Jerusalem Post. Թուրքիան կփորձի Ադրբեջանին ներքաշել նոր հակամարտությունների մեջ

Հոկտեմբերի 25-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը շնորհավորեց Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւին եւ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին հրադադարի մասին համաձայնագիր ստորագրելու կապակցությամբ: Դա տեղի ունեցավ այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Սթիվեն Բիգանը հանդիպեց իր հայ եւ ադրբեջանցի գործընկերների հետ: Պարզ չէ՝ արդյոք վերջին համաձայնագիրը կգործի, թե այն ժամանակավոր բնույթ է կրում, գրում է Սեթ Ֆրանցմանը Jerusalem Post-ում։

«Թուրքիան շարունակում է պնդել նոր ռազմական գործողությունների իրականացումը: Թուրքական ԶԼՄ-ները, որոնք լիովին իշխանամետ են եւ թույլ չեն տալիս քննադատել Անկարայի ղեկավարությանը, ամեն օր հրապարակում են վառ վերնագրեր, որոնք կոչ են անում մարդկանց ողջունել պատերազմը:

«Անադոլու» գործակալությունն, օրինակ,գլխավոր էջում ունի բաժին, որտեղ կարելի է տեսնել «առաջնագիծը»՝ բազմաթիվ պատմություններով այն մասին, թե ինչպես է Հայաստանը «պատերազմական հանցագործություններ» կատարել եւ «խախտել» հրադադարը, եւ պատմություններ այն մասին, թե ինչպես է Անկարան ռազմական աջակցություն առաջարկում Ադրբեջանին: Թուրքական ԶԼՄ-ները հստակ հասկացնում են, որ Հայաստանի դեմ պատերազմը Թուրքիայի պատերազմն է, որի նպատակն է Անկարային ստիպել գերիշխել տարածաշրջանում եւ իր դրոնները վաճառել արտասահմանում:

Թուրքական ԶԼՄ-ները կառավարության դերը հակամարտության մեջ բացատրում են Հայաստանում Քրդական աշխատավորական կուսակցության գործունեության մասին հաղորդագրությունների միջոցով, որը միանգամայն հորինված պատմություն է, առանց որեւէ ապացույցի, որը Անկարայի հերյուրանքն է Հայաստանում գործող «ՔԱԿ ահաբեկիչների» մասին այն տարածքներում, որտեղ Թուրքիան ցանկանում է ներխուժել։

Թուրքիան հայտարարել է, որ ՔԱԿ-ը «գործում է» Իրաքում եւ Սիրիայում, չնայած որ այդ տարածքներից Թուրքիայի վրա «ահաբեկչական» հարձակումներ չեն եղել: 2018-ին Անկարան հայտարարել էր, որ ստիպված է ներխուժել եւ էթնիկորեն մաքրել Աֆրինը Սիրիայում՝ քշելով քրդերին եւ փոքրամասնություններին, ոչնչացնելով եկեղեցիներ եւ եզդիական գերեզմանատներ, որպեսզի «ՔԱԿ ահաբեկիչների» դեմ «պայքարի»: Նա նույն հռետորաբանությունն օգտագործում է Հայաստանի դեմ պատերազմն արդարացնելու համար:

Իրանն ու Ռուսաստանը նույնպես շահում են մարտական գործողություններից՝ ներկայանալով որպես պատասխանատու երկրներ, որոնք հրադադարի ռեժիմ են պահանջում: Մինչ Թուրքիան լարվածությունը սրում է, այս երկու երկրները հայտարարում են, որ ցանկանում են դադարեցնել ռազմական գործողությունները, բայց ցանկանում են նաեւ հարգել միջազգային իրավունքը: Ըստ միջազգային իրավունքի, Ադրբեջանը պնդում է, որ Լեռնային Ղարաբաղը իր տարածքն է: Չնայած նույն օրենքը չի արդարացնում պատերազմը, որի նպատակն է հարձակվել տարածքի վրա, այդ հարցում Ադրբեջանը աջակցություն է ստանում Մոսկվայից եւ Թեհրանից: Նրանք միջնորդություն են ցանկանում, իսկ Անկարան՝ հակամարտություն:

Ընդհանուր առմամբ, երեք երկրներն արդեն աշխատել են Սիրիան ազդեցության ոլորտների բաժանելու ուղղությամբ, իսկ Ռուսաստանը եւ Թուրքիան նաեւ բաժանել են Լիբիան, իսկ դա նշանակում է, որ Ադրբեջանի եւ Հայաստանի միջեւ հակամարտությունը ոչ թե հակամարտություն է այս տարածաշրջանային տերությունների միջեւ, այլ հակամարտություն, որը այդ երկրները միասին ղեկավարում են եւ տնտեսական օգուտ են քաղում, քանի որ երկու կողմերն էլ զենք են գնում՝ պատերազմը շարունակելու համար:

Ռազմական գործողությունների մեծ մասը տեղի է ունենում Լեռնային Ղարաբաղի հարակից տարածքներում, հատկապես Իրանի սահմանի մոտ: Սա նշանակում է, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ուղղակի հակասություն չկա, տեխնիկապես Բաքուն կռվում է միայն Արցախի հայկական հանրապետության հետ: Ադրբեջանը զգույշ է, որպեսզի պատերազմը չտարածի Հայաստանի մնացած մասի վրա:

Սակայն հայկական հրթիռները խոցել են Ադրբեջանի քաղաքները, ինչը հանգեցրել է ռազմական հանցագործությունների մեղադրանքների: Նմանապես, երկու հայերի մահապատժի տեսանյութը հանգեցրել է բողոքների Ադրբեջանի ռազմական հանցագործությունների վերաբերյալ: Երկու կողմերն էլ գնդակոծել են քաղաքացիական քաղաքներ: Թուրքիան Սիրիայից ծայրահեղականներ է ուղարկել հայերի դեմ պայքարելու համար, ինչը Անկարայի իսլամամետ նախանձախնդրության մի մասն է, նա ծայրահեղականներ է արտահանում փոքրամասնությունների դեմ պայքարելու եւ քրիստոնյաներին ահաբեկելու համար: Դա, ըստ երեւույթին, դրդել է Բաքվում ԱՄՆ դեսպանատանը նախազգուշացնել ահաբեկչության մասին:

Հոկտեմբերի 10-ին Ռուսաստանն օգնեց հրադադարի հաստատմանը, որն անմիջապես խախտվեց: Ադրբեջանը բացառեց զիջումները՝ գիտակցելով, որ առավելություն ունի: Ռուսաստանը եւ ԱՄՆ-ը սեպտեմբերի 28-ից հրադադարի ռեժիմի հաստատման կոչ են անում, սակայն ԱՄՆ-ը հրաժարվում է մեծ դեր խաղալ:

Ամբողջ աշխարհում հայկական բողոքները փորձեցին ճնշում գործադրել Ֆրանսիայի, Կանադայի, ԱՄՆ-ի եւ այլ երկրների վրա, որպեսզի նրանք վերջ տան հակամարտությանը եւ դադարեցնեն զենքի վաճառքը Թուրքիային: Շատ երկրներ, օրինակ՝ Գերմանիան, նախընտրում են զենքի վաճառքը, քան նման հակամարտություններում միջնորդությունը: Սա թույլ է տալիս, որ հակամարտությունը շարունակվի:

Եթե Բաքուն հաղթի, պարզ չէ՝ կկանգնեցնի արդյոք Ադրբեջանն այս փուլում հակամարտությունը: Նա հասել է հաջողության, բայց, հավանաբար, ուզում է ցույց տալ, որ ինքը ավելի շատ է «ազատագրել», որպեսզի արդարացնի հակամարտությունը: Թուրքիան, որն արտահանել է սիրիացի ծայրահեղականներին, որոնցից շատերը հայտնի են քրդերի էթնիկական մաքրմամբ եւ դաժան հարձակումներով փոքրամասնությունների վրա, ինչպիսիք են քրիստոնյաները եւ եզդիները, կցանկանա սիրիացիներին պահել Ադրբեջանում, որպեսզի հնարավորություն ունենա մշտապես գրավել Լեռնային Ղարաբաղը: Սա Անկարայի մոդելն է Կիպրոսում, Լիբիայում, Սիրիայում եւ Իրաքում: Ամենայն հավանականությամբ, թուրքական ներկայությունն Ադրբեջանում կընդլայնվի, եւ Թուրքիան կփորձի Ադրբեջանին ներքաշել նոր հակամարտությունների մեջ:

ԱՄՆ գլոբալ առաջնորդությունը եւս մեկ կորուստ է կրել հակամարտության ընթացքում, քանի որ Վաշինգտոնը ցույց տվեց, որ մեկ ամսվա ընթացքում այնքան էլ մեծ բանի չի կարող հասնել, եւ բարձր մակարդակի դիվանագետներ չուղարկեց: Սա Թրամփի «Ամերիկան առաջին հերթին» ռազմավարության մի մասն է, ոչ թե այն, ինչ նա անվանում է «հեռավոր վայրեր»: Սա մեծ հեռացում է կանոնների վրա հիմնված միջազգային կարգից, որը ենթադրվում էր 1990-ականներին, երբ ԱՄՆ-ը համաշխարհային հեգեմոն էր:

Այսօր Թուրքիան, Իրանը, Ռուսաստանը եւ Չինաստանը օգնում են ձեւավորել տարածաշրջանային եւ համաշխարհային գործերի ընթացքը, քանի որ ԱՄՆ-ը հրաժարվել է արտաքին հակամարտությունների լուծումից եւ նրանից, ինչը շատերը համարում են «անվերջ պատերազմներ»: Սա հանգեցրել է նոր բախումների աննախադեպ մակարդակի, որոնցից շատերը հրահրում են այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Թուրքիան, որոնք դրդում են մյուսներին արտաքին քաղաքականության մեջ օգտագործել «հաղթում է ամենաուժեղը» մոտեցումը։

Հայաստանի եւ Ադրբեջանի պատերազմը սրա մի մասն է:

Քանի որ միջազգային հանրությունը եւ նրա տարաբնույթ քննարկումները, որպես կանոն, չկարողացան վերջ դնել Սիրիայում առկա հակամարտություններին, շատ երկրներ Իրանի, Ռուսաստանի, Չինաստանի եւ Թուրքիայի մոտեցումը համարում են ավելի նպատակահարմար, քան այն ակնկալիքը, որ ԵՄ-ն, ՆԱՏՕ-ն, ՄԱԿ-ը կամ ԱՄՆ-ը որեւէ բան կանեն»։