Ինչպե՞ս Թուրքիան կհարձակվի Հունաստանի վրա 2023 թվականին. Մայքլ Ռուբին

Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը հիմար չէ. նա հասկանում է, թե ինչ խոր փոսի մեջ է։ Տոկոսադրույքների հետ կապված նրա խաղը ձախողվեց։ Թուրքիան գրեթե սնանկ է։ Գնաճը մոտենում է 100 տոկոսի մակարդակում, իսկ թուրքական արժույթը ազատ անկման մեջ է։ Թուրքերն դժգոհ են։ Մինչդեռ առջեւում ընտրություններ են։ Երկար տարիներ այդպիսի ընտրությունները նշանակություն չեն ունեցել։ Թուրքիայի ընդդիմության առաջնորդները ծույլ են, ոչ խարիզմատիկ կամ նստած են բանտում: Էրդողանը բավարար չափով վերահսկում էր ԶԼՄ-ներն ու մեխանիզմները, որպեսզի կարողանա առանց կասկածի առաջ շարժվել, թերւես՝ Թուրքիայի ներսում, գրում է Մայքլ Ռուբինը իր National Interest հոդվածում:

Իրավիճակը փոխվեց 2019-ին։ Ընդդիմադիր Ժողովրդահանրապետական ​​կուսակցությունը Ստամբուլի եւ Անկարայի քաղաքային ընտրություններում հաղթանակ տարավ նվազագույն տարբերությամբ։ Արդյունքները ցնցեցին Էրդողանին, ով հրահանգել էր Ստամբուլում նոր ընտրություններ անցկացնել։ Երեք ամիս անց ընդդիմադիր թեկնածու Էքրեմ Իմամօղլուն ավելացրեց տարբերությունը՝ այն գրեթե 10 տոկոսի հասցնելով, ինչը այնքան զգալի արդյունք է, որ նույնիսկ Էրդողանի մեքենան չկարողացավ թաքցնել այն: Ճնշված ու վիրավորված թուրքերի համար դա վերջն էր։ Մինչ Թուրքիան մոտենում է հաջորդ տարի իր խորհրդանշական կարեւոր հարյուրամյակին եւ խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններին, Էրդողանը մտահոգ է։ Նա գիտի, որ սովորական հանգամանքներում հաղթել չի կարող։

Էրդողանը դեմոկրատ չէ։ Ժամանակին նա ցինիկաբար դեմոկրատիան համեմատեց տրամվայի հետ. նա կքշի այն, ինչքան կարողանա, հետո կիջնի: Սակայն նրա իշխանությունը սահմաններ ունի։ Նրան պատրվակ է պետք կա՛մ ընտրությունները հետաձգելու, կա՛մ ազգայնականությամբ թուրքերին շեղելու համար։ Հունաստանի հետ հակամարտությունը լուծում է երկու հարցերն էլ։

Բայց Էրդողանը հիմար չէ։ Երբ Վլադիմիր Պուտինը խրվեց Ուկրաինայում կոնֆլիկտի մեջ, նա պետք է կասկածի տակ դնի Թուրքիայի պատրաստակամությունը: Ի վերջո, 2016-ի հեղաշրջումից հետո Էրդողանը բանակում զտումներ իրականացրեց. Թուրքական հատուկ ջոկատայինները կարող են կռվել Լեռնային Ղարաբաղում հայերի դեմ կամ անօդաչու թռչող սարքերով եւ F-16 կործանիչներով հարձակվել Սիրիայում եւ Իրաքում քրդերի եւ եզդիների վրա, բայց ՆԱՏՕ-ի մերձավոր անդամի դեմ կռվելը լրիվ այլ բան է: Հունաստանի զինված ուժերը կարող են չորս անգամ փոքր լինել, քան Թուրքիայինը, բայց բարոյական ոգին ավելի կուռ է։

Եւ այսպես, ինչպե՞ս կարող է Թուրքիան արագացնել ճգնաժամը: Էրդողանը, ամենայն հավանականությամբ, կօգտվի Չինաստանի փորձից: Ժողովրդա-ազատագրական բանակը գրավեց բազմաթիվ ժայռեր, խութեր Հարավչինական ծովում։ Նա ոչ միայն դրանք ռազմական բազաների վերածեց, այլեւ օգտագործեց՝ Պեկինի՝ իր բացառիկ տնտեսական գոտին մինչեւ Հարավչինական ծովի 90 տոկոսը ընդլայնելու պահանջներին աջակցելու համար: Չինաստանը գործում էր միաժամանակ դանդաղ եւ մտածված՝ օգտագործելով այսպես կոչված «սալյամի կտրելու» ռազմավարությունը՝ մարսելով կտորները, բայց երբեք այնքան չկծելով միանգամից՝ հարեւաններին կամ Միացյալ Նահանգներին պատերազմի հրահրելու համար:

Էրդողանը և նրա պաշտպանության նախարար Հուլուսի Աքարն ավելի ու ավելի են վիճարկում Էգեյան ծովի կղզիների նկատմամբ Հունաստանի ինքնիշխանությունը՝ իրականում ձգտելով վերաշարադրել 1923-ի Լոզանի պայմանագիրը եւ հետագա կոնվենցիաներն ու համաձայնագրերը: Հենց Էգեյան ծովում է, որ Էրդողանն ամենայն հավանականությամբ կանի իր քայլը՝ պնդելով, որ դրանք թուրքական են եւ Հունաստանին չեն պատկանում։

Թուրքական ինքնաթիռներն ավելի վաղ հետապնդում էին Կաստելորիզոյի բնակիչներին, որը գտնվում է թուրքական ափից ընդամենը մեկուկես մղոն հեռավորության վրա, սակայն մոտ 500 հույն բնակչով կղզին գրավելու փորձը փոխհրաձգություն է կհրահրի, ինչից Էրդողանը հույս ունի խուսափել:

Գլոբալ հարցերի ինստիտուտի տնօրեն Կոնստանտինոս Ֆիլիսը նշել է, որ վերջին ամիսներին Թուրքիան թռիչքներ է կատարել Ագաթոնիսիի, Ֆարմակոնիսիի, Կանդելիուսուի եւ Կինարոսի վրայով: Թուրքերն իրենց թռիչքների ժամանակ ե՛ւ կառավարվող կործանիչներ, ե՛ւ անօդաչու թռչող սարքեր էին օգտագործում՝ զննելով կղզիները սովորաբար առավոտյան ժամը երեքից հինգը ընկած ժամանակահատվածում: Ագաթոնիսին՝ Դոդեկանեսի ամենահյուսիսային կղզին, թուրքական ափից ընդամենը ութ մղոն հեռավորության վրա է եւ այնտեղ 200-ից ավելի քիչ հույն է ապրում: Ֆարմակոնիսի համայնքը, որը գտնվում է հարավից ընդամենը 14 մղոն հեռավորության վրա, էլ ավելի փոքր է: Տասը տարի առաջ այն ընդամենը տասը բնակիչ ուներ։

Թեեւ Կանդելիուսան անմարդաբնակ է, բայց այն ռազմավարական նշանակություն ունի եւ մտնում է Նիսիրոսի մունիցիպալիտետի մեջ, որը մոտ 1000 բնակիչ ունի։ Քանի որ Կանդելիուսան դեպի ավելի արեւմուտք է գտնվում, քան հունական մյուս կղզիներից շատերը, թուրքական ֆորպոստը գործնականում ցատկելու է հունական կղզիների վրայով դեպի արեւելք՝ սեղմելով օղակը նրանց շուրջը եւ թույլ տալով Թուրքիային շրջափակել դրանք: Կինարոսը, որը նույնպես անմարդաբնակ է, դեպի ավելի արեւմուտք է գտնվում, այն Դոդեկանեսի երկրորդ ամենաարեւմտյան կղզին Աստիպալեայից հետո։

Էրդողանը կարող է կղզի ափհանել ծովային հետեւակներ կամ հատուկջոկատայիններ, իսկ հետո Հունաստանին ստիպել հանել նրանց։ Այս դիվանագիտական ճգնաժամը կարող է վերակենդանացնել Էրդողանի ու թուրք նացիոնալիստների կրոնական բազան։ Եթե ճգնաժամը հանգեցնի ռազմական բախման, Էրդողանը կարող է արտակարգ դրություն հայտարարել եւ լիովին չեղարկել ընտրությունները։

Էրդողանը կարող է նաեւ հույսը դնել ԱՄՆ-ի եւ Եվրոպայի «երկկողմանիության» վրա։ Պետդեպարտամենտը, օրինակ, երկու կողմերին պատժել է թռիչքի համար, չնայած այն բանին, որ Թուրքիան է թռչում Հունաստանի տարածքի վրայով, ոչ թե հակառակը։ Եթե Թուրքիան կատարված փաստ ստեղծի, Էրդողանը կարող է հույս ունենալ, որ Միացյալ Նահանգները, Եվրոպան եւ Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը իրեն թույլ կտան Հունաստանը մխրճել ոչ անկեղծ բանակցությունների մեջ, մինչեւ որ իրենք փաստեր հաստատեն տեղերում։ Այստեղ տեղին է հիշել թուրք-կիպրոսյան սցենարը։

Միացյալ Նահանգները եւ ՆԱՏՕ-ն չափից ավելի հաճախ են շեղվում, ինչից մյուս ագրեսորները շահ են փնտրում։ Չափազանց կարեւոր է, որպեսզի թե՛ Վաշինգտոնը, թե՛ Բրյուսելը նախաձեռնություն ցուցաբերեն. Թուրքիայի ցանկացած քայլ հունական կղզիներում առաջ կբերի ռազմական պատասխան կղզիներում թուրքական զորակազմերի դեմ, ինչը կնվաստացնի Էրդողանին եւ կարագացնի նրա անկումը, անկախ այն բանից՝ ընտրությունները կլինեն, թե ոչ։ Էրդողանը կարող է ցանկանալ, որպեսզի իրեն սուլթան համարեն եւ հիշեն որպես ավելի նշանավոր, քան Աթաթյուրքին, բայց այսօր նա պետք է հասկանա, որ եթե հետեւի գործողությունների այս ուղեգծին, իր ժառանգությունը կլինի արգենտինացի դիկտատոր Լեոպոլդո Գալտյերիի ժառանգությունը, որը կորցրեց իշխանությունը եւ բանտարկվեց Ֆոլքլենդյան կղզիների զավթման ձախողումից հետո»։