«Հայաստանի ինչին է պետք Էրբիլում գլխավոր հյուպատոսության բացումը»․ Regnum-ը` «Մեծ Քուրդիստան» աշխարհաքաղաքական նախագծի և «հայկական հարցի» կապի մասին

Ռուսական Regnum լրատվական գործակալությունը հրապարակել է հոդված, որում հեղինակը՝ կովկասագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Ստանիսլավ Տարասովը, անդրադարձ է կատարել Իրաքյան Քուրդիստանում ՀՀ հյուպատոսության բացմանը, դրա տակ թաքնված քաղաքականությանն ու տարածաշրջանային հնարավոր զարգացումներին։

Ստորև ներկայացնում ենք հեղինակի հոդվածը․

Էրբիլում տեղի է ունեցել Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսության բացումը: Արտաքին գործերի նախարարի տեղակալ Արտակ Ապիտոնյանի՝ Իրաքյան Քուրդիստանի մայրաքաղաք երկօրյա այցը նախատեսված էր հենց այս իրադարձության օրերին: Նրան ընդունել է ինքնավարության վարչապետ Մասրուր Բարզանին, որը ողջունել է Գլխավոր հյուպատոսության բացումը` «տարբեր ոլորտներում երկկողմ հարաբերությունների հետագա ամրապնդման» համատեքստում:

Ի դեպ, այցի ընթացքում Ապիտոնյանը Էրբիլում ներկա է գտնվել նաև հայկական մշակութային կենտրոնի բացմանը: Եթե ընդհանուր առմամբ գնահատենք այս իրավիճակը, ապա Իրաքյան Քուրդիստանի մայրաքաղաքը վաղուց հարուստ դիվանագիտական կյանքով է ապրում՝ շատ առումներով գերազանցելով նույնիսկ Բաղդադին: Ներկայում այնտեղ գործում է 40 օտարերկրյա գրասենյակ, այդ թվում` գլխավոր հյուպատոսություններ, պատվո հյուպատոսություններ, դեսպանություններ, կապի գրասենյակներ, միջազգային կազմակերպություններ և ՄԱԿ-ի հետ կապված գործակալությունների գրասենյակներ: Դա պայմանավորված է նրանով, որ առաջին անգամ Մերձավոր Արևելքի նորագույն պատմության մեջ ինքնավարությունը ոչ միայն հնարավորինս մոտ է կանգնած անկախությանը, այլև նկատելի ազդեցություն է ունեցել քրդական ազգային-ազատագրական շարժման վերելքի վրա այլ երկրներում, այդ թվում` էթնիկ Քուրդստանի մեծ մասում (Թուրքիա, Սիրիա, Իրան): Ինչ էլ որ ասվի, քրդական խնդիրն արդեն իր տեղն ունի տարածաշրջանի ապագա հնարավոր աշխարհաքաղաքական վերակազմավորման տարբեր սցենարներում: Ըստ այդմ, արտաքին աշխարհի շատ խաղացողներ իրենց դիվանագիտական ներկայությունն են ապահովել Էրբիլում ՝ «մատը զարկերակի վրա պահելու նպատակով», քանի որ նրանք ունեն սեփական «քրդական քաղաքականությունը»:

Ինչ վերաբերում է Հայաստանին, ավելի ստույգ` հայերին, ապա նրանք, ի տարբերություն շատ այլ պետությունների և ժողովուրդների, քուրդերի հետ ընդհանուր և շատ դժվար պատմություն ունեն: Բավական է հիշել, որ 1920 թվականի Սևրի պայմանագիրը ենթադրում էր այսպես կոչված «փաթեթային լուծում»` Մեծ Հայաստանի ստեղծման և Օսմանյան կայսրության ավերակների վրա քուրդերի պետականության ապահովման համար: Այս առնչությամբ, թուրքական «Յենի Սաֆաք» հրատարակությունը գրում է, որ «Սևրի ստվերը շարունակում է սավառնել ժամանակակից Թուրքիայի վրա» և դաշինքը, որը ներառում է Հայկական պետականությունն ու նախապայմաններ ստեղծում քրդական պետականության ստեղծման համար, իրենից ներկայացնում է այնպիսի «աշխարհաքաղաքական խառնուրդ», որը որոշակի պայմաններում և հանգամանքներում կարող է պայթեցնել ամբողջ տարածաշրջանը: Այդ պատճառով, մեր կարծիքով, Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանը, որը դեռևս 2017 թվականին էր Էրբիլում Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսություն բացելու մասին որոշում կայացրել, ձեռնպահ է մնացել նման քայլից՝ չցանկանալով Թուրքիայի հետ լրացուցիչ բարդություններ ստեղծել:

Հիմա, երբ Հայաստանը պարտվել է Ղարաբաղյան պատերազմում, իրավիճակը փոխվել է, և ամեն ինչ սկզբունքորեն տանում է Անկարայի և Երևանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունների վերականգնման: Հետևաբար, Թուրքիան, Էրբիլում Հայաստանի գլխավոր հյուպատոսության ի հայտ գալը, դժվար թե որպես ապակայունացնող գործոն ընկալի, հաշվի առնելով Երևանի ներկայիս խիստ սահմանափակ տարածական զարգացումը:

Իրաքյան Քուրդիստանում հայկական ոչ մեծ համայնք կա: Ըստ որոշ տվյալների, ներկայում Իրաքյան Քուրդիստանում բնակվում է շուրջ 15-16 հազար հայ: Չնայած կան նաև այլ տեղեկություններ: Որոշ փորձագետների կարծիքով, «Իսլամական պետություն» ահաբեկչական խմբավորման զինյալների կողմից Հյուսիսային Իրաքի մի շարք շրջանների գրավումից, ԱՄՆ-ի ռազմական ինքնաթիռների կողմից Դոհուքի շրջանի ռմբակոծությունից և եզդիների դաժան ցեղասպանությունից հետո, եզդիները և քրիստոնյաները՝ հայեր, ասորիներ, խալդիներ և այլք, զանգվածաբար փախել են տարածաշրջանից։ Եվ հիմա Իրաքում մոտ 4-ից 5 հազար հայ է ապրում, որոնց զգալի մասն ապրում է Իրաքի հարավում՝ Բաղդադում և Բասրայում: Սակայն նույնիսկ այնտեղից նրանց դուրս մղեցին։ Իրաքահայերի մի մասը տեղափոխվել է Եվրոպա և Կանադա:

Այսօր Իրաքում նրանք կորցրել են իրենց պատկանող տնտեսական և քաղաքական ազդեցության զգալի մասը: Հարցը հռետորական բնույթ ունի. նախագահ Սերժ Սարգսյանի վարչակազմը հնարավորություն ունեցե՞լ է ինչ-որ կերպ ազդել այդ գործընթացների վրա: Սակայն փաստը մնում է փաստ, որ ՀՀ արտգործնախարարությունն այս խնդիրը ընդհանրապես հրապարակայնորեն չի քննարկել, և Երևանի համար հիմա երկրում, ինչպես նաև բուն Էրբիլում, դժվար է գտնել հայրենակիցների, որոնք կարող են առևտրատնտեսական համագործակցության հաստատման գործում միջնորդի դեր ստանձնել: Այլ հարց է, որ հյուպատոսական անձնակազմը գոնե սկզբում կվերլուծի «տարածաշրջանի ամենանյարդային կետում» առկա իրավիճակը: Ինչո՞ւ։ Որովհետև հայ փորձագետների շրջանում կա տեսակետ, ըստ որի, եթե ԱՄՆ-ն շարունակի իրականացնել «Մեծ Քուրդիստան» աշխարհաքաղաքական նախագիծը, ապա «հայկական հարցը վերջնականապես կփակվի»: Եվ այս դեպքում «ավելի լավ է լավ հարաբերություններ պահպանել Թուրքիայի հետ և փորձել, ժամանակ ձգել՝ տեսնելու, թե ինչ տեղի կունենա»:

Սակայն պետք է նշել Իրաքում Հայաստանի դիվանագիտական ներկայության ամրապնդման բուն փաստը, և սպասել գործընթացի` այս կամ այն ուղղությամբ փոփոխությանը: Հայ փորձագետներից մեկի համաձայն` «Հայաստանն ուշացել է Էրբիլում գլխավոր հյուպատոսություն բացելու որոշման հարցում առնվազն 10-12 տարով»: Եվ ի՞նչ կտա այսօր այս քայլը: Կտեսնենք»։