Սթիվեն Դ. Սմիթ. Հրեաները պետք է պաշտպանեն հայերի իրավունքները Լեռնային Ղարաբաղում
Հպարտ մարդիկ, որոնցից շատերը ցեղասպանությունը վերապրածների սերունդներն են, մի կտոր հող են զբաղեցնում ոչ բարեկամական տարածաշրջանում: Նրանց վրա հարձակվում են հարեւանները` հին հակառակորդները, ովքեր կրակում են հեռահար հրետանային զենքից եւ մարտական անօդաչու թռչող սարքերից: Համաշխարհային տերությունները հրադադարի ռեժիմի կոչ են անում, սակայն մյուս հարցերում չեն միջամտում: Հարձակումները շարունակվում են, գրում է UC Finci-Viterbi Shoah հիմնադրամի գործադիր տնօրեն եւ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Ցեղասպանության ոլորտում կրթության ամբիոնի վարիչ Սթիվեն Դ. Սմիթը:
«Ոչ, դա Իսրայելը չէ. դա Լեռնային Ղարաբաղն է: Այդ նոր ծնվող խաղաղությունը խաթարվեց սեպտեմբերի վերջին: Հայերն ասում են, որ Ադրբեջանը հարձակումը նախապատրաստել է Թուրքիայի ավտորիտար կառավարության եւ սիրիացի վարձկանների օգնությամբ: Ըստ ադրբեջանցիների` հայերն են առաջինը կրակ բացել: Այս հակամարտությունը անցյալում տեղի ունեցածներից տարբերում է այն, որ Թուրքիան, որը երկար ժամանակ քաղաքականապես սատարում էր Ադրբեջանին, այժմ ռազմականապես է աջակցում նրան:
Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը մերժել է խաղաղության կոչերը: Նշենք, որ ռազմական տեխնոլոգիաների համաշխարհային առաջատար Իսրայելը զենք է վաճառել ադրբեջանցիներին` չնայած չկան ապացույցներ, որ Իսրայելն անմիջական դեր ունի ներկա հակամարտության մեջ: Աշխարհի մեծ մասը նախընտրում է դա մեկուսացված տարածաշրջանային հակամարտություն համարել: 1990-ականների սկզբից ի վեր Միացյալ Նահանգները չեն փորձել նպաստել խաղաղությանը տարածաշրջանում: Չնայած ռազմական գործողությունների վերսկսումը կարող է ներգրավել Ռուսաստանին եւ Իրանին, Ղարաբաղը հեռավոր, մեկուսացված եւ ռազմավարական նշանակություն չունեցող է թվում ավելի մեծ աշխարհաքաղաքական շահերի համար: Թվում է, թե աշխարհին դա չի հետաքրքրում:
Սակայն հրեաները անհանգստանալու պատճառ ունեն: Հայ ժողովրդի պատմությունը պետք է ճանաչելի լինի մեզ համար. սա հին քաղաքակրթություն է, որը հարյուրամյակներ շարունակում հավակնություններ ունի հայրենիք ունենալ Կովկասի լեռներում, այդ թվում` Արարատ լեռը, որտեղ, ինչպես ասում են, ջրհեղեղից հետո կանգ է առել Նոյան տապանը:
Հայերը տեսել են, թե ինչպես է իրենց երկիրը գրավվում մի շարք կայսերական զավթիչների կողմից ՝ օսմանցիների, պարսիկների, ռուսների: Օսմանյան կայսրության ընթացքում, Առաջին աշխարհամարտի ընթացքում եւ դրանից հետո հայերը զոհ դարձան նրան, ինչ ինձ նման գիտնականները առաջին ժամանակակից ցեղասպանություններից մեկն են համարում:
1915-1923 թվականներին Օսմանյան կառավարությունը համակարգված կերպով ոչնչացրեց 1.5 միլիոն էթնիկ հայի, ինչը ժամանակակից Թուրքիան մինչ օրս հերքում է: USC Shoah հիմնադրամը, որը ես ղեկավարում եմ, Հայոց ցեղասպանություն վերապրած ավելի քան 1400 վկայությունների հսկայական հավաքածու ունի, որոնք պահվում են Հոլոքոստը վերապրածների վկայությունների հետ միասին: Ուրիշ ժողովուրդ, ուրիշ սերունդ: Բայց էթնիկ բռնության եւ մահվան աղետները չափից ավելի լավ են հայտնի: Ոչնչացված համայնքով եւ հայրենիքի բացակայության պայմաններում հայերը, ինչպես եւ հրեաները, սփյուռքային ժողովրդի վերածվեցին: Հետո` Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, հիմնվեց Հայաստանի Հանրապետությունը: Ըստ հաշվարկների` աշխարհում կա շուրջ 10 միլիոն հայ; Նրանցից 3 միլիոնն այժմ ապրում է Հայաստանում: Մոտ 150 000 մարդ ապրում է Ղարաբաղում եւ չի ցանկանում ապրել ադրբեջանցի մահմեդականների իշխանության ներքո: Նրանց փաստացի ինքնավարությունը դե-ֆակտո ճանաչվել է` մինչ այժմ:
Հայերի վրա վերջերս կատարված հարձակումներն անդրադարձել են ամբողջ հայկական սփյուռքի վրա: Ինչպես եւ հրեաների դեպքում, հայերն էլ պետություն ունեին, որը կարող էին իրենցն անվանել ընդամենը մի քանի տասնամյակ: Բայց նույնիսկ պետության գոյության պայմաններում ցեղասպանության վերքերը ցավոտ են մնում, իսկ պատմական թշնամանքը` խորը: Մեկի վրա հարձակումը ընկալվում է որպես հարձակում բոլորի վրա:
Հրեաները ցանկացած այլ ազգից ավելի լավ գիտեն, թե որքան դժվար լուծելի կարող են լինել տարածքային բախումները, գաղափարախոսության, կրոնի, ռեսուրսների եւ ինքնության բարդ խառնաշփոթը:
Հրեաները գիտեն նաեւ, որ բռնությունից բացի կան եւ պետք է նաեւ այլ տարբերակներ լինեն: Կա դիվանագիտություն: Բանակցություններն ընթացքի մեջ են: Կան վեճերն առանց սպանությունների լուծելու ուղիներ, առանց նոր էթնիկական զտումների կամ ցեղասպանության վտանգի` վտանգի, որ ցեղասպանության հետնորդները կրկին կվերապրեն այն. ահա թե ինչու հրեաները պետք է պաշտպանեն հայերի իրավունքները Լեռնային Ղարաբաղում: Անվտանգությունն ու ինքնորոշումը կարեւոր են նրանց համար, ում նախնիները կորցրել են այդ իրավունքները:
Երբ հրեաների վրա հարձակվում են, մենք արդարացիորեն ակնկալում ենք, որ աշխարհը կվրդովվի: Մենք հիմա պետք է վրդովվենք»,- եզրափակել է նա: