Կարևոր է, որ մեր երկրում բոլոր ինստիտուտները հավատան իրենց արած գործին. ՔՊ-ականը՝ դատական հայցերը հետ քաշելու որոշման մասին

ՔՊ պատգամավոր Մարիա Կարապետյանը գրել է. «Խաղաղության պայմանագիրը ստորագրելուց (Կառավարություն), վավերացնելուց (Սահմանադրական դատարան և Ազգային ժողով) և ուժի մեջ մտնելուց (պետությունների միջև փոխանակում) հետո Հայաստանը և Ադրբեջանը պարտավորություն կունենան անցյալի վերաբերյալ դատական հայցերը հետ քաշել միջազգային դատարաններից և հակամարտության պատմության վերաբերյալ այլևս գանգատներ չներկայացնել այդ դատարաններ։

Դատական հայցերի պարագայում անշուշտ կարևոր են շատ չափանիշներ․ արդյոք հայցը անհատական է, թե միջպետական, որքան ժամանակ է անցել հայցի առարկա իրադարձությունից և այլն։ Կարևոր է նաև, որ մեր երկրում բոլոր ինստիտուտները հավատան իրենց արած գործին՝ քաղաքական գործիչը, դիվանագետը, իրավաբանը, զինվորը՝ յուրաքանչյուրը իր գործին։ Եւ ամենակարևորն է, որ պետության ղեկավարը, կառավարող ուժը այդ բոլոր ինստիտուտների խնդրո առարկանների հաշվառմամբ կայացնեն որոշում։

Ընթացող դատական հայցերի մասին հրապարակային խոսքը կարող է վնասել դրանց ընթացքին, բայց ինչպես արդեն համոզվել ենք՝ մեզ պատուհասած աղետների պատճառներից մեկն էլ հանրային քննարկման բացակայությունն է եղել։ Հետևաբար, ես կխոսեմ, բայց կխոսեմ արդեն ավարտված և անհատական դատական հայցերի և վճիռների օրինակով, որոնց մասին, հիշում եմ՝ գրեթե հանրային քննարկում չծավալվեց, երբ դրանք կայացվեցին։

2005 թվականին Ադրբեջանի վեց քաղաքացիներ հայց ներկայացրեցին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան ընդդեմ Հայաստանի Հանրապետության՝ պնդելով, որ Հայաստանը խախտել է Լաչինի շրջանում գտնվող իրենց գույքի նկատմամբ իրավունքները։ Այս գործը ՄԻԵԴ-ը կոչում է «Չիրագովը և այլք ընդդեմ Հայաստանի»։

2006 թվականին Հայաստանի մեկ քաղաքացի հայց ներկայացրեց Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան ընդդեմ Ադրբեջանի Հանրապետության՝ պնդելով, որ Ադրբեջանը խախտել է Գորանբոյի (նախկին Շահումյան) շրջանում գտնվող իր գույքի նկատմամբ իրավունքները։ Այս գործը ՄԻԵԴ-ը կոչում է «Սարգսյանն ընդդեմ Ադրբեջանի»։

Սրանք անհատական հայցեր էին (ի հակադրություն միջպետական հայցերի), բայց դատարանը թույլ տվեց, որ վարույթում իրենց փաստարկներով ներգրավվեն նաև այդ անձանց քաղաքացիության պետությունները։ Պատասխանող պետությունները բնականաբար արդեն ներգրավված էին։

Շուրջ տասը տարի անց՝ 2015 թվականի հունիսին ՄԻԵԴ-ը կայացրեց որոշումներ երկու գործով էլ։ Դատարանը երկու պետություններին էլ պատասխանատու ճանաչեց դիմումատուների իրավունքների խախտման համար` 2002 թվականից ի վեր, քանի որ այդ տարի էին երկու պետությունները վավերացրել Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիան։

Այդ որոշումներից երկու տարի անց՝ 2017 թվականի դեկտեմբերին ՄԻԵԴ-ը ևս երկու որոշում կայացրեց՝ պարտավորեցնելով երկու պետություններին վճարել դիմումատուներին 5,000 եվրո նյութական և ոչ նյութական վնասների համար և մոտ 30,000 եվրո դատական ծախսերի համար։ Դիմումատուները ավելի բարձր գումար էին պահանջել իրենց նյութական և ոչ նյութական վնասների համար, սակայն ՄԻԵԴ-ը գտավ, որ վաղեմության պատճառով հնարավոր չէ որոշել գումարի ճշգրիտ չափ։

Մեկնաբանություններում տեղադրում եմ որոշումների հղումները, որտեղ ավելի մանրամասն կարող եք ծանոթանալ այս որոշումներին և միջազգային այս դատարանի դատողություններին, ինչը շատ խրախուսում եմ։ Սակայն մի մեջբերում որոշումներից մեկից, այնուամենայնիվ, անեմ․

«Դատարան են մուտք եղել հակամարտության ընթացքում տեղահանման ենթարկված անձանց կողմից ներկայացված ավելի քան հազար անհատական գանգատներ, որոնց կեսից փոքր-ինչ ավելին ուղղված են Հայաստանի, իսկ մնացածը՝ Ադրբեջանի դեմ։ Այս գործերով դիմումատուները ներկայացնում են նախնական հաշվարկով մեկ միլիոնը գերազանցող այն անձանց միայն փոքր մասը, որոնք ստիպված են եղել փախչել հակամարտության ժամանակ և այդ ժամանակվանից ի վեր ի վիճակի չեն եղել վերադառնալու այնտեղ, որտեղ իրենց տունն ու գույքն է, կամ հատուցում ստանալու՝ [գույքից] օգտվելու իրենց իրավունքի կորստի դիմաց։

Շատ կարևոր է նաև, որ դատարանը իր բոլոր որոշումներում նաև ընդգծել է, որ պետությունները պարտավորություն ունեն հենց քաղաքական լուծում գտնելու հակամարտությանը»։