Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ աշխատությունը թարգմանվել է պարսկերեն

Գիտության վաստակավոր գործիչ, ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, Քաղաքական գիտության Հայաստանի ասոցիացիայի խորհրդի անդամ, պրո‎ֆեսոր Նիկոլայ Հովհաննիսյանի` «Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցը երիտթուրքերի 1919-1920 թթ. դատավարության վճռի լույսի ներքո» վերնագրով աշխատությունը թարգմանվել է պարսկերեն:

Դատավարությունը կազմակերպել էր Առաջին համաշխարհային պատերազմում Օսմանյան կայսրության պարտությունից և երիտթուրքական ոճրագործ ղեկավարների փախուստից հետո ստեղծված թուրքական նոր կառավարությունը և իրականացվել օսմանյան սուլթան Վահիէդդին VI հրամանով ստեղծված երեք Ռազմական արտակարգ ատյանների կողմից:

Աշխատությունը գրված է դատական նիստերի արձանագրությունների, մեղադրական կողմի եզրակացությունների, ականատեսների վկայությունների և պաշտոնական այլ նյութերի մանրազնին ուսումնասիրության հիման վրա: Առաջին ատյանում լսվել է երիտթուրքական բարձրագույն ղեկավարության՝ վարչապետ և ներքին գործերի նախարար Թալեաթի, զինվորական նախարար Էնվերի, ռազմածովային նախարար Ջեմալի և երիտթուրքական մյուս ոճրագործ առաջին դեմքերի հարցը, որոնք մեղադրվում էին երկու ծանր հանցանքերի մեջ: Նրանց առաջին հանցանքն այն էր, որ նրանք ներգրավել էին Օսմանյան կայսրությունը Առաջին համաշխարհային պատերազմի մեջ՝ առանց այդ հարցը օսմանյան պառլամենտում քննարկելու և նրա համաձայնությունը ստանալու, ինչպես պահանջում էր օսմանյան սահմանադրությունը, և երկրորդ՝ արևմտահայությանը ծրագրված կերպով ոչնչացնելու ու բռնի տեղահանության համար: 1919 թ. հուլիսի 5-ին հրապարակվեց Առաջին ռազմական արտակարգ դատարանի վերդիկտը՝ վճիռը, Թալեաթին, Էնվերին, Ջեմալին, Նազիմին, Սայիդ Հալիմին, Շաքիր Բեհաէդդինին, Ազմիին, թվով 11 ոճրագործների, մահվան դատապարտելու վերաբերյալ: Մեղադրականում ասված էր. «Հայերի տեղահանության ընթացքում՝ տարբեր ժամանակներում և զանազան բնակավայրերում տեղի ունեցած հանցագործությունները և դրանց քննությունները ցույց են տալիս, որ դրանք ոչ թե սահմանափակ կամ տեղական բնույթ են ունեցել, այլ կանխամտածված իրագործվել են «Հատուկ կենտրոնի» բանավոր հրահանգներով և գաղտնի հրամաններով: Լիովին ապացուցված է, որ այդ կոտորածները տեղի են ունեցել Թալեաթ, Էնվեր և Ջեմալ բեյերի անմիջական հրամաններով և գիտությամբ»:

Ելնելով երիտթուրքական բարձրագույն ղեկավարությանը մահվան դատապարտելու վերաբերյալ օսմանյան դատարանի վերդիկտից, պրոֆեսոր Ն. Հովհաննիսյանը հանգում է այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է նորովի մոտեցում դրսևորել Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ճանաչման հարցում: Նա հիմնավորում է այն տեսակետը, որ օսմանյան դատարանի վերդիկտը հանդիսանում է Հայոց ցեղասպանության փաստի ընդունում՝ դատաիրավական մակարդակով և այդ վերդիկտը լեգիտիմ ուժ ունի: Միաժամանակ նա այն տեսակետն է հայտնում, որ Օսմանյան պետությունը ոչ միայն առաջին պետությունն է, որ իրագործել է XX դարի առաջին ցեղասպանությունը՝ Հայոց ցեղասպանությունը, այլև առաջին պետությունն է, որ ճանաչել է այդ ցեղասպանությունը: Հետևաբար, ըստ հայ գիտնականի, արդի Թուրքիայի կառավարությունից պետք է պահանջել ոչ թե ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, դա արդեն ճանաչվել է 1919 թ., այլ ընդունել իր նախորդի՝ օսմանյան պետության, որի իրավահաջորդն է նա, կառավարության դատաիրավական մակարդակով ընդունված որոշումն այդ հարցի վերաբերյալ:

Սա արևելագետ-արաբագետ Ն.Հովհաննիսյանի առաջին աշխատությունը չէ, որ թարգմանվում և հրատարակվում է Իրանում: