Նոր իշխանությունները վերարտադրում են հին արատավոր մշակո՞ւյթը

Անկախությունից ի վեր հայ հասարակությունը հայտնվել է կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտներն ընդգրկող ճգնաժամի շղթայական շրջափուլի մեջ, որն իր հերթին հանգեցրել է գոյություն ունեցող կենսունակ արժեքների կազմաքանդման աստիճանական գործընթացին՝ մյուս կողմից էլ կանխարգելելով նոր արժեքներ ստեղծելու հասարակական միտումը: Այս ամենի կոնտեքստում մտավոր շրջանակների համար առաջնային է դառնում հետևյալ հարցադրումը՝ ո՞րն է ճգնաժամի պատճառը:

Սերժ Սարգսյանի կառավարման ժամանակաշրջանում առաջին իսկ պատասխանը, որը մեր մտքով կանցներ, կլիներ հետևյալը. պատճառն այլասերված իշխանական վերնախավն է, ինչպես նաև տևական ժամանակ շարունակվող նրանց հակամշակութային վարքագիծը: Բայց իրավիճակի համակողմանի վերլուծությունը թույլ է տալիս պնդելու, որ արժեքներ բացառող վերնախավն ամենևին էլ պատճառի կարգավիճակ չուներ, այն ընդամենը հետևանք էր, որի արատավոր ներգործությունը, անշուշտ, էլ ավելի էր խորացնում ճգնաժամը: Պնդումն այս հիմնավորվում է այն պարզ հանգամանքով, որ Սերժ Սարգսյանի ռեժիմն այլևս չկա, բայց արատավոր երևույթները շարունակում են տիրապետող դիրքեր զբաղեցնել:

Իսկ եթե վերնախավը հետևանք էր, ապա ո՞րն է ճգնաժամի բուն պատճառը: Որոշակի փաստերի համադրման արդյունքում կարող ենք փաստել, որ պատճառն առաջին հերթին մշակութային արատավոր միջավայրի առկայությունն է, իսկ որոշ դեպքերում՝ նույնիսկ դրա ամբողջական բացակայությունը: Այդ տեսանկյունից համակեցական միջավայրի ռեալիզացման բոլոր փորձերը դատապարտվում են ձախողման, քանզի արատավոր միջավայրի ուղղակի և անուղղակի ներգործության արդյունքում կամ թույլ և ոչ հիմնային թիրախներ են ընտրվում, կամ էլ դրա զորեղ ազդեցությունը ստվերում և փոշիացնում է ամեն մի դրական տեղաշարժ:

Նախ նշենք, որ առաջին հերթին ձևախեղվել են մշակույթի վերաբերյալ հասարակական պատկերացումները, այն է՝ մշակույթն ինքնին սահմանափակված է առանձին ստեղծագործությունների, պատմական հուշարձանների կամ շինությունների և երաժշտության շրջանակներում: Վերոհիշյալները համակարգի առանձին ատրիբուտներն են և մշակութային միջավայրի համապատասխան դրսևորումները, բայց ոչ այն ամբողջական կառույցը, որն ուղղահայաց և հորիզոնական տարաբնույթ վեկտորներով ընդգրկում է կյանքի բացառապես բոլոր ոլորտները: Այսինքն՝ մշակույթը տարաբնույթ գործընթացների ֆունկցիոնալ ամբողջություն է, որը ձևավորում է համապատասխան միջավայր: Այս տեսանկյունից առաջնային պլան է մղվում այդ միջավայրի շարունակականության խնդիրը, որի ապահովման համար մշակույթը պետք է մշտապես խնդիրներ առաջադրի և գտնի դրա լուծման բոլոր հնարավոր տարբերակները: Առաջադրված խնդիրներից թերևս առաջնային պետք է լինի սահմանել ինքնության այն պոստուլատային դրույթները, որոնց հիման վրա պետք է կառուցվի համակեցական կառույցը:

Ներկայումս հայ հասարակության ինքնության հիմքում դրված են ցեղասպանությունն ու պատերազմը: Սա ինքնին մշակութային խաբկանք է, քանզի մահի և արյան վրա պարզապես հնարավոր չէ ձևավորել ինքնության կառուցակազմիկ համակարգ: Կյանքը ցույց է տալիս, որ այդ մոդելը դատապարտված է ձախողման, իսկ որպես վերջնական արդյունք՝ նաև արժեզրկման: Խնդիրն այն չէ, որ ձախողվում է փորձը, այլ դրա ձախողմանը զուգընթաց քարանում և կանխարգելվում է նաև հասարակության ստեղծագործական ճիգը: Մշակույթն այլևս չի կարողանում իր առջև խնդիրներ դնել, և արդյունքում ստեղծվում է վակուումային տարածություն, որն էլ, որպես կանոն, կլանում է հետադիմությունը, այլասերվածությունը և մղում առաջնային պլան: Մշակույթը կառուցվում է պոզիտիվ գաղափարների հիման վրա, որն ի զորու է ապրեցնել, դրա հիմքում ընկած է կյանքը, արարումը, գեղեցկությունը, բարին և այսպես շարունակ:

Հայերն իրենց մշակույթին վերաբերվում են ինչպես հանգուցյալի: Ասվածի վառ ապացույցն է այն, որ ոչ ոք դրա մասին չի խոսում ներկա ժամանակով, իսկ եթե խոսում է, ապա դրա բացակայության մասին. «Իսկ դուք գիտե՞ք, թե ինչ մշակույթ են ունեցել հայերը»: Ահա այսպիսի նախադասությամբ ենք մենք դիմավորում Հայաստան ժամանած զբոսաշրջիկներին, բայց երբեք չենք ասում, թե ինչ ունենք այժմ: Հայաստանում գործում է հետևյալ սկզբունքը. հանգուցյալի հետևից՝ կամ լավը, կամ ոչինչ: Եթե ուշադրություն եք դարձրել, հայկական մշակույթի մասին խոսելիս նույնպես մենք խոսում ենք կամ լավը, կամ ոչինչ: Դեռ ավելին՝ հայերը շատ են սիրում հանգուցյալների պաշտամունքը՝ նրանց հաղորդելով բացառիկ և վերբնական հատկություններ: Ճիշտ նույնը կատարվում է նաև մշակույթի պարագայում: Երևի թե զբոսաշրջիկներն այնքան էլ կոռեկտ չեն համարում, որպեսզի հարցնեն, թե ո՞ւր է այդ մշակույթն այսօր, որտե՞ղ է, և վերջապես որտե՞ղ են դրա կրողները: Կամ էլ երևի հարցնում են և որպես պատասխան ստանում են հայկական մշակույթի «գլուխգործոց» խորովածը, չէ՞ որ ազգային ավանդույթ է, բոլոր դժվար հարցեր տվող արտասահմանցիների բերանը փակել ուտել-խմելու միջոցով:

Առավել մանրամասն՝ սկզբնաղբյուր հոդվածում:

1in.am