Շիմպանզեից մինչև հավ․ Գիտնականներն անվանել են կենդանիների ամենախելացի ութ տեսակները

Գիտնականներն անվանել են կենդանիների ամենախելացի ութ տեսակները: Ցուցակը ներկայացված է «Նոր գիտություն»-ում հրապարակված հոդվածում:

«Կենդանիների աշխարհում կան արարածներ, որոնք ունեն որոշակի ճանաչողական հմտություններ, ինչպիսին մարդիկ չունեն: Կենդանիների մտավոր ունակությունները որոշելը ավելի բարդ է, քան մարդկանցը, քանի որ դրա համար անհրաժեշտ են ոչ միայն խոսքային արտահայտություններ, այլ նաեւ այլ մեթոդներ: Գործիքների օգտագործումը, սոցիալական ուսուցումը, բնակության նոր միջավայրի հանդեպ արձագանքը, ինքնաճանաչումը եւ ուղեղի չափը՝ ահա այն մի քանի չափորոշիչները, որոնք օգտագործվում են կենդանիների բանականությունը չափելու համար»,- նշում են հեղինակները:

Ութերորդ տեղում շիմպանզեներն են՝ մեր ամենամոտ կենդանի հարազատները, որոնք շատ ընդհանրություններ ունեն մարդկանց հետ: Ինչպես մեր, այնպես էլ շիմպանզեների բանականությունն ու ճանաչողական այլ հատկությունները փոխանցվում են գենետիկորեն: «Շիմպանզեի գենոմը» նախագծի համաձայն, կոդավորված սպիտակուցների մոտ 30 տոկոսը նույնական են երկու տեսակների մոտ էլ: Որպես սոցիալական կենդանի, շիմպանզեները ապրում են տասնյակից մինչեւ 150 հոգանոց համայնքներում, որոնք հաճախ բավականին բարդ սոցիալական կառուցվածք ունեն: Նրանք կարող են սովորել ճանաչել թվերը, ցույց տալ դեմքի արտահայտությունները եւ օգտագործել գործիքներ: Կիոտոյի համալսարանի պրիմատների հետազոտությունների ինստիտուտում մի քանի տասնամյակ անցկացված ուսումնասիրության արդյունքում գիտնականները պարզել են, որ շիմպանզեները ունեն թվեր (1-9) սովորելու եւ ճանաչելու ունակություն

Յոթերորդ տեղում փիղն է: Մեծահասակ աֆրիկյան փղի ուղեղի քաշը գերազանցում է 5 կիլոգրամը, այն ավելի ծանր է, քան ցանկացած այլ ցամաքային կենդանունը, եւ զիջում է միայն կետի ուղեղին: Ավելին, այն պարունակում է գրեթե 257 միլիարդ նեյրոն, որը մոտ երեք անգամ ավելի է, քան միջին մարդկային ուղեղում: Փղերի շրջանոմ լայնորեն տարածված են վարքի այնպիսի ձեւեր, ինչպիսիք են համագործակցությունը, կարեկցանքը, նվիրվածությունը, վիշտը եւ նմանակումը: Մարդանման կապիկների (ներառյալ մարդկանց), կաչաղակների եւ դելֆինների հետ մեկտեղ, փիղը այն քիչ թվով կենդանիներից է, որը ինքնագիտակցություն է ցուցաբերում: Փղերը հայտնի են իրենց գերազանց հիշողությամբ: Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ դա կարող է պայմանավորված լինել այն փաստով, որ փղերը զարգացրել են ճանաչողական քարտեզագրման հմտություններ, ինչը նրանց թույլ է տալիս երկար ժամանակ հիշել հսկայական տարածքներ կամ վայրեր: Նրանք նաեւ չեն մոռանում մարդկանց: Փղերը նաեւ սուր մտքեր ունեն, երբ խոսքը վերաբերում է խնդիրների լուծմանը: 2010թ. փորձը ցույց է տվել, որ փղերը կարող են սովորել համակարգել իրենց գործողությունները եւ աշխատել ավելի արդյունավետ, քան կենդանիների մյուս տեսակների մեծ մասը: Փորձի ընթացքում փղերի զույգը պետք է միաժամանակ քաշեր պարանի երկու ծայրերից, որպեսզի հաջողությամբ սնունդ ձեռք բերեր:

Վեցերորդ տեղում է ագռավներն են, թերեւս, աշխարհի ամենախելացի թռչունները: Հայտնի է, որ նրանք հիշելու հիանալի ունակություններ ունեն, գործիքներ են օգտագործում, սնունդ են ձեռք բերում եւ թաքցնում, ինչպես նաեւ ունակ են միմյանցից սովորել: Ագռավների մի քանի տեսակներ ճանաչողական թեստերում ավելի լավ արդյունքներ են ցույց տալիս, քան մյուսները: Խաղաղ օվկիանոսում Ավստրալիայից արեւելք գտնվող Նոր Կալեդոնիայում հայտնաբերված նորկալեդոնյան ագռավը հատուկ գործիքներ է պատրաստում որսին բռնելու համար: Այս գործիքները ստանդարտացման բարձր մակարդակ ունեն: Ագռավների մյուս տեսակները, ինչպիսին է Հյուսիսային Աֆրիկայի մոխրագույն ագռավը, յուրացրել են հացի կտորների խայծով որսը:

Հինգերորդ տեղում դելֆիններն են: Դելֆինները, անկասկած, աշխարհի ամենախելացի ջրային կենդանիներն են: Նրանք ունեն մարմնի եւ ուղեղի համեմատաբար բարձր 1/50 հարաբերակցություն (շիմպանզեներից բարձր) եւ ունակ են հույզերի լայն շրջանակ ցուցադրել, միմիկա ունենալ, համագործակցել եւ նույնիսկ սխեմաներ ձեւակերպել: Հայելիով թեստերը ցույց են տվել, որ դելֆինները ինքնագիտակցություն ունեն: Սակայն քննադատները պնդում են, որ հայելային թեստերն քիչ արդյունավետ են կետակերպերի (ջրային կաթնասունների) համար, քանի որ նրանց բնականոն սոցիալական վարքը կարող է սխալ մեկնաբանվել որպես ինքնաճանաչողական վարք: 2004-ին հրապարակված փաստաթուղթում հաղորդվում է, որ դելֆինները կարող են կապիկների հետ կիսել կարեւոր ճանաչողական ունակությունները, ինչպիսիք են խորհրդանշական լեզուն սովորելու եւ տիրապետելու ունակությունը, ինքնագիտակցությունը եւ համագործակցելու ունակությունը:

Չորրորդ տեղում մեղուներն են: Մեղուների ամենահայտնի տեսակներից մի քանիսը, ներառյալ իշամեղուներն ու մեղրատու մեղուները, խիստ սոցիալական կենդանիներ են, որոնք մարդկանց հետ հավասար կոլեկտիվ բանականություն են դրսեւորում: Այս մեղուները հայտնի են կոլեկտիվ որոշումներ կայացնելու իրենց ունակությամբ՝ լինի դա նոր բույն, թե սննդի աղբյուր փնտրելը: Երբ որոշումը կայացվում է բազմաթիվ անհատների գիտելիքների, համագործակցության եւ համակարգման միջոցով, այն կոչվում է խմբային կամ կոլեկտիվ բանականություն: Աշխատող մեղուները միմյանց հետ հաղորդակցվելու բարդ եղանակ ունեն՝ «թափահարման պարը»: Ավստրիացի բնապահպան Կառլ ֆոն Ֆրիշն առաջիններից մեկն է ուսումնասիրել մեղուների այս բնութագիրը: Երբ մեղուն սննդի աղբյուր է գտնում, նա պարի միջոցով իր գտնվելու վայրի մասին տեղեկություններ է հաղորդում փեթակի մյուս մեղուներին:

Երրորդ տեղում ութոտնուկն է: Հիմնվելով տարածական ուսուցման, նավիգացիոն հմտությունների, դիտողական ուսուցման եւ խորամանկ գիշատիչ տեխնիկայի նրանց ունակության վրա՝ ծովային այս կենդանիները կարող են համարվել ամենախելացի անողնաշարավորներից մեկը: Գլխաոտ ծովային կենդանիները ներառյալ սիպեն, ութոտնուկը եւ կաղամարը, փափկամարմինների դասին են պատկանում (տաքսոնոմիական կատեգորիա): Ութոտնուկները բավական ճկուն են գործիքների օգտագործման հարցում, ինչը բանականության գնահատման կարեւոր գործոն է:

Երկրորդ տեղում ջրարջն է: Ջրարջը խելացի եւ ըմբռնող կենդանի է, որը հայտնի է շրջակա միջավայրի բազմազան պայմաններին հարմարվելու ունակությամբ: Շների ու կատուների համեմատությամբ, ջրարջերի ճանաչողական ունակությունը պարզելու քիչ ուսումնասիրություններ են կատարվել:

Առաջին տեղում հավն է: Հակառակ տարածված կարծիքին՝ հավերը խելացի եւ զգայուն թռչուններ են: Հավերը թռչունների աշխարհում ամենատարածված տեսակներն են, որոնց թիվը 2019 թվականի տվյալներով կազմում է 25,9 միլիարդ: Այնուամենայնիվ, դրանց վերաբերյալ շատ սխալ պատկերացումներ կան: Հավերը հիմնականում համարվում են ոչ ոչ խելամիտ տեսակներ, որոնք չունեն առաջադեմ ճանաչողական ունակություններ: Նրանք նաեւ համարվում են ոչ զգայուն արարածներ, որոնք չեն կարող զգալ երջանկություն, հիասթափություն եւ միայնություն: Սակայն դա ամենեւին էլ այդպես չէ: Ճանաչողական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հավերն ունեն առնվազն ինքնագիտակցության որոշակի մակարդակ, հուզական բանականություն, թվային ընկալում եւ մանիպուլյացիայի հմտություններ: