Իրանի համար հզոր Հայաստանի գոյությունը կենսական նշանակություն ունի. Իրանագետ

Վերջին մեկ ու կես տարում, ընդհանուր առմամբ, կարծես թե փորձ է կատարվում իրականացնել առկա օրակարգը հայ-իրանական հարաբերություններում, բայց արվող քայլերը ամենևին բավարար չեն։ Այդ մասին NEWS.am-ի հետ զրույցում ասաց Երևանի պետական համալսարանի իրանագիտության ամբիոնի վարիչ, իրանագետ Վարդան Ոսկանյանը:

«Եւ այս իմաստով մենք ստացել ենք նաեւ լրացուցիչ ռիսկեր եւ լրացուցիչ հնարավորություններ, հետեւաբար պետք է կառավարել այդ ռիսկերը եւ օգտագործել առկա հնարավորությունները։ Ռիսկերը վերաբերում են հայկական բանկային համակարգին եւ այս ոլորտում, ես կարծում եմ, որ մեր դիրքորոշումները շատ դեպքերում բավականին երկչոտ են։ Իրանի հետ այս պատժամիջոցային ժամանակաշրջանում աշխատելու, Իրանին օգնելու եւ նաեւ օգուտներ ստանալու լավագույն ուղիներից մեկը հենց բանկային համակարգի կամ դրա որոշակի հատվածի ադապտացումն էր առկա երեւույթներին, որովհետեւ մենք տեսել ենք, թե որոշ պետություններ ինչպիսի մեծ օգուտներ են քաղում այդ բանկային համակարգի ադապտացման եղանակով Իրանից հատկապես պատժամիջոցերի ժամանակահատվածում։ Հաջորդ կարեւորագույն ոլորտը Հայաստանի համար, որը ենթարկվեց ռիսկայնության, իրանցի ավիափոխադրողն էր, այսինքն ավիափոխադրումների դաշտը։ Իրանցի ավիափոխադրողը ուղղակի դուրս եկավ հայկական շուկայից Միացյալ Նահանգերի ճնշումների հետեւանքով»,- նշեց Ոսկանյանը։

Նրա խոսքով, առկա են բազմաթիվ ծրագրեր, որոնք սպասում են իրենց իրականացմանը։ «Ընդհանրապես ես կարծում եմ՝ մեր հիմնական խնդիրը, հիմնախնդիրը Հայաստանի Հանրապետության ներսում նշված ժամանակահատվածում այն է, որ մենք չունենք մեր պետության տեսլական, մենք պերմանենտ զբաղված ենք ներքաղաքական զանազան խնդիրներով, զանազան խնդիրներով, որոնք նույնիսկ հասնում են կենցաղային մակարդակի քննարկման։ Այնինչ ենթադրվում է, որ պետականության հեռագնա ծրագիր ունեցող ազգը պետ է ունենա այդ պետականության տեսլականը, այդ պետականության ապագայի նկատմամբ հստակ ծրագիր եւ այդ ծրագիրը ակնհայտ է, որ մասնակիորեն, պատկերավոր ասված, անցնում է Իրանով, որովհետեւ Իրան-Հայաստան հարաբերությունների համատեքստում Իրանի առկայությունը Հայաստանի արժեքը բարձրացնում է բազմաթիվ ոլորտներում, էլ չասեմ, որ Հայաստանը եւ Իրանը փոխլրացնում են միմյանց անվտանգային համակարգերը։ Հետեւաբար, կարծում եմ՝ այս ոլորտում պետք է ունենանք հստակ հեռագնա ծրագիր, որպիսի կարողանանք հստակորեն մշակել նաեւ քայլերը, որոնք պետք է բերեն այդ ծրագրի իրականացմանը։ Խոսակցություններ բազմաթիվ ոլորտներում կան, որոշակի գործընթացներ կան, շատ սուբյեկտիվ կլինի, եթե այդ գործընթացներ չնկատվեն։ Բայց կրկնեմ՝ մեզ պետք են ոչ թե կիսաքայլեր, մեզ պետք են ոչ թե խոսքային մակարդակով խոստումներ կամ զանազան խնդիրների քննարկումներ, այլ պետք են կոնկրետ գործեր»,- նշեց իրանագետը։

Նրա գնահատմամբ՝ այդ կոնկրետ գործերի շրջանակում պետք է լինի հատկապես Պարսից ծոցը Սեւ ծովին կապող միջանցքի արդիականացումը եւ այդ միջանցքի տարբեր բաղադրիչների կյանքի կոչելը։ Խոսքը, ըստ Ոսկանյանի, վերաբերում է առաջին հերթին հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղուն եւ Հայաստան-Իրան երկաթուղուն. « Եւ երկրորդ կարեւորագույն ոլորտը, որտեղ մենք կարող ենք իրականացնել ռազմավարական նշանակության ծրագրեր, որոնք կբերեն ոչ միայն տնտեսական օգուտներ, այլեւ կամրապնդեն Հայաստանի դիրքերը մեր տարածաշրջանում, էներգետիկ որոլտն է․ պետք է չբավարարվել գազ էլեկտրաէներգիայի դիմաց գործարքի շրջանակներով, չնայած այդ գործարքի շրջանակները առաջիկայում ընդլայնվելու են՝ կապված երրորդ բարձրավոլտ էլեկտրագծի գործարկման հետ, այլ պետք է ձեւավորել եռակողմ, քառակողմ համագործակցության շրջանակներ՝ ներգրավելով Ռուսաստանի Դաշնությանը, Վրաստանին, Թուրքմենստանին, որպեսզի Հայաստանը կարողանա դառնալ լրջագույն գործոն այն ծրագրերում, որոնք միտված են իրանական գազի արտահանմանը։ Այս պահին բնական է՝ իրանցիները չունեն հնարավորություններ թե՛ ենթակառուցվածքների, թե՛ միջոցների առումով իրականացնել նման գործողություներ, բայց Իրանը ունի հեռագնա ծրագիր եւ մենք պետք է այսօրվանից փորձնք տեղավորվել այդ ծրագրերի շրջանակում՝ դառնալով բանալի խաղացող»։

Հարցին, թե Հայաստանի վարած կիսաքայլի քաղաքականությունը ինչպես կարող է անդրադառնալ հայ- իրանական հարաբերություններին, Ոսկանյանն ասաց, որ մասնակի ոլորտներում վատթարացում հնարավոր է, բայց, մեծ հաշվով, իրանցիները շատ լավ հասկանում են Հայաստանի կարեւորությունը իրենց պետության համար եւ չափազանց լավ ընկալում են, որ իշխանությունները գալիս եւ գնում են, բայց պետությունների միջեւ երկարաժամկետ բարեկամությունը եւ երկարաժամկետ համագործակցությունը լրջագույն ձեռքբերում է։

«Իրանի համար հզոր Հայաստանի գոյությունը կենսական նշանակություն ունի , որովհետեւ իրանցիները, թեեւ այդ մասին չեն խոստովանում, բայց հստակորեն գիտակցում են, թե ինչպիսի մեծ արժեք ունի աշխարհագրական սահմանների առումով ոչ այնքան մեծ Հայաստանը Իրանի անվտանգության եւ պետական շահերի տեսանկյունից։ Բայց այս մտայնության կրողների հետ պետք է մշտապես աշխատել։ Իրանը բազմաշերտ պետություն է, բազմաթիվ խմբեր կան ներքաղաքական գործընթացներում, որոնք ազդում են այս պետության արտաքին քաղաքականության վրա, այդ թվում նաեւ Հաայստանի հետ հարաբերությունների վրա։ Հետեւաբար հանգիստ նստել եւ սպասել, թե իմ նշած մտայնության շրջանակներում որեւէ բան չի փոխվի, նույնպես սխալ կլինի։ Մենք պետք է աշխատենք Իրանի հասարակական, քաղաքական, մշակութային, գիտական վերնախավերի հետ՝ ստանալու համար Իրանում հայամետ տրամադրություններ ունեցող որոշում կայացնողների մեծ բանակ։ Այժմ էլ նման որոշումներ կայացնողներ կան, բայց մենք պետք է ապահովենք գերակշիռ մեծամասնություն այդ որոշում կայացնողների շրջնանաներում եւ ունենանք նաեւ հասարակական պահանջ Իարնի ներսում Հայաստանի հետ հարաբերությունները զարգացնելու, ԶԼՄ-ների խողովակով, տարբեր այլ խողովակներով, որոնք օգտագործվում են ամբողջ աշխարհում։ Այլ խոսքերով՝ մենք Իրանի ներսում պետք է ունենանք հայկական փափուկ ուժի՝ հստակ ծրագրված եւ րականացվող քաղաքականություն, որը պետք է հանգեցնի երկու պետությունների համար շահավետ համագործակցության ծավալների ընդլայնման»,- ընդգծեց Ոսկանյանը։

Անդրադառնալով ԵԱՏՄ նիստի շրջանակներում Իրանի նախագահի այցին Հայաստան՝ իրանագետը նշեց, որ օրակարգի վերաբերյալ առայժմ որեւէ տեղեկատվություն չկա, բայց բնական է, որ քննարկումները կլինեն երկու ուղղությամբ կամ երկու հարթության մեջ, մեկը՝ Եվրասիական տնտեսական միության շրջանակների հարթությունն է, մերկրորդը երկկողմ հարաբերությունների հարթությունը։ Նրա կարծիքով՝ երկու հարթություններն էլ Հայաստանի համար ունեն կարեւորագույն նշանակություն. «Եւ այս իմաստով, պետք է Իրանի հետ ձեռք բերել կոնկրետ պայմանավորվածություններ եւ իրականացնել այդ պայմանավորվածությունները։ Իրանցիների հետ աշխատելը ամենեւին հեշտ չէ, ամենաբարդ գործընկերներից են իրանցիները ընդհանրապես համաշխարհային մակարդակով, լինի դա քաղաքական, դիվանագիտական հարթությունում, լինի դա տնտեսական հարթությունում, բայց իրանցիների հետ կարելի է հաջողություն գրանցել, եթե այդ աշխատանքը իրականացվում է մեթոդական հիմքի վրա եւ եթե այդ աշխատանքը իրականացնողները ճանաչում են Իրանը, ճանաչում են իրանցիներին, գիտեն այս ժողովրդի հոգեբանությունը եւ պատրաստ են հսկայական ջանքեր ներդնել։ Առանց հսկայական ջանքեր ներդնելու Իրանի հետ հարաբերությունների որեւէ ոլորտ չի կայանա։ Բայց Հայաստանը գտնվում է այնպիսի պայմաններում, որ գրեթե բոլոր ոլորտներում մեզանից պահանջվում են հսկայական ջանքեր, պակաս ջանքեր չեն ահանջվում Վրաստանի հետ աշխատելու համար, պակաս ջանքեր չեն պահանջվում Ադրբեջանին հակադարձելու եւ զսպելու համար, պակաս ջանքեր չեն պահանջվում Թուքիայի հետ հարաբերությունների համատեքստում մեր դիրքերը ամուր պահելու համար, պակաս ջանքեր չեն պահանջվում նույնիսկ մեր դածնակցի՝ Ռուսաստանի Դաշնության հետ աշխատելու համար Հետեւաբար մեր մտայնության մեջ մենք պետք է կատարենք փոփոխություն։ Մենք ունենք երկու ընտրություն․ շարունակել գոյատեւել, ինչպես գոյատեւել ենք մեր պատմության բազմաթիվ շրջափուլերում, կամ հստակ ծրագրով ունենալ Հայաստանի զարգացման եւ Հայստանի հզորացման տեսլական։ Այդ հզորացման տեսլականի շրջանականերում մեզանից պահանջվելու է օրնիբուն աշխատանք։

Ինչպես ասում են՝ գլուխ պահելով դու չես կարող հասնել որեւէ տեսլականի, հետեւաբար մենք ինքներս՝ որպես ազգ, որպես պետություն, պետք է մեր խնդիրները հստակեցնենք եւ շարժվենք այդ ուղղությամբ։ Հայաստանի հզոր եւ ամուր պետականության տեսլականում Իրանի հետ հարաբերությունները չափազանց կարեւոր են եւ այս տիրույթը պետք է զարգանա՝ առկա բոլոր հնարավորությունները հաշվի առնելով եւ օգտվելով այդ բոլոր հնարավորություններից»։

Երեւանի պետական համալսարանի իրանագիտության ամբիոնի վարիչն անդրադարձավ նաև կառավարության՝ Իսրայելում դեսպանատուն բացելու որոշմանը՝ ասելով՝. «Բնական է, որ իրանցիները խանդավառությամբ չեն ընդունի այս փաստը, բայց իրանցիները ունեն մի կարևոր հատկանիշ՝ նրանք կարող են չարձագանքել բավական երկար ժամանակ և արձագանքել բոլորովին անսպասելի հատվածում»:

«Ամեն դեպքում ես կարծում եմ, որ նման քայլի գնալուց առաջ հայկական կողմը համապատասխան աշխատանքներ իրականացրել է իրանական կողմի հետ՝ բացատրելու համար իր գործողության տրամաբանությունը։ Համենայն դեպս, ենթադրում եմ և տրամաբանությունը պահանջում է, որ այդպիսի աշխատանքներ պետք է որ իրականացված լինեն։ Առայժմ իրանական մամուլում արձագանքներ չկան այս փաստի վերաբերյալ, բայց բնական է, որ Իրանը Իսրայելի պետությունը համարում է իր համար թշնամական պետություն Մերձավոր Արևելքի տարածաշրջանում և իմ նշած ժամանակը ճիշտ ընտրելու, տարածության և ժամանակի ճիշտ ընկալումը չափազանց կարևոր է բազմաթիվ հարցերում։ Ժամանակը ճիշտ ընտրելու առումով, կարծում եմ, այս պահը ոչ այնքան պատեհ էր նման գործողություն իրականացնելու համար, որովհետև իրանցիները գտնվում են միջազգային ճնշման տակ, Իսրայելի ներսում էլ ներքաղաքական պայքարը այնքան մեծ թափ է հավաքել, որ իսրայելական հասարակությունը այս փաստի վրա առանձնապես մեծ ուշադրություն չդարձրեց։ Այսինքն կարծում եմ՝ պահի ընտրության հանգամանքում այդքան էլ օպտիմալ որոշում չի կայացվել։ Համենայն դեպս, ես կարծում եմ, որ եթե նպատակը Ադրբեջանին հակազդելն է, ապա Հայաստանը պետք է օգտվի իր ունեցած բոլոր հնարավորություններից»,- ասաց Ոսկանյանը։

Նրա գնահատմամբ՝ Հայաստանը տարածաշրջանում Իրանի հետ իր հարաբերությունները պետք է հասցնի ռազմավարական մակարդակի, որովհետև այս հարաբերությունների միջոցով Հայաստանը ապահովում է բոլորովին այլ, սպորտային լեզվով ասած, քաշային կարգ նաև միջազգային հարաբերություններում։