Դատավորների նկատմամբ ազդեցության մեխանիզմները

Իշխանությունները հրապարակային հրաժարվեցին վեթինգի և բարեփոխման այլ տարբերակներից, դրա փոխարեն գնացին «ընտրյալ դատավորների» սեփական թիմ ունենալու վտանգավոր ճանապարհով։ Մշակվել է դատավորների վերահսկման գործուն մեխանիզմների համակարգ, որը ձևավորվել է ազդեցության մի շարք եղանակներով՝

1. «Ընտրյալ դատավորների» ծառայողական առաջխաղացումը։ Այս մեխանիզմի առաջին դրսևորումը, որպես Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի նախագահ, Արթուր Մկրտչյանի ընտրությունն էր։ Վերջինս հայտնի է Հաց բերողի գործով. նա էր, որ չփոխեց ծայրահեղ ծանր առողջական խնդիրներ ունեցող մարդու խափանման միջոցը, ինչը հանգեցրեց նրա մահվանը, իսկ հեղափոխությունից հետո նա դարձավ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի նախագահ։

Հնչեղ դատավարությունների գործերով իր կալանքների մասին որոշումներով աչքի ընկած հերթական դատավորը՝ Արտուշ Գաբրիելյանը առաջիկայում ևս կունենա առաջընթաց, մասնավորապես` նա կնշանակվի Արմավիր մարզի դատարանի նախագահ: Կարծում ենք
բացատրության կարիք չկա, թե ինչու հենց նա ու հատկապես ինչպիսի ծառայությունների դիմաց։ 

2. Դատավորների նկատմամբ ազդեցության լծակներից է ԲԴԽ-ն և կառույցի նախագահ Ռուբեն Վարդազարյանը։ 

Սա հին համակարգ է և աշխատում է ավելի շատ իներցիայով։ ԲԴԽ նախագահը եղել է Երևան քաղաքի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի նախագահ, քավոր-սանիկական հարաբերություններիմեջ է գտնվում Վճռաբեկ դատարանի նախկին նախագահ Արման Մկրտումյանի հետ, ունի ազդեցության մեծ շրջանակ։ Ակտիվ ազդեցության հետ մեկտեղ ԲԴԽ-ն դրսևորում է նաև անգործություն՝ դատավորների հանդեպ բացահայտ ճնշումների պարագայում։

Դատավորների մասին Փաշինյանի մի քանի անգամ կրկնվող «վնգստացող» արտահայտությունը, դատավորների նկատմամբ սպառնալիքները կառույցի կողմից համառությամբ անտեսվում են։ Անտեսվեց նաև Դանիբեկյանի ինքնամեկուսացման պատճառով մարտի 1–ի գործի ձգձգումը, արդար դատաքննության իրավունքի
խախտումը, հենց ԲԴԽ կողմից անհետաձգելի համարվող հարցերի քննության կարգի խախտումը։ ԲԴԽ լուռ համաձայնությամբ դատավոր Դավիթ Գրիգորյանի նկատմամբ իրականացվեց քրեական հետապնդում՝ ինչը Քոչարյանի գործով իշխանություններին չբավարարող որոշման հետևանքն էր։

3. Վերահսկողության մյուս մեխանիզմն իրականացվում է դատական դեպարտամենտի միջոցով։ Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ բազմաթիվ դատավորներ մինչ դատավոր դառնալը, տարբեր պաշտոններ են զբաղեցրել դեպարտամենտում, դեպարտամենտի ղեկավարությունը նրանց նկատմամբ պահպանել է ազդեցության լծակներ։

Նորք- Ավան վարչական շրջանի դատավոր Վահե Միսակյանը, ով արդեն աչքի է ընկել իր որոշումներով, մինչև դատավոր նշանակվելը 2011-2017թթ տարբեր պաշտոններ է զբաղեցրել դատական դեպարտամենտում։

Ի դեպ, Միսակյանը Ավան տեղափոխվեց Գյումրիից, և նրան միանգամից տրվեց Սերժ Սարգսյանի գործը։ Մարզերից «տրանսֆերների» պրակտիկան համարվում է հաջողված փորձ և շատ հրապուրիչ։ Ըստ շրջանառվող տեղեկությունների, դատական դեպարտամենտի կողմից այդ ֆունկցիայի իրականացման ապահովման համար դեպարտամենտի ղեկավարության և առանձին աշխատակիցների դեմ հարուցված են և պահվում են քրեական գործեր։

4. Ազդեցության մյուս մեխանիզմն իրականացվում է դատավորների ազգականների միջոցով՝ 

ա/ ազգականներ, որոնք աշխատում են պետական կառավարման համակարգում և գտնվում են անմիջական կախվածության մեջ իշխանություններից։

«Ընտրյալ դատավորներից» Արմեն Դանիելյանի կինը և կնոջ եղբայրն աշխատում են Պետեկամուտների կոմիտեում, Նելլի Բաղդասարյանի ամուսինն աշխատում է Դատախազությունում։

բ/ դատավորների ազգականներ, որոնք սերտ հարաբերությունների մեջ են գտնվում իշխող քաղաքական թիմի կամ իշխող քաղաքական կուսակցության ղեկավար մարմնի հետ։

Դատելով ԶԼՄ-ների հրապարակումներից՝ Վերաքննիչ դատարանի դատավոր Մհեր Արղամանյանի տղան, ով հանդիսանում է «Իմ քայլը» դաշինքի իրավախորհրդատուն, իսկ դատարանների մուտքերը շրջափակելու մասին հայտարարության ժամանակ ֆեյսբուքյան էջում տեղադրել էր բոլոր դատարանների հասցեները, որպեսզի շրջափակողները փնտրելու վրա ժամանակ չծախսեն, սերտ հարաբերությունների մեջ է ՍԴ նախագահ Վահե Գրիգորյանի հետ։ Վերջինիս հետ սերտ հարաբերությունների մեջ է վերաքննիչ դատարանի մեկ այլ դատավորի՝ Լուսինե Աբգարյանի եղբայրը։ Այս հիմքերով դատավորներին ինքնաբացարկի միջորդություններ էր ներկայացրել Քոչարյանի պաշտպանական թիմը։ Ի դեպ վերը թվարկված Վերաքննիչ դատարանի երեք դատավորները անցել են իշխանությունների կողմից մարտի 1-ի գործով նախատեսված հավատարմության փորձությունը՝ Արմեն Դանիելյանը Քոչարյանի հանդեպ կրկին կիրառել է կալանք՝ առաջին ատյանի դատարանի կալանքը փոխելու մասին որոշումից հետո, Լուսինե Աբգարյանը մերժել է Աննա Դանիբեկյանի կողմից կայացված խափանման միջոցի որոշման դեմ բերված բողոքը, Մհեր Արղամանյանը ընդհանրապես առանց քննության է թողել Քոչարյանի պաշտպանների՝ նրա խափանման միջոցն անփոփոխ թողնելու որոշման դեմ բողոքը, գտնելով, որ առաջին ատյանի դատարանի որոշումը բողոքարկման ենթակա չէ։

Այս դատավորները գնահատման սանդղակում դասվում են ամենացածր վարկանիշ ունեցողների շարքին։ Մհեր Արղամանյանը հայտնի է «Մատաղիսի գործով» դատավճռի դեմ բերված վերաքննիչ բողոքը և 2012թ. ընդդիմադիր ՀԱԿ չորս ակտիվիստների ազատազրկման դատավճիռն անփոփոխ թողնելու որոշումներով։ 23 տարվա դատավորի փորձ ունեցող Արղամանյանի տղան սոցցանցային գրառման մեջ նշել էր, որ դատարանները երբևէ անկախ չեն եղել, իսկ դատավորների 90%֊ը եղել են հրաման կատարողներ։

5.  Աշխատում է նաև դատավորների ինքնավերահսկողության մեխանիզմը, երբ երբեմն
նույնիսկ օբյեկտիվ և բարձր հեղինակություն ունեցող դատավորները ստիպված ընդունում են օրենքին և արդարադատությանը հակասող որոշումներ՝ հնարավոր
բացասական հետևանքներից և ավելորդ գլխացավանքից ազատվելու համար։ Դրա համար կա բավարար մթնոլորտ՝ մյուս դատավորների նկատմամբ բացահայտ
ճնշումներ, կարգապահական վարույթներ, քրեական գործեր։ Ըստ էության այդպես վարվեց վերաքննիչ դատարանի դատավոր Մխիթար Պապոյանը, ով իրեն
մակագրված մարտի 1-ի գործով ինքնաբացարկ հայտնեց, մեղադրող կողմի անհեթեթ միջնորդության հիման վրա, թեև նրան դժվար է համարել իշխանությունների ընտրյալ
դատավոր։ Մարտի 1-ի գործով մեղադրող կողմի բացարկի միջնորդության հիմքում դատավորի անաչառության վերաբերյալ կասկածն էր՝ պայմանավորված ֆեյսբուքյան ինչ-որ օգտատիրոջ գրառմամբ և դրա դեմ ԱԱԾ-ին ուղղված Պապոյանի դիմումով։ Դատավոր Պապոյանը հասկանալի պատճառներով բավարարեց մեղադրող կողմի միջնորդությունը։

Ի դեպ, մինչ վերջերս, մինչև իշխանությունների «ընտրյալ դատավորների» թիմ
ձևավորելը, իշխանությունները հույսը դնում էին հատկապես այս մեխանիզմի վրա։

Շատերի մոտ կարող է նշված մեխանիզմների՝ տեսություն, թե իրականություն լինելու վերաբերյալ հարցեր ծագել։ Պարզապես անհրաժեշտ է վերհիշել մի քանի թարմ փաստեր
ազգային և միջազգային ժամանակակից պատմությունից։ Հիշենք Քոչարյանի գործով հայտնի գաղտնալսումները, որոնցով դեռ պետք է անցկացվի ամբողջական և օբյեկտիվ
քննություն, ոչ այնքան որևէ մեկին պատժելու, որքան երևույթին գնահատական տալու և հետագայում կրկնվելու հնարավորությունը բացառելու համար։

Հիշենք նաև Ուկրաինայում Զելենսկու ընտրությունից հետո մի շարք դատավորների հայտարարությունները՝ նախագահ Պորոշենկոյի վարչակազմի կողմից ճնշումների ենթարկվելու մասին։ Նույնը տեղի ունեցավ նաև Վրաստանում Սահակաշվիլիի իշխանությունից հետո։ Վստահ ենք Հայաստանում քաղաքական իշխանությունների
փոփոխությունից հետո, մենք նույնպես վկա ենք լինելու բազմաթիվ նմանատիպ հայտարարությունների ոչ միայն դատավորների, այլև դատախազների և քննիչների կողմից։

Որպես դատարանների կանխակալության և ոչ օբյեկտիվության մասին մեր ենթադրությունների հիմնավորում կարող է լինել քրեական գործերի առաջին ատյանի և վերաքննիչ դատարանի քննության ընթացքում գործերը «խիստ պատահաբար» մեր կողմից մատնանշած դատավորների վարույթում հայտնվելու հանգամանքը՝ ամենաթարմ օրինակը Քոչարյանի գործով վերաքննիչ բողոքը կրկին Արմեն Դանիելյանին մակագրելու փաստն է։

Այս թեման բազմակողմանի մշտադիտարկման կարիք ունի։ 

Մենք մանրամասնորեն հետևելու ենք բոլոր աղմակահարույց քրեական գործերի և
դատավարությունների ընթացքին։

Դիմում ենք փաստաբաններին և իրավապաշտպանությամբ զբաղվող կազմակերպություններին՝ մեզ ուղղել քրեական գործերի վերաբերյալ տեղեկությունները՝ առանց մանրամասների բացահայտման, որպեսզի չխախտվի քննության գաղտնիությունը։ Մեզ բավարար կլինի միայն տեղեկություններ այն մասին, թե ում դեմ է հարուցված քրեական գործը, ինչ հոդվածով կամ հոդվածներով, իշխանության ընտրյալ դատավորներից ով է նշանակված առաջին և հետագա ատյաններում։ Խոսքը հատկապես
վերաբերում է այն գործերին, որոնց քննությունը ընթանում է փակ և դատալեքսի համակարգում տեղեկությունները բացակայում են։ Դա հնարավորություն կտա
ամբողջությամբ գնահատել դատական իշխանության վրա ազդեցության իրական մասշտաբները։

«Իմ Ձայնը» նախագիծ