Շունը մարդու բարեկա՞մն է․ Անօթեւան կենդանիների խնդիրն առաջվա պես սուր է դրված Երեւանում

«Человек собаке друг

Это знаю все вокруг

Понятно всем как дважды два

Нет добрее существа», - ասվում է «Բոբիկը Բարբոսին հյուր» մուլտֆիլմից հայտնի երգում։

Շան հավատարմությանն ու խելքին նվիրվել են բազմաթիվ երգեր, բանաստեղծություններ, ֆիլմեր։ Շները փրկել են մարդկանց խաղաղ ժամանակ եւ պատերազմների ժամանակ՝ հաճախ զոհելով սեփական կյանքը։ Եւ խոսքը ոչ միայն ցեղական շների, այլեւ հասարակ թափառական շների մասին է։

Սակայն մարդը հավատարմությանը հաճախ դավաճանությամբ է պատասխանում՝ թողնելով «բոբիկներին» եւ «բարբոսներին» դեմ առ դեմ ճակատագրի հարվածների հանդեպ։ Այս մասին շատ է գրվել, ավելորդ չէ եւս մեկ հոդվածը՝ հատկապես հաշվի առնելով Հայաստանի սոցիալական ցանցերում հաղորդագրությունների շրջանառվող ալիքը «շների կողմից կծված երեխաների եւ մեծահասակների» մասին։ Չակերտներում, որովհետեւ յուրաքանչյուր դեպք կարիք ունի մանրամասն ստուգման՝ ինչպես հարձակման փաստը, այնպես էլ տխուր միջադեպին նախորդած իրադարձությունը, եթե փաստ իսկապես եղել է։

Ահա արդեն մի քանի օր է՝ համացանցում հաղորդագրություններ են երեւում իբր դպրոցի բակում «կատաղած շների ոհմակի» կողմից հարձակման ենթարկված երեխաների, նման ճակատագրից խուսափած մեծահասակների մասին, տեղադրվում են սարսափելի լուսանկարներ։ Մի կողմ թողնենք «շունը երբեք չէր կարող» եւ «մարդիկ իրենք են մեղավոր» բնույթի պնդումները։ Խնդիր իսկապես կա, եւ անտեսել, նշանակում է խորացնել այն։ Ոչ միշտ է հարձակման ենթարկված մարդը մեղավոր, սակայն միշտ մեղավոր է Մարդը, առնվազն նրա համար, որ ընտելացնելով եւ բնակեցնելով շանը քաղաքում՝ հենց Մարդն է պատասխանատվություն կրում որպես ավելի խելամիտ էակ։

NEWS.am-ն արդեն գրել է շների հանդեպ ծաղրանքով զվարճացող դպրոցականների վարքագծի մասին (https://news.am/rus/news/549091.html)։ Եւ եթե արդյունքում շունը հարձակվում է երեխաների վրա, մեղավոր ոչ մի դեպքում շանը չի կարելի համարել։ Եւ նույնիսկ եթե հարձակվի ոչ թե իրեն նեղացնողների, այլ անցնող եւ ոչ մի կապ չունեցող երեխայի կամ մեծահասակի վրա։ Մեղավորն այստեղ Մարդն է՝ անդաստիարակ դպրոցականները, դպրոցի ուսուցիչները, որոնց քթի տակ ամեն ինչ տեղի է ունենում, ծնողները, որոնք իրենց նեղություն չեն տալիս հարգանք սերմանել շրջակա աշխարհի հանդեպ։ Ի դեպ, տեսանյութում պատկերված շունը հավատարմության հրաշքներ է ցուցաբերում իրեն կերակրող մարդկանց հանդեպ, նվազագույն ագրեսիա շրջապատի, այդ թվում կատուների հանդեպ։ Սակայն մեզանից ո՞ւմ համբերությունից չեն հանի մշտական ծաղրանքները։

Որոշ մեծահասակներ նույնպես զարմանալի վարք են դրսեւորում՝ հաճախ կարելի է տեսնել ինչպես է բավական պատկառելի տարիքի տղամարդը հարձակվում կողքից իր գործերով վազող շան վրա, կամ կինը գոռոցով փախչում, թեեւ կենդանին բացարձակ որեւէ ագրեսիա չի դրսեւորել։ Հենց այդպիսի ծնողներն են ներշնչում երեխաներին, որ բոլոր կատուները, շները, թռչունները վնասակար, կեղտոտ, վտանգավոր են։ Աշխարհի այդպիսի ընկալմամբ մեծացած մարդը  համապատասխան կերպ է արձագանքում ։ Ընդհանրապես այդ առումով կա կենդանիներին (եւ այլ մարդկանց) չհանդուրժող երկոտանիների տեսակ, որոնք, միայն հնարավորություն տաս, անհապաղ կյանքի կկոչեն «Դատաստանի գիշերվա» ստեղծողների սարսափելի ֆանտազիաները։ Խառնաշփոթ են ավելացնում նաեւ ԱԻՆ-ի եւ ստերջացման կենտրոնի գործողությունները, որոնք կենդանիներին, որոնցից բողոքներ են ստացվել, որսում եւ այլ շրջաններում բաց են թողնում՝ չպարզելով իրավիճակը, թե որքանով է հիմնավորված նման բողոքը։ Արդյունքում ստեղծվում է «քաղաքում շների ինքնատիպ շրջանառություն»։

Մյուսները որպես «շան հարցի» լուծման տարբերակ առաջարկում են ապաստարաններ ստեղծել, բոլոր շներին բռնել եւ տեղափոխել այդտեղ: Գաղափարի իրագործումը գրեթե անհնար է ֆինանսական առումով. Հայաստանում չկա եւ մոտակա հեռանկարում չի լինի նման հնարավորություն: Մյուս կողմից, ով եղել է ապաստարաններում, գիտի, որ վայրն ամենաուրախը չէ:

Սակայն պետք է խոստովանել, որ մարդու հանդեպ լոյալ շների հետ մեկտեղ, որոնց պոտենցիալ սպառնալիքը չափազանց ուռճացված է եւ հիմնականում թելադրվում է այս կամ այն մարդու սեփական ֆոբիայով, կա նաեւ շների տեսակ, որն իսկապես սպառնալիք է ներկայացնում: Ինչպես նշել է մասնագետներից մեկը, դրանք «կազմակերպված հանցավոր խմբավորումներ են», որոնց զոհ են դառնում կատուները, բակի շները եւ մարդիկ:

Կենդանիների նկատմամբ մարդասիրական մոտեցման տեսանկյունից ուրախալի է, որ քաղաքապետի փոփոխությունից հետո դադարել են կրակել թափառող շների վրա: Ասում են՝ Հայկ Մարությանն անձամբ մասնակցել է շատ չորքոտանիների փրկմանը (չենք կարող պնդել՝ որտեղ է ճշմարտությունը, իսկ որտեղ՝ գեղարվեստական գրոտեսկը):

Ինչեւէ, կրակելու պրակտիկան դադարեցվել է, այժմ ստերիլացման ծրագիր է անցկացվում: Թե որքանով է այն արդյունավետ, մասնագետները դեռ չեն շտապում եզրակացություն անել: Այդ պատճառով որքան մեծ է խնդիրը, այնքան բազմակողմ են դրա լուծումները:

Անձամբ ես կարծում եմ, որ կրակելը կամ «անպիտան» (ո՞ւմ համար եւ ի՞նչ կատեգորիայով) կենդանիներին սպանելն անթույլատրելի է հասարակության համար, որն իրեն քաղաքակիրթ է համարում: Եվ ոչ միայն կենդանի էակի հանդեպ վերաբերմունքի առումով, այլ, առաջին հերթին, բնությունը հարգող քաղաքացու դաստիարակության առումով:

Ինչպես կարծում են որոշ կենդանապաշտպաններ, ստերիլացման ծրագրին զուգահեռ իմաստ ունի մեծացնել ապաստարանների թիվը՝ քաղաքային եւ մասնավոր, նախաձեռնել եւ ֆինանսավորել (բյուջեից կամ մասնավոր միջոցների ներգրավվմամբ) ծրագիրն ու կերակրել անօթեւան կենդանիներին, ինչպես դա արվում է մի շարք զարգացած երկրներում: Կամավորները միայնակ չեն հաղթահարի խնդիրը: Զուգահեռ պետք է անցկացնել տեղեկատվական արշավներ, երեխաներին սովորեցնել սիրել եւ հարգել շրջակա աշխարհը, եւ այստեղ շատ կարեւոր են ուսուցիչների գործողությունները: Պետք է ստեղծել սոցիալական գովազդներ, պաշտոնյաներին օրինակ ցույց տալ, եւ շներին ու կատուներին վերցնել ապաստարաններից: Եվ, իհարկե, չմոռանալ պատասխանատու վերաբերմունքի եւ կոշտ վերաբերմունքի համար պատժի մասին:

Չէ՞ որ, ինչպես ասել է հայտնի նատուրալիստ, գիտնական եւ գրող Ջերալդ Դարրելը, «ամեն տեսանկյունից այդ էակներն ունեն գոյության նույն իրավունքները, ինչը որ ես»: