ։ Պատերազմի ավարտից հետո ամերիկացիները ձերբակալել էին նրան՝ որպես հնարավոր ռազմական հանցագործի, սակայն ավելի ուշ առանց դատարանի ազատ արձակել։ 1950-ական թվականներին Կիսին մասնակցել է Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության ստեղծմանը, որն այդ պահից սկսած անդադար հանդիսանում է Ճապոնիայում իշխող կուսակցությունը։ Մի քանի տարի անց Կիսին զբաղեցրել է կուսակցության առաջնորդի պաշտոնը և դարձել երկրի վարչապետ։ Սպանված քաղաքական գործչի հայրը՝ Սինտարո Աբեն էլ եղել է Կիսիի օգնականը, բարձր պաշտոններ զբաղեցրել Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցությունում, իսկ 1980-ական թվականներին գլխավորել ճապոնական ԱԳՆ-ն։

Աբեն ազգայնական հայացքներ ունեցող պահպանողական քաղաքական գործիչ էր։ Նրա գլխավոր նպատակներից մեկը սահմանադրության վերանայումն էր, որն ընդունվել էր 1947 թվականին ամերիկյան օկուպացիայի ժամանակ և հատկապես 9-րդ հոդվածի, որը հայտարարում էր Ճապոնիայի հրաժարումը պատերազմ վարելու իրավունքից և զինված ուժերի ստեղծումից (ճապոնական բանակը կոչվում է ինքնապաշտպանության ուժեր)։ Աբեին դա անել չհաջողվեց, սակայն 2015 թվականին նա խորհրդարանով անցկացրեց մի օրենք, որը Ճապոնիային թույլ էր տալիս զորքերն օգտագործել արտասահմանում՝ իր դաշնակիցներին պաշտպանելու համար։ Նա նաև 10 %-ով ավելացրեց Ճապոնիայի պաշտպանական ծախսերը։

Այդ նախաձեռնությունները ոչ միայն հանդիպեցին ճապոնական հասարակության մի մասի դիմադրությանը, այլև դժգոհություններ առաջացրեցին արտասահմանում, առաջին հերթին Չինաստանում և Հարավային Կորեայում, որոնք XX դարում մեծապես տուժել են ճապոնական միլիտարիզմից։ Ինչպես գրում է The New York Times-ը, Աբեի կառավարման օրոք Ճապոնիայի և Հարավային Կորեայի հարաբերությունները «ընկել են Կորեական թերակղզու ճապոնական բռնազավթման ժամանակներից ի վեր ամենացածր կետերից մեկին»։ 2007 թվականին Աբեն հայտարարեց այն ապացույցների բացակայության մասին, որ Ճապոնիան ստիպել է ասիացի կանանց, իսկ առաջին հերթին չինացիներին և կորեացիներին, օկուպացված տարածքների հասարակաց տներում ճապոնացի զինվորականների համար աշխատել որպես «սփոփիչ կանայք»։ 2015 թվականին Ճապոնիան և Հարավային Կորեան ստորագրեցին այս հարցի վերջնական կարգավորման վերաբերյալ պայմանագիր, որը սակայն ժամանակի ընթացքում, փաստացի, դադարեց գործել։ Կորեայում պայմանագիրը քննադատության էր ենթարկվում, մասնավորապես, նրա համար, որ այնտեղ Ճապոնիան չէր ճանաչում իր պատասխանատվությունը։

Աբեի կառավարման երկրորդ շրջանը, որն սկսվեց 2012 թվականին, աչքի ընկավ Ճապոնիայի ստագնացիայի մեջ գտնվող տնտեսության վերաշխուժացման ծրագրերով։ Այդ ծրագիրն ստացավ «Աբէկոնոմիկա» («Աբտնտեսություն») անվանումը։ Ծրագրով, մասնավորապես, նախատեսվում էր իենի թուլացում և բյուջետային ծախսերի ավելացում, ինչպես նևա կառուցվածքային փոփոխություններ, այդ թվում աշխատաշուկայում կանանց դերի ուժեղացում։ Ինչպես գրում է The Washington Post-ը, «Աբէկոնոմիկայի» արդյունավետության վերաբերյալ վեճերը շարունակվում են։ BBC-ն գրում է, որ քննադատների կարծիքով հայտարարված մի շարք նպատակների հասնել չի հաջողվել։

2015 թվականին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտի 70-ամյակին նվիրված իր ճառում Աբեն խոստովանեց, որ Ճապոնիան այլ երկրներում անմեղ մարդկանց հասցրել է «անչափելի վնասներ ու տառապանք»։ Միևնույն ժամանակ նա հայտարարեց, որ «երեխաների և թոռների սերունդը», որոնք կապ չունեն պատերազմի հետ, չպետք է ստիպված լինեն ներողություն խնդրել։

Աբեի օրոք արտաքին քաղաքականության գլխավոր հիմնախնդիրներից մեկը Կուրիլյան կղզիների հարցն էր։ Նա մի քանի անգամ հանդիպել է Վլադիմիր Պուտինի հետ, քննարկել նրա Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո չլուծված խնդիրները, այդ թվում Ճապոնիայի և Ռուսաստանի միջև խաղաղության պայմանագրի կնքումը և Կուրիլյան կղզիների կարգավիճակը, որովհետև Տոկիոն պաշտոնապես դրանք չի ճանաչում որպես Ռուսաստանի մաս։ Պայմանագիրն այդպես էլ չստորագրվեց, չնայած երբեմն թվում էր, թե կողմերը մոտ են դրանք։ Նշվում էր, որ Շինզո Աբեն պատրաստ էր բանակցություններ վարել 1956 թվականի Մոսկովյան հռչակագրի հիման վրա, որով նախատեսվում էր չորս կղզիներից երկուսի փոխանցումը Ճապոնիային, որից հետո կկնքվեր խաղաղության պայմանագիր։ Տոկիոյի կարծիքով՝ սա իրենց կողմից մեծ զիջում էր։ Ինչ-որ պահի Պուտինն Աբեին առաջարկում էր կնքել առանց նախապայմանների պայմանագիր, սակայն դա չարվեց։

Շինզո Աբեն իր երկրորդ կառավարման ողջ ընթացքում ստիպված եղավ պայքարել նաև 2011 թվականի մարտի 11-ին տեղի ունեցած խոշորագույն աղետներից մեկի՝ Ֆուկուսիմայի ատոմակայանի վթարի հետևանքների վերացմամբ, ինչի հետևանքով զոհվել էր մոտ 20 հազար մարդ։ Ատոմակայանի վթարն առաջացել էր երկրաշարժի պատճառով, որը հանգեցրել էր նաև ցունամիի, ինչն էլ իր հերթին դարձել էր ատոմակայանի վթարի պատճառ։

Շինզոն Աբեն նաև առաջին օտաերկրյա առաջնորդն էր, որը 2016 թվականին Դոնալդ Թրամփի ընտրությունից հետո, համաձայնվեց հանդիպել նրա հետ։ Թրամփի հետ լավ հարաբերությունների արդյունքում Ճապոնիային հաջողվեց խուսափել առևտրային մաքսատուրքերի բարձրացումից, ի տարբերություն Չինաստանի, որին ամերիկյան այն ժամանակվա նախագահն առևտրային պատերազմ հայտարարեց։ Սակայն Տոկիոն ստիպված եղավ մեծացնել ամերիկյան ռազմաբազաների ֆինանսավորումը, որոնք տեղակայված էին այդ երկրում։

Շինզո Աբեն վարչապետի պաշտոնից հեռացավ 2020 թվականին առողջական խնդիրների պատճառով։ Նրա մոտ մի քանի տարի առաջ ախտորոշվել էր шչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ։ Associated Press գործակալության փոխանցմամբ՝ քաղաքական գործիչը կարծում էր, որ հենց հիվանդության պատճառով նրան չհաջողվեց հասնել բոլոր նպատակներին, որոնք Աբեն դրել էր իր առջև։