Ադրբեջանին վաճառված իսրայելական կասետային ռումբերը սպանել և վիրավորել են անմեղ հայ բնակիչներին. Սասունյան

Իսրայելցի լրագրող Յոսի Մելմանը «Հաարեց» (Haaretz) թերթում ծավալուն քննադատական հոդված է գրել Իսրայելի կողմից Ադրբեջանին արգելված մահաբեր կասետային ռումբեր վաճառելու մասին՝ Արցախում անմեղ հայ խաղաղ բնակիչներին սպանելու և վիրավորելու համար: Թեև հոդվածը հրապարակվել է 2020 թ․ հոկտեմբերի 22-ին, այն պահպանում է իր արդիականությունը, հաշվի առնելով այն փաստը, որ այս կասետային ռումբերը, որոնք Ադրբեջանի կողմից օգտագործվել են անցյալ տարվա Արցախյան պատերազմում, կարող են օգտագործվել նաև հետագա պատերազմում։ Այս մասին իր հոդվածում գրել է «Կալիֆորնիա կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր Հարութ Սասունյանը:

Նա, մասնավորապես, նշել է. ««Ամնիսթի ինթերնեշնլ» (Amnesty International) միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպությունը հաստատել է, որ Ադրբեջանը 2020 թ․ Արցախյան պատերազմում օգտագործել է իսրայելական արտադրության կասետային ռումբեր։ Այս մահաբեր ռումբերը պայթել են Արցախի մայրաքաղաք Ստեփանակերտին մոտ գտնվող բնակելի թաղամասում։

«Կասետային ռումբերի օգտագործումն արգելված է բոլոր պարագաներում, համաձայն միջազգային մարդասիրական օրենքի, ուստի դրանց օգտագործումը քաղաքացիական բնակավայրերի վրա հարձակվելու համար հատկապես վտանգավոր է և միայն կհանգեցնի առավել շատ մահերի ու վիրավորների», ասաց «Ամնիսթի ինթերնեշնլ»-ի Արևելյան Եվրոպայի և Կենտրոնականի Ասիայի ղեկավարի պաշտոնակատար Դենիս Կրիվոշեևը: «Կասետային ռումբերն իրենց էությամբ ոչ խտրական զենքեր են և դրանց կիրառումը բնակելի թաղամասերում բացարձակապես անընդունելի է ու սարսափելի»:

Մելմանը բացատրեց, որ «կասետային ռումբը մի տեսակ տուփ է, որտեղ պահվում է փոքրիկ ռումբերի մի խումբ: Մայր ռումբը պայթում է որոշակի բարձրության վրա և լայն տարածության վրա ցրում է ավելի փոքր ռումբերը, որոնք կարճ ժամանակ անց պայթում են։ Զինամթերքը կարող է արձակվել տարբեր չափերի հրանոթներից՝ մինչև 155 մմ տրամագծով, արձակման կայաններից, ուղղաթիռներից և ինքնաթիռներից»։ Երեխաները հաճախ վերցնում են չպայթած կասետային ռումբերը` շփոթելով դրանք խաղալիքների հետ, ինչի հետևանքով զոհվում են կամ վիրավորվում:

Մելմանը գրել է, որ ինքը հարցրել է Իսրայելի պաշտպանության նախարարությանը, Իսրայելի պաշտպանության ուժերին և արտաքին գործերի նախարարությանը, թե «արդյոք Իսրայելը կասետային ռումբեր է մատակարարե՞լ Ադրբեջանին, և եթե այո, ապա ե՞րբ»: Զարմանալի չէ, որ նա ոչ մի պատասխան չի ստացել։

Մելմանը նշել է, որ Իսրայելի պաշտպանության նախարարությունը, «հավատարիմ մնալով իր կրվազան սովորություններին, չի ցանկանում բացատրություններ տալ և հրաժարվում է պատասխանել այն հարցերին, որոնք իրեն դուր չեն գալիս։ Թվում է, թե այն թաքցնելու բան ունի, հատկապես, երբ խոսքը վերաբերում է Ադրբեջանի հետ չափազանց սերտ հարաբերություններին»:

Մելմանը շատ տեղին հարցադրում է արել. «Ինչո՞ւ է Իսրայելը զինում Ադրբեջանին ընդդեմ Հայաստանի»։ Համաշխարհային մեծ բողոք կառաջանար, եթե Հայաստանը հրթիռներ մատակարարեր Համասին կամ Հեզբոլլահին՝ Իսրայելի քաղաքացիների վրա հարձակվելու համար: Իսրայելի կողմից Ադրբեջանին զինելը ոչնչով չի տարբերվում սրանից, սակայն ո՞ւր է Իսրայելի միջազգային դատապարտումը։

Իսրայելը մի քանի անգամ օգտագործել է կասետային ռումբեր՝ 1973 թվականի պատերազմում արաբական մի քանի պետությունների դեմ, 1978-ին, 1982-ին և 2006-ին Լիբանանի պատերազմներում և 2008-2009-ին Գազայի պատերազմում: Մելմանը հայտնել է, որ «դա հանգեցրեց ՄԱԿ-ի այն ժամանակվա գլխավոր քարտուղար Քոֆի Անանի դատապարտմանը, և լարվածության Միացյալ Նահանգներում, քանի որ ռմբակոծումն ակնհայտորեն խախտում էր կասետային ռումբերի օգտագործման սահմանափակումները, երբ զենքը մատակարարվել է 1976 թվականին»:

Վինոգրադի կոմիտեն, որը ձևավորվել է Իսրայելի կառավարության կողմից՝ 2006 թվականին Լիբանանում Իսրայելի ռազմական գործողությունների նպատակահարմարությունը վերանայելու համար, ըստ Մելմանի, «կոշտ քննադատության ենթարկեց կասետային ռումբերի կիրառումը քաղաքացիական բնակավայրերում»: Կասետային ռումբերի օգտագործումն անօրինական է։ Անօրինական է նաև ԱՄՆ-ի կողմից դրանք Իսրայելին վաճառելը, որն էլ իր հերթին դրանք ապօրինի վաճառել է Ադրբեջանին:

Ցավոք, ո՛չ Հայաստանի Հանրապետությունը, ո՛չ ամերիկահայ համայնքը չբողոքեցին ամերիկյան կառավարությանը՝ Իսրայելի կողմից ամերիկյան կասետային ռումբերն ապօրինի կերպով Ադրբեջանին փոխանցելու վերաբերյալ։

Մելմանը հայտնել է, որ «2008 թվականի դեկտեմբերին Օսլոյում ստորագրվել է կասետային զինամթերքի մասին համաձայնագիրը։ Այն արգելում է կասետային ռումբերի օգտագործումը, մշակումը, արտադրությունը, պահեստավորումը և վաճառքը, որը այն սահմանում է որպես «սովորական զինամթերք, որը նախատեսված է բեռնարկղից պայթուցիկ ենթառումբերը ցրելու կամ բաց թողնելու համար»: Ավելի քան 100 երկիր ստորագրել է համաձայնագիրը, որն ուժի մեջ է մտել 2010 թվականին»։

Իսրայելը, սակայն, հրաժարվել է միանալ այդ համաձայնագրին, որն արգելում էր կասետային ռումբերը: Զավեշտալի է, որ Իսրայելը շտապեց դատապարտել Սիրիային իր երկրի ներսում կասետային ռումբեր օգտագործելու համար: Անհասկանալի է, թե ինչու է Հայաստանը հրաժարվել միանալ համաձայնագրին, որը նրան ավելի ամուր հիմքեր կտար դատապարտելու կասետային ռումբերի անօրինական օգտագործումը Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից, որոնցից ոչ մեկը չի միացել համաձայնագրին: Բացի Ադրբեջանին կասետային ռումբեր վաճառելուց, Իսրայելը դրանք վաճառել է նաև Թուրքիային, Եթովպիային, Գերմանիային, Հնդկաստանին, Ռումինիային, Շվեյցարիային, Մեծ Բրիտանիային, Ավստրիային, Դանիային, Նորվեգիային, Չիլիին, Կոլումբիային և Վենեսուելային։

Մելմանի խոսքերով՝ Ադրբեջանը եղել է իսրայելական կասետային ռումբերի ամենամեծ շուկան՝ տարբեր հրանոթների ու հրթիռային կայանների հետ մեկտեղ։ «Իսրայելը վաճառել է երկակի նշանակության զինամթերքի բաղադրիչներ, որոնք կարող են օգտագործվել նաև կասետային ռումբերում, այնպես, որ Իսրայելին թույլ կտա շրջանցել համաձայնագիրը»:

Մելմանը հայտնել է, որ մեկ տարի առաջ իսրայելցի «ակտիվիստ Էլի Ջոզեֆը, որը մասնակցում է Իսրայելի կողմից բռնապետական վարչակարգերին զենքի վաճառքն արգելելու պայքարին», ապարդյուն միջնորդություն է ներկայացրել Իսրայելի Արդարադատության բարձրագույն դատարան՝ «պահանջելով բացահայտել Բաքվի և Երուսաղեմի ռազմական կապերը»: Նաև Ջոզեֆն ու «Հրեական սիրտ» կազմակերպության իր գործընկերները Կնեսետի առջև ցույց են կազմակերպել Ադրբեջան զենքի արտահանման դեմ՝ «Ո՛չ պատերազմական հանցագործություններին, ո՛չ անմեղների սպանությանը» կարգախոսի ներքո»: Ոգևորիչ է տեսնել արդարամիտ իսրայելցիներին, որոնք դատապարտում են իրենց կառավարության անբարոյական գործողությունները:

Իսրայելը, մահաբեր զենք վաճառելով Ադրբեջանի արյունարբու վարչակարգին, խարխլել է իր բարոյական հիմքերը և մեղսակից դարձել Ադրբեջանի ռազմական հանցագործություններին։

Թարգմանությունը՝ Ռուզաննա Ավագյանի