Բանակցություններին պետք է մասնակցեն Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչները. The National Interest

Հարավային Կովկասում մահաբեր բռնությունն ուժգնանում է: Ներկայիս պատերազմն ավելի մահաբեր է եւ բարդ լուծելի Թուրքիայի ակտիվ մասնակցության պատճառով, գրում է Դեւիդ Լ.Ֆիլիպսը The National Interest-ի իր հոդվածում:

«Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն ուղղակիորեն նպաստում է բռնությանն ու ձախողում դիվանագիտությունը, որն ուղղված է հրադադարի ձեռքբերմանը: Թուրքիան նպաստում է հակամարտության զարգացմանը 1993 թվականից, երբ շրջափակել է Հայաստանը: Էրդողանը ձախողել է 2009 թվականի արձանագրությունները սահմանները բացելու եւ Հայաստանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու շուրջ, ինչի մասին բանակցություններ են անցկացվել թուրք դիվանագետների հետ:

Էրդողանը սատարել է Արդբեջանի վերջին ագրեսիան: Թուրքիայի առաջնորդի խոսքով՝ Թուրքիան կանգնած է բարեկամական Ադրբեջանի կողքին եւ կշարունակի պաշտպանել եղբայրական Ադրբեջանին իր միջոցներով իր հզոր գործողության ժամանակ՝ ուղղված «օկուպացված» Ղարաբաղի ազատագրմանը…

Այդ խոսքերն ուղեկցվում են առարկայական աջակցությամբ: Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի միջեւ համատեղ զորավարժություններն ավարտելուց հետո անցած ամիս Թուրքիան տրամադրել է Ադրբեջանին ժամանակակից զենք, որը կիրառվում է ներկայիս ռազմական գործողությունների ժամանակ: Ըստ Reuters-ի հաշվետվության՝ Ադրբեջանին թուրքական զենքի վաճառքի ծավալներն աճել են՝ հուլիսին շուրջ 1 միլիոն դոլարից հասնելով 33 միլիոն դոլարի օգոստոսին եւ 77 միլիոն դոլարի սեպտեմբերին:

Այսօր թուրքական զորքերը նույնպես մասնակցում են մարտերում: Հավաստի աղբյուրներից հայտնի է, որ շուրջ 150 թուրք հատուկջոկատայիններ գտնվում են առաջնագծում՝ հրամաններ տալով ադրբեջանական ստորաբաժանումներին: Նաեւ գործադրված են մասնավոր անձինք, որոնց վարձել է Թուրքիան: Թուրքական երկու F-16 է լուսանկարվել Գյանջայում Ադրբեջանի ավիաբազայում, իսկ հայկական Սու-24-ը խոցվել է թուրքական F-16-ի կողմից Հայաստանի օդային տարածքում:

Թուրքական ԱԹՍ-ները, ներառյալ Bayraktar TB2-ը, ցուցաբերում են անմիջական աջակցություն ադրբեջանական զորքերին եւ ջիհադիստներին, որոնք պայքարում են Ադրբեջանի կողմից:

Էրդողանին կառավարում են նախկին օսմանյան տարածքներում Թուրքիայի ազդեցությունը վերականգնելու հավակնությունները: Թուրք զինվորականները տեղակայված են Սիրիայում, Իրաքում, Լիբիայում եւ Սոմալիում: Նրա ռազմածովային նավերը մարտահրավեր են նետում Հունաստանին, Կիպրոսին եւ Իսրայելին Արեւելյան Միջերկրական ծովում:

Օտարերկրյա պատերազմներում Թուրքիայի մասնակցությունը շեղում է աճող ներքին անկարգություններից եւ հնարավորություն է տալիս ճնշել այլակարծությունը, որը ծագում է տնտեսությունը սխալ կառավարելու պատճառով: 2002 թվականին դոլարի փոխարժեքը կազմում էր երկու թուրքական լիրա: Այսօր մեկ դոլարը կազմում է 7,9 լիրա: Զարմանալի չէ, որ Էրդողանի Արդարություն եւ զարգացում կուսակցությունը կորցրել է երբեմնի աջակցությունը. 2019 թվականին այն պարտվել է Ստամբուլում, Անկարայում, Իզմիրում եւ այլ քաղաքներում տեղական ընտրություններում:

Հուսահատվելով երկրի ներսում աջակցություն ստանալու հարցում՝ Էրդողանն արել է հեղափոխական քայլ. նա ուղարկել է ջիհադիստներին Կովկաս: Սիրիայի մարդու իրավունքների հարցերով հետազոտական կենտրոնի տվյալներով՝ առնվազն 1600 վարձկան է տեղափոխվել Սիրիայից եւ Լիբիայից դեպի Լեռնային Ղարաբաղ: Նրանք կապված են ԻՊ-ի, Ան Նուսրա, Ախրար աշ Շամ խմբավորումների, ինչպես նաեւ Սիրիայի ազգային բանակի դաշինքների՝ «Սուլթան Մուրադի», «Սուլեյման Շախ եւ Համզայի» հետ, որոնք տխրահռչակ են իրենց դաժանությամբ եւ մարդկության դեմ հանցագործություններով՝ ներառյալ սեռական բռնությունը:

Սպանելով տասնութ հայ զինվորի՝ ադրբեջանական համազգեստով ջիհադիստները պղծել են իրենց զոհերի մարմինները: Ձայնագրության մեջ լսվում է՝ ինչպես են նրանք նրանց արաբերեն անվանում «խոզեր եւ հրեաներ»:

Դաժանությունները չեն սահմանափակվում մարտիկներով. կան հավաստի վկայություններ, որ հոկտեմբերի 10-ին Թուրքիայի կողմից աջակցություն ստացող հատուկ ստորաբաժանումները ներխուժել են հայկական Հադրութ քաղաք եւ սպանել առնվազն չորս խաղաղ քաղաքացու իրենց իսկ տներում:

Մինչդեռ Ադրբեջանը շարունակում է քաղաքացիական թիրախներ հրթիռակոծելու իր արշավը՝ ներառյալ միջազգային հանրության կողմից կասետային ռումբերի կիրառմամբ: Այդ դաժանությունները, որոնք ընդգծված են Էրդողանի՝ «պապերի առքելությունը Կովկասում իրագործելու» խոստումով եւ հայերի ՝ որպես «թրի վրա մնացորդների» մասին նրա հիշատակմամբ, ցուցադրում են, որ մենք կանգնած ենք հայերի նոր ցեղասպանության շեմին:

Թուրքիայի վարքը չպետք է ցնցի դիտորդներին տարածաշրջանում: Անկարայի կողմից ջիհադիստներին աջակցությունը սկսվել է առնվազն 2013 թվականին, երբ Թուրքիայի ազգային հետախուզական վարչությունը շարունակել է ճանապարհն Ուրֆայից (Թուրքիայի հարավ-արեւելք) դեպի Ռաքի, որն այն ժամանակ գտնվել է ԻՊ-ի վերահսկողության ներքո: Ավելի քան 40 000 օտարերկրացի ահաբեկիչներ շուրջ 100 երկրներից Թուրքիայով Սիրիա են տեղափոխվել: Թուրքիան նրանց տրամադրել է զենք, փող եւ նյութատեխնիկական աջակցություն, ինչպես նաեւ բժշկական ծառայություններ վիրավորված ահաբեկիչներին:

Թուրքիան գրեթե չի փորձել թաքցնել, որ աջակցում է ջիհադիստներին: 2014 թվականի հոկտեմբերին Հարվարդի համալսարանում փոխնախագահ Ջո Բայդենն ասել է. «Նախագահ Էրդողանն ինձ ասաց. «Մենք թողել ենք շատ մարդկանց: Այժմ նրանք փորձում են փակել իրենց սահմանը»:

Չնայած Էրդողանի հավաստիացումներին, Թուրքիայի կողմից ջիհադիստների աջակցությունը չի թուլանում: Վերջիններս ռազմական հանցագործություններ են կատարում քրդերի դեմ Սիրիայի հյուսիս-արեւելքում, իսկ այժմ նրանք տեղակայվել են Լեռնային Ղարաբաղում:
Լեռնային Ղարաբաղում մարտական գործողությունների սկսվելուց հետո ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգը հայտարարել է. «Ակնկալում եմ, որ Թուրքիան կօգտագործի իր զգալի ազդեցությունը լարվածությունը թուլացնելու համար»:

Ընդհակառակը, Թուրքիան բացահայտ մերժում է ԱՄՆ-ի, Ֆրանսիայի եւ Ռուսաստանի՝ կրակի դադարեցման մասին կոչերը: Ավելին, Թուրքիան փորձում է խախտել Մոսկվայի միջնորդությամբ սահմանված հրադադարը:

Թուրքիան խելագարվել է: Նա վաղուց հրաժարվել է ԵՄ-ից եւ այժմ բացահայտ անտեսում է ՆԱՏՕ-ի կոչերը: ՆԱՏՕ-ն ավելին է, քան անվտանգության միությունը: Դա երկրների կոալիցիա է ընդհանուր արժեքներով: Թուրքիան Էրդողանի բռնապետության օրոք դարձել է իսլամիստական, հակաամերիկյան եւ մարդու իրավունքների խախտող: Եթե այսօր Թուրքիան ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հայտ ներկայացներ, ապա այն կմերժվեր առանց քննության:

Ի՞նչ անել՝ սանձելու համար Թուրքիային եւ վերականգնելու Հարավային Կովկասում խաղաղությունը:
Այդ շաբաթ Կանադան հայտարարել է, որ դադարեցնում է որոշ զենքերի վաճառքը Թուրքիային այն բանից հետո, երբ իր սարքավորումները կիրառվեցին ադրբեջանական զորքերի կողմից: ԱՄՆ-ը պետք է նույն կերպ վարվի:

Բացի այդ, ԱՄՆ հակառակորդներին հակազդելու մասին օրենքին (CATSA) համապատասխան անհրաժեշտ է պատժամիջոցներ սահմանել՝ կապված Թուրքիայի կողմից Ռուսաստանից Ս-400 հրթիռների գնման հետ:

ԱՄՆ-ի ջանքերը պետք է տարածվեն նաեւ Ադրբեջանի վրա: 1992 թվականին նախագահ Ջորջ Հ. Ու. Բուշը ստորագրեց ազատության աջակցման մասին օրենքի 907-րդ ուղղումը, որով արգելվում էր աջակցությունը Ադրբեջանին, «քանի դեռ նախագահը չի հայտնել Կոնգրեսին, որ Ադրբեջանի կառավարությունը ակնհայտ քայլեր է կիրառում բոլոր շրջափակումները դադարեցնելու եւ Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ուժային մեթոդները դադարեցնելու համար»: Այդ պահանջը պետք է կատարվեր, եւ Բաքվին տրամադրվող օգնությունը, որը վերջին 2 տարում աճել էր մինչեւ 120 մլն դոլար, պետք է անհապաղ դադարեցվեր:

Բացի այդ, ԱՄՆ-ը պետք է տնտեսական եւ դիվանագիտական պատժամիջոցներ սահմաներ Ադրբեջանի դեմ:
ԱՄՆ-ը պետք է վճռականորեն աջակցի Մինսկի խմբի միջնորդությամբ: Բանակցություններում պետք է մասնակցեն Լեռնային Ղարաբաղի ներկայացուցիչները: Թուրքիան՝ որպես հակամարտության կողմ, պետք է բացառվի միջնորդական որեւէ դերից:

Սակայն պարզ չէ, թե արդյոք Թրամփի վարչակազմը պատրաստ է ձեռնարկել այդ անհրաժեշտ քայլերը: Թրամփը գործնական կապեր ունի թե Թուրքիայի, թե Ադրբեջանի հետ: Նա միլիոնավոր դոլարներ է ստացել Թուրքիայում լիցենզավորված համաձայնագրերով, ինչպես նաեւ հոնորարներ ադրբեջանցի օլիգարխներից: Հաշվի առնելով ֆինանսական պահանջները՝ Թրամփը կարող է չցանկանա ԱՄՆ ազգային շահերը վեր դասել իր անձնական ֆինանսական շահերից: ԱՄՆ-ին պետք է նոր ուղղություն, որպեսզի վերջ դնի Լեռնային Ղարաբաղում կոշտ պատերազմին եւ կանխի խաղաղ բնակչության շրջանում զոհերը»: