Ադրբեջանում Կարմիր խաչի փակումը վտանգելու է հայ պատանդների կյանքը, ՀՀ-ն պետք է գործի․ Սիրանուշ Սահակյան

Նախօրեին հայտնի դարձավ, որ Ադրբեջանը մտադիր է փակել իր երկրում Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեի (ԿԽՄԿ) ներկայացուցչությունը։ Այս իրողությունը մտահոգիչ է, քանի որ Կարմիր խաչի կոմիտեն միակ կազմակերպությունն է, որի միջոցով Բաքվի բանտերում ապօրինաբար պահվող հայ պատանդների ընտանիքները հնարավորություն ունեն որևէ տեղեկություն ստանալ կամ կապ հաստատել գերության մեջ գտնվող իրենց հարազատի հետ, նաև ծանրոց ուղարկել նրանց։

Oragir.News-ը թեմայի վերաբերյալ զրուցել է իրավապաշտպան, ՄԻԵԴ-ում հայ ռազմագերիների ներկայացուցիչ Սիրանուշ Սահակյանի հետ․

-Տիկի՛ն Սահակյան, ինչո՞ւ են Ադրբեջանի իշխանությունները որոշել փակել ԿՄԽԿ-ի ներկայացուցչությունը, և այս որոշումն ինչպե՞ս կազդի այդ երկրում ապօրինաբար պահվող հայ պատանդների վրա։

-Ադրբեջանում մարդու իրավունքների վիճակը կտրուկ վատանում է, ժողովրդավարությունն՝ անկում է ապրում, և հասկանալի է, որ միջազգային կառույցների ներկայությունը հնարավորություն է տալիս արձանագրել այս բացասական միտումը և դրա արդյունքում գեներացվում են միջազգային ճնշումներ, Ադրբեջանը վարկանիշային անկում է ունենում։ Սա ցանկալի չի, դրա համար կարծում եմ՝ Ադրբեջանն ընդհանուր քաղաքական գիծ ունի՝ երկրից հեռացնել այն միջազգային կառույցներին, որոնք կարող են նպաստել մարդու իրավունքների պաշտպանությանը։ Ուստի կարծում եմ՝ թեև այս խնդիրը բարձրաձայնվել է Կարմիր խաչի պարագայում, բայց այն ունի ընդհանրական բնույթ։

Ինչու են հատկապես կարևորում ԿՄԽԿ-ի գործունեության դադարեցումը, որովհետև մարդասիրական խնդիր՝ կապված հայերի հետ, առնչվում է հայերին։ Հայերին ավելի անօգնական, խոցելի վիճակում դնելու նպատակով դադարեցնում են գործունեությունը։ Այստեղ ես թիրախավորում եմ տեսնում․ Կարմիր խաչի գործունեությունը մեծամասամբ նպաստ է բերում հենց հայերի իրավունքների պաշտպանությանը։ Նրանք, որպես կանոն, ներպետական խնդիրներով չեն զբաղվում, և Կարմիր խաչը բացառիկ դեպքերում է հանցագործությունների համար ձերբակալված, կալանավորված կամ անձանց տեսակցում կամ մարդասիրական օգնություն ցուցաբերում։ Նրանց առաջնային մանդատը կոնֆլիկտից տուժած անձանց իրավունքների խթանումն է, և քանի որ մարդասիրական աղետն առնչվում է բացառապես հայերին, ապա նրանց վիճակը ծանրացնելու նպատակով Ադրբեջանը թիրախավորված ցանկանում է փակել Կարմիր խաչի ներկայացուցչությունը։

Այստեղ կա նաև հոգեբանական մաս․ ինչպես տեղյակ եք, խոշտանգումների կանխարգելման մարմինները չեն տեսակցել հայ պատանդներին, Ադրբեջանը նրանց մեկուսի վիճակում է պահել, և միակ ուղին, որով տեսակցությունները հնարավոր են եղել, Կարմիր խաչն է։ Եվ եթե այս տեսակցություններից զրկեն, որովհետև Կարմիր խաչի գործունեությունն է դադարում, ստացվում է, որ նրանց տեսնելու հնարավորություն ոչ մի անկախ մեխանիզմ չի ունենալու։ Սա հոգեբանական ազդեցություն է թողնելու և՛ հայ պատանդների, և՛ նրանց ընտանիքի անդամների վրա։ Այստեղ տառապանքը մեծացնելու, անորոշություն ստեղծելու միտում եմ տեսնում, որպեսզի այդ պայմաններում Ադրբեջանը նաև նոր լծակ ձեռք բերի՝ այս խնդիրը շահարկելու համար։ Այստեղ նաև հոգեբանական գրոհի տարրեր կան։

Կարծում եմ՝ Հայաստանի խնդիրն այս դեպքում այնպիսի աշխատանք կատարելն է, որ եթե Ադրբեջանում ԿՄԽԿ-ի գործունեությունը դադարի, ապահովվի Բաքվում այլ կառույցների գործունեությունը։ Իմ գնահատմամբ՝ Խոշտանգումների կանխարգելման կոմիտեն, ՄԱԿ-ի Խոշտանգումների հարցով հատուկ զեկուցողը պետք է պատրաստ լինեն դերակատարում ստանձնեն, եթե նման անցանկալի զարգացում տեղի ունենա և այդ ուղղությամբ արդեն իսկ պետք է աշխատանքներ սկսվեն։

Մյուս կարևոր խնդիրը, որը կարող է հակակշիռ լինել, դա հյուպատոսական այցելության իրավունքի ապահովումն է․ օտարերկրյա քաղաքացիները միջազգային կոնվենցիաներով երաշխավորված հյուպատոսային այցելության իրավունք ունեն, ինչը նշանակում է, որ տվյալ երկրում հավատարմագրված դիվանագիտական հաստատությունների ներկայացուցիչներն անարգել այցելելու, տեսակցելու, վիճակը գնահատելու և իրավական այլ բնույթի աջակցություն ցուցաբերելու հնարավորություն ունեն։ Հայ պատանդների համար այս իրավունքը չի ապահովվել, բայց միջազգային կոնվենցիաները հնարավորություն են տալիս դա պատվիրակել մեկ այլ երկրի, որն ունի հավատարմագրված ներկայացուցչություն՝ Ադրբեջանում։ Մի քանի օր առաջ շուրջ 4 տասնյակ հասարակական կազմակերպություններ համախմբվել էին և նման պահանջ էին ներկայացրել արտաքին գործերի նախարարությանը ու Շվեյցարիայի կառավարությանը, որպեսզի այդ իրավունքն ապահովեն Շվեյցարիայի հյուպատոսության միջոցով։ Սա շատ կարևոր ու կենսական նշանակություն ունեցող խնդիր է։ Եթե այստեղ հաջողություններ չարձանագրվեն, մեր պատանդները հայտնվելու են 100% մեկուսացման պայմաններում․ հիմա էլ մեկուսացվածության աստիճանը շատ մեծ է, բայց մենք ունենալու ենք բացարձակ մեկուսացվածություն, որի պարագայում արդեն լուրջ խնդիրներ են լինելու՝ կյանքի պաշտպանության հետ կապված։ Եթե հիմա մեր մտահոգությունները կապված են առողջական վիճակի, պահման պայմանների, արժանապատվության և այլ հարցերի հետ, ապա այդ զարգացման պարագայում, մենք ունենալու ենք կյանքին սպառնացող անմիջական վտանգ, և չեմ բացառում նաև դժբախտ ելքերով բազմաթիվ միջադեպեր։

-Կարծիքներ են հնչում, որ Ադրբեջանը նման քայլի է գնում, քանի որ հայ պատանդների խոշտանգումների մասին փաստերը մեզ հայտնի դարձան հենց Կարմիր խաչի միջոցով։ Որքանո՞վ եք կիսում այս տեսակետը։

-Կարող եմ մերժել։ Ինչպես գիտեք, Կարմիր խաչը ոչ մի կերպ չի խախտել իր գործունեության սկզբունքները և պայմանների ու պատանդների խոշտանգումների վերաբերյալ ոչ մի հրապարակային հայտարարություն չի արել, նաև ընտանքի անդամներին այդ տեղեկատվությունը չի տրամադրվել։ Դրանք խիստ հատվածական ինֆորմացիաներ են եղել, և խոշտանգումները բացահայտվել են այլ ճանապարհներով, մասնավորապես՝ հայրենադարձվածների վկայություններով, ադրբեջանական աղբյուրներից դուրս եկած լուսանկարներով ու տեսանյութերով, որոնք պարունակել են խոշտանգումների անկառու հետքեր։ Ինչու ոչ, մենք նաև տեղեկատվություն ենք ստանում Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի միջոցով, որտեղ պետությունը պաշտոնապես տեղեկատվություն է տալիս դատարանին, որի արդյունքում էլ բացահայտում ենք խոշտանգումները։

Մյուսկ կողմից՝ խոշտանգումների վերաբերյալ պնդումները հիմանվորված են այլ աղբյուրներից ստացվող տեղեկություններով ու ապացույցներով, և այստեղ Կարմիր խաչի միջազգային կոմիտեին մեղադրելը ոչ մի փաստական հիմք չունի։ Սա կարող է արհեստածին լինել՝ շահարկումների նպատակով, բայց երբևէ չի կարող լինել իրական պատճառ։