Եթե համաձայնագիրը կնքելու քաղաքական կամք չկա, դա կարող է պարզապես անպետք թուղթ լինել, կամ ոչինչ. Մարինա Կալյուրանդ․ «5-րդ ալիք»

«5-րդ ալիք»-ի էքսկլյուզիվ հարցազրույցը ԵՄ պատգամավոր, ԵԽ Հարավային Կովկասի պատվիրակության ղեկավար Մարինա Կալյուրանդի հետ:

-Տիկին Կալյուրանդ ինչպե՞ս եք մեկնաբանում Լաչինի միջանցքի շրջափակման միջոցով Ադրբեջանի վարած քաղաքականությունը: Ի՞նչ եզրակացություն պետք է անենք այս անվերջ խախտումներից։

-Կարծում եմ, և դա ոչ միայն իմ դիրքորոշումն է, այլև խորհրդարանինը, որը շատ հստակ արտահայտվեց մի քանի շաբաթ առաջ, երբ մենք բանաձև ընդունեցինք՝ պահանջելով Ադրբեջանիից անել ամեն ինչ ՝ դադարեցնելու շրջափակումը, վերջ տալու որդեգրած հռետորաբանությանը, որն ամենաբարձր քաղաքական մակարդակով կոչ է անում խտրականության ենթարկել հայերին։ Բանաձևով պահանջում ենք անել ամեն ինչ՝ վերադառնալու բնականոն կյանքին և խուսափելու Լեռնային Ղարաբաղում հումանիտար աղետից, որը կա՛մ շատ մոտ է, կա՛մ կարող եմ ասել արդեն սկսվել է ։

-Գո՞հ եք ԵՄ արձագանքից այս հումանիտար ճգնաժամին:

-ԵՄ-ն ունի իր հատուկ գործիքները. Խորհրդարանը քաղաքական ինստիտուտ է. Մենք կարող ենք բանաձեւեր ընդունել. Այս պահին քննարկում ենք զեկույցներ Հայաստանի, Ադրբեջանի վերաբերյալ, կարող ենք հորդորել կառավարություններին, կարող ենք հորդորել ԵՄ արտաքին գործերի գերագույն ներկայացուցչին։ Սրանք են այն մեթոդները, որոնք ունի խորհրդարանը որպես քաղաքական ինստիտուտ: Բայց մենք չենք լռելու։ Հարցը միշտ կպահենք օրակարգում, դրան կանդրադառնանք քանի դեռ լուծում չկա։ Կոչ ենք անելու ԵՄ անդամ երկրներին ավելի ակտիվ լինել լուծումներ գտնելու հարցում և, որ ամենակարևորն է, դիմելու ենք Ադրբեջանի կառավարությանը։

-Ի վերջո, միջազգային հանրության ոչ ադեկվատ արձագանքը չէ, որը կանաչ լույս է վառում, որպեսզի Ադրբեջանը անի այն, ինչ անում է: Արդյոք նրանց գործողությունները, օրինակ, «վստահելի գործընկեր» անվանելու հետևանք չե՞ն։

-Համաձայն չեմ ձեզ հետ, որ ԵՄ-ն Ադրբեջանին կանաչ լույս է վառում, որ անի այն, ինչ ուզում է։ Համաձայն չեմ, քանի որ, ի վերջո, ԵՄ-ն հիմնված է արժեքների և սկզբունքների վրա և բարձրացնելու է մարդու իրավունքների, արժեքների և սկզբունքների հարցերը մեր բոլոր գործընկերների, նրանց հետ, ում հետ տնտեսական կապեր ունենք։ Բայց ես համաձայն եմ ձեզ հետ, որ այս պահին դժվար է մի երկրի վստահելի գործընկեր անվանել՝ որտեղ տեղի է ունենում մարդու իրավունքների, միջազգային իրավունքի, մարդասիրական իրավունքի խախտում։ Հումանիտար աղետ է տեղի ունեցողը, և Լեռնային Ղարաբաղում մարդիկ տուժում են. Այսպիսով, այո, ես համաձայն եմ ձեզ հետ, և ես նաև ցանկանում եմ ավելի խիստ, ավելի կենտրոնացված արձագանք ԵՄ Հանձնաժողովից և անդամ այլ երկրներից:

-Որպես Հարավային Կովկասում Եվրախորհրդարանի պատվիրակության ղեկավար, ինչպե՞ս եք գնահատում Եվրոպայի դերը այս շատ անկայուն տարածաշրջանում:

-Շատ լավ հարց է, որովհետև արդեն մի քանի տարի Հայաստանում, բայց նաև Ադրբեջանի իմ գործընկերներից լսում եմ, որ ԵՄ-ն բավականաչափ ուշադրություն չի դարձրել տարածաշրջանին։ Որ մենք ավելի շատ գործ ունենք Արևելյան գործընկերության, այսպես կոչված առաջատարների՝ Վրաստանի, Ուկրաինայի, Մոլդովայի հետ, բայց ոչ այնքան, միգուցե Հայաստանի հետ։ Իմ պատասխանը միշտ այն է, որ մենք կարող ենք եւ ցանկանում ենք աշխատել Հայաստանի հետ, բայց այնքանով, որքանով դուք պատրաստ եք անել դա և որքանով եք հանձնառու, որովհետև մենք չենք կարող աչք փակել այն փաստի վրա, որ Հայաստանն այսօր անդամ է Ռուսաստանի և Բելառուսի հետ մաքսային միության. Մենք չենք կարող աչք փակել այն փաստի վրա, որ Հայաստանն այսօր ՀԱՊԿ-ի անդամ է, այսպես կոչված, Ռուսաստանի հետ անվտանգության կազմակերպության։ Սրանք փաստեր են։ Այսպիսով, ձեր երկիրը, ձեր ժողովուրդը, ձեր կառավարությունը պետք է որոշի, թե որ մակարդակի վրա եք ցանկանում համագործակցել: Միևնույն ժամանակ, մենք ունենք ՀՀ-ԵՄ Համապարփակ և ընդլայնված գործընկերության համաձայնագիրը։ Որի հաշվին շատ ամուր պարտավորություն ունենք։ Մենք ունենք շատ լավ փաստաթուղթ ավելի սերտ համագործակցության համար, ուստի ես այդտեղ խոչընդոտներ չեմ տեսնում։ Բայց խոչընդոտները գալիս են նրանից, թե որքան հեռու է Հայաստանը պատրաստ գնալ ԵՄ-ի հետ համագործակցությամբ։ Եվ ես շատ հուսով եմ, որ հայ ժողովուրդը կորոշի, միգուցե Վրաստանի ժողովրդի նման, ովքեր շատ են աջակցում ԵՄ-ին և համապատասխան ճնշում են գործադրում քաղաքական գործիչների վրա։

-Բայց տեսեք այսօր ոչ միայն Արցախում այլև Հայաստանում գրեթե գոյութենության պայքարի հարց կա։ Վտանգված է հայկական ինքնությունը։ Քննադատում եք Ռուսաստանին և խաղաղապահներին, թե իբր իրենց գործը չեն անում։ Լավ իսկ ուրիշ ո՞վ կարող է հայ ժողովրդի ֆիզիկական անվտանգությունն ապահովել։ Իրատեսական պատասխան տվեք խնդրեմ, ԵՄ-ն ի վիճակի է՞ արդյոք այդ պարտավորությունը ստանձնել։

-Մի կազմակերպություն կամ դաշինք չի կարող երաշխավորել իրենց դաշինքի անդամ չհանդիսացող երկրների կամ անդամների անվտանգությունը, դուք բարձրացնում եք նույն հարցը, ինչ այսօր բարձրացնում է Ուկրաինան, Վրաստանը, և պատասխանը նաև քաղաքական որոշումների, այդ թվում և ձեր երկրի քաղաքական որոշումների մեջ է։ Համաձայն եմ, աշխարհաքաղաքական առումով բարդ իրավիճակ է։ Ես հասկանում եմ, երբ հայերը վստահում են ռուսական պետությանը, ռուս խաղաղապահներին, համաձայն չեմ, բայց հասկանում եմ։ Եվ ես կարծում եմ, որ այսօր ճշմարտության պահն է։ Ես կպնդեմ, որ ռուս խաղաղապահները ձեզ ձախողեցին։ Ես կասեի, որ Ռուսաստանի կառավարությունը ձախողեց , երբ պատերազմը սկսվեց Լեռնային Ղարաբաղում, երբ ձեր վարչապետը օգնություն էր խնդրում, չստացավ։ Միևնույն ժամանակ, պետք է խոստովանեմ, որ հենց ռուսներն են կարողացել բանակցել հրադադարի շուրջ, թեև ես կցանկանայի, որ դա լիներ ԵՄ-ն, բայց դա ռուսներն էին, և դա դրական էր, բայց մենք նաև պետք է նայենք իրավիճակին. Այն, ինչ տեղի ունեցավ հետո, և դա ռուսական անվտանգության ուժերի, ռուսական անվտանգության երաշխիքների և ռուս խաղաղապահների ձախողումն է։ Դա է պատճառը, որ Եվրախորհրդարանում մենք կանչում և խնդրում ենք միջազգային խաղաղապահներ։ Եվ մենք խնդրում ենք, որ թույլ տան միջազգային փորձագետներին գնալ տեղում գնահատելու իրավիճակը և եզրակացություններ անել։

-Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը ակտիվորեն փորձում է միջնորդ լինել Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև՝ տարածաշրջանում կայուն լուծումներ և խաղաղություն գտնելու համար։ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափը կարծեք թե դուրս է այս գործընթացից. Նախ՝ դա միտումնավո՞ր փորձ էր, և երկրորդ՝ ո՞րն է Եվրոպայի իրական նպատակը տարածաշրջանում։ Ուժեղանալ, թե՞ պարզապես թուլացնել Ռուսաստանին.

-Սկսեմ այն կետից, որը դուք բարձրացրեցիք ԵՄ միջնորդության վերաբերյալ։ Իսկապես շատ եմ գնահատում այն, ինչ անում է Եվրոպական խորհրդի նախագահ Շառլ Միշելը, և անկեղծ ասած, ես նույնպես հիասթափված եմ, որովհետև հանդիպումներից հետո լսում եմ, որ առաջնորդները, վարչապետ Փաշինյանը և նախագահ Ալիևը Բրյուսելում ասում են, որ վերադառնում են տուն՝ աշխատելու սահմանային համաձայնագրի, խաղաղության պայմանագրի շուրջ և հետո դա չենք տեսնում։ Խաղաղության պայմանագիրն էլ ուժի մեջ չի մտնում քանի դեռ չկա քաղաքական կամք ամենաբարձր մակարդակում, և ցավոք սրտի, ես չեմ տեսնում, որ կա քաղաքական կամք։ Որո՞նք են Եվրոպայի շահերը։ ԵՄ-ն ժողովրդավարական ինստիտուտ է. Մեր հիմնական նպատակն է թույլ տալ մարդկանց որոշել իրենց ապագան: Մենք դեմ ենք, որ մի երկիր կամ մի խումբ երկրներ ուրիշներին ասեն՝ ինչպես ապրել, որ սկզբունքներին են հավատարիմ, որն է ճիշտ ապրելակերպը։ Մենք դրան համաձայն չենք։ Կարծում ենք, որ յուրաքանչյուր ժողովուրդ իրավունք ունի որոշելու իր ապագան։ Ուրեմն մենք դրա կողմնակիցն ենք եղել, ԵՄ-ն դրա համար է հանդես եկել, երբ Էստոնիան անդամակցել է ԵՄ-ին, և ԵՄ-ն պաշտպանելու է դա, որպեսզի բոլոր ազգերը, ներառյալ Հայաստանը, ունենան իրենց ապագան որոշելու ընտրությունը: Այո, ես նույնպես համաձայն եմ ձեզ հետ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը հիասթափություն է առաջացրել, և կարծում եմ, որ դուք ճիշտ եք, որ Մինսկի խումբը բավականաչափ ակտիվ չէր մինչև 2-րդ պատերազմի սկսվելը։ Որովհետև ժամանակ կար, բայց վստահությունն ինչ-որ կերպ բավարար չէր։ Ադրբեջանական կողմից բավարար վստահություն չկար, թեև Մինսկի խմբի անդամներից ոմանք՝ Ռուսաստանը կրկնակի խաղի մեջ էին։ Միգուցե ԱՄՆ-ը բավականաչափ ակտիվ չէր, ուստի կային օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներ, թե ինչու Մինսկի խումբը հաջողության չհասավ: Այսօր պատրաստ չեմ ասելու, որ Մինսկի խումբը անպիտան է և պետք է վերանան ասպարեզից։ Ես պատրաստ չեմ դա ասել: Բայց կրկին, Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարության որոշելիքն է, թե որ ֆորումներում, որ ձևաչափերում են նրանք ցանկանում քննարկել տարածաշրջանի, երկրների, ազգերի ապագան, և մենք ԵՄ-ում կարող ենք պարզապես աջակցել այն որոշումներին, որոնք ձեր ժողովուրդները ընդունում են։

-Դուք միշտ փորձում եք հնարավորինս հավասարակշռված լինել և խուսափել «երկու կողմերին» կոչեր անելուց, որը շատ տարածված է Եվրոպայում: Դուք չեք վարանում իրերն իրենց անունով կոչելուց։ Ձեր հավասարակշռված տեսանկյունից ինչպիսի՞ն պետք է լինի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև քննարկված խաղաղության պայմանագիրը, որպեսզի այն անվանենք արդարացի և ճիշտ։

-Խաղաղության պայմանագիրը պետք է բանակցվի, որպեսզի երկու կողմերն էլ, եթե ոչ շատ գոհ լինեն, ապա գոնե կարողանան ապրել համաձայնագրի տեքստով: Համաձայնագիրը պետք է բարեխիղճ բանակցվի, որպեսզի ի սկզբանե երկու կողմերն էլ հավատարիմ լինեն համաձայնագրին, ներգրավված լինեն և հետևեն համաձայնագրի հոդվածներին։ Համաձայնագիրը պետք է երաշխավորի Լեռնային Ղարաբաղում ապրող հայերի իրավունքները։ Դրա մասին խոսք անգամ չի կարող լինել, քանի որ Լեռնային Ղարաբաղում հայերի` հեռանալու կամ Ադրբեջանի քաղաքացիություն ստանալու կոչերը միջազգային իրավունքի խախտում է, ուստի այն պետք է համապատասխանի ՄԱԿ-ի սկզբունքներին, ՄԱԿ-ի կանոնադրությանը, միջազգային իրավունքին, հարգի մարդու իրավունքներ և միայն այդ դեպքում կարծում եմ, որ համաձայնագիրը կարող է կնքվել և կյանքի կոչվել, բայց դրա համար անհրաժեշտ է քաղաքական առաջնորդություն և քաղաքական կամք։ Փաստաբանները կարող են մեկ ժամում համաձայնագիր կազմել։ Ես ինքս իրավաբան եմ։ Բայց եթե համաձայնագիրը կնքելու քաղաքական կամք չկա, դա կարող է պարզապես անպետք թուղթ լինել, կամ ոչինչ։ Այսպիսով, ես իսկապես սպասում եմ և հուսով եմ, որ կտեսնեմ իրական պետականություն և իրական առաջնորդություն, քաղաքական առաջնորդություն, որը կհանգեցնի բանակցությունների և խաղաղության համաձայնագրի, քանի որ ձեր երկու ժողովուրդներն էլ արժանի են դրան:

-Որպես Էստոնիայի նախկին արտգործնախարար և Եվրախորհրդարանի Հարավային Կովկասի հետ հարաբերությունների պատվիրակության ղեկավար, ինչպե՞ս եք պատկերացնում ԵՄ Արևելյան գործընկերության քաղաքականության ապագան։ Արդյո՞ք ձևաչափը ծառայում է այն առաջնային նպատակին, որի համար ստեղծվել է: Ենթադրվում է, որ Արևելյան գործընկերությունը պետք է և կարող է դերակատարում ունենալ Ադրբեջանի և Հայաստանի հետ Եվրամիության հարաբերություններում։

-Ես իսկապես հավատում եմ դիվանագիտությանը. հավատում եմ Արևելյան գործընկերությանը, քանի որ տեսնում եմ, թե որքանով է այն օգնում Արևելյան գործընկերությանը պատկանող երկրներին: Որովհետև Արևելյան գործընկերությունը ստեղծել է ժողովրդավարական գոտի, այն օգնում է ժողովրդավարական բարեփոխումներին, պատասխանում է այն երկրների պահանջներին, ովքեր ցանկանում են ավելի սերտ հարաբերություններ ունենալ ԵՄ-ի հետ, և որպես այդպիսին, կարծում եմ, որ դա հաջողության պատմություն է: Բայց իհարկե, ինչպես ասացի, դա մեծապես կախված է նրանից, թե որքան հեռու են պատրաստ գնալու մեր գործընկերները։ Այսօր Մոլդովան և Ուկրաինան թեկնածու երկրներ են. Վրաստանը սպասում է թեկնածուի կարգավիճակի. Հայաստանն ունի CEPA, ինչը շատ դրական քայլ է, բայց կարծում եմ, որ նաև Հայաստանի և ԵՄ հարաբերությունները կարող են շատ ավելի խորանալ ամենատարբեր ոլորտներում։ Սակայն նորից՝ կախված քաղաքական որոշումներից։ Ադրբեջանն իրավունք ունի ընտրելու, թե ինչպիսի հարաբերություններ է ուզում ԵՄ-ի հետ. Հիմնական բանն այն է, որ դուք պետք է հարգեք մեր արժեքները, մեր սկզբունքները, միջազգային իրավունքը, այդ դեպքում մենք պատրաստ ենք համագործակցել:

-Ձեր վերջին ելույթի ժամանակ ասացիք, որ Ադրբեջանը ձեր դեմ վհուկների որս է սկսել։ Ինչո՞վ եք բացատրում այս վերաբերմունքը։ Ինչո՞ւ հանկարծ նման կեցվածք ընդունեցին։

-Սա զուտ շահարկում է, բայց ես դա համարում եմ նրանց դիվանագիտական ձախողումը Եվրախորհրդարանում միգուցե ավելի դրական բանաձևեր ստանալու հարցում, ես դա համարում եմ հուսահատ քայլ՝ մեղադրելու որևէ մեկին այն բանի համար, որ նրանք ԵՄ-ում չեն կարողացել հասնել իրենց նպատակներին, որոնք ունեցել են: Վհուկների որսը անհիմն է, ծիծաղելի է, քանի որ ես միայն իմ տեսակետը չեմ հայտնում։ Նայեք բանաձևերին. Նայեք ձայներին. Տեսեք, թե ինչ ծափահարություններ եղան լիագումար նիստում, երբ Ադրբեջանին քննադատեցին Լաչինի միջանցքի շրջափակելու կամ ռազմական գործողությունների համար։ Եվրախորհրդարանը միասնական է, և Եվրախորհրդարանի դիրքորոշումը չի կարող փոխվել մեկ, երկու կամ երեք անձի դեմ վհուկների որսի միջոցով: Այնպես որ, ինձ համար դա ձախողում է: Դա ադրբեջանական դիվանագիտության, արտաքին հարաբերությունների և քավության նոխազ գտնելու փորձի ձախողումն է։

-Իրատեսական եթե նայեք հարցին, ի՞նչ կարող են փոխել այս բանաձևերը, օրինակ արցախցի երեխաների կյանքում։

-Բանաձևերը կարևոր են. Որովհետև նրանք արտահայտում են քաղաքական կամք, կան տարբեր մեխանիզմներ, և որպես նախկին արտգործնախարար կարող եմ ձեզ ասել, որ ես շատ անգամ հիասթափված էի բանաձևերից, քանի որ դրանք անմիջական ազդեցություն չունեն, անմիջապես չեն փոխում նույն այդ երեխաների կամ տարեցներին կյանքը, կամ նրանց, ովքեր ունեն կարիքներ, խմելու ջրի, սննդի պակաս: Բայց սրանք խիստ քաղաքական հայտարարություններ են, և ես կարծում եմ, որ պետք է գնահատել որպես այդպիսին, որ քաղաքական կամք, կարեկցանք, ըմբռնում արտահայտելը և մյուս դերակատարին՝ Ադրբեջանին կոչ անելով դադարեցնել բոյկոտը, դադարեցնել Լաչինի միջանցքի բոյկոտը, շատ կարևոր է։ Այդ տեսակետից բանաձևերն իրենց տեղն ունեն, թե կառավություններին և թե եվրոպական հանձնաժողովին ավելի արագ և արդյունավետ գործելու հրավիրելու տեսակետից։ Մենք ճնշում ենք այն դերակատարների վրա, ովքեր կարող են կոնկրետ ակտեր ներկայացնել։ Մենք քաղաքական ինստիտուտ ենք և շարունակելու ենք քաղաքական ճնշում գործադրել մյուսների վրա։

Ո՞րն է ձեր կոչն Արցախի ժողովրդին։

-Ես իսկապես ցավում եմ. Քանի որ մարդը չպետք է տուժի, մարդ արարածը չպետք է տուժի այլ իշխանությունների անօրինական գործողություններից: Բոլոր մարդիկ, բոլորն անխտիր արժանի են խաղաղության, կայունության։ Երեխաներն արժանի են լավ կրթության. Ծնողները արժանի են իմացության և վստահության, որ իրենց երեխաները մեծանում են ապահով միջավայրում: Այնպես որ, ես կարող եմ միայն ասել, որ իսկապես ցավում եմ, բայց որպես Եվրախորհրդարանի պատգամավոր, որպես Եվրախորհրդարանի էստոնացի պատգամավոր, ես կշարունակեմ բարձրաձայնել իրավիճակի մասին, որ հնարավորինս շուտ լուծումներ գտնվեն։