Թուրքիան և «ապոկալիպսիսի չորս ձիավորները»

Այսպես կոչված «ապոկալիպսիսի չորս ձիավորների»՝ ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի, Չինաստանի եւ Ռուսաստանի հարաբերությունները կորոշեն Թուրքիայի դերը համաշխարհային ասպարեզում, ասել է ԱՄՆ-ում Թուրքիայի նախկին դեսպան Նամիկ Թանը։

«Այս չորս դերակատարների հետ Թուրքիայի հարաբերությունների վիճակը մեծապես կորոշի նրա դիրքը նոր աշխարհակարգում»,- Yetkin Report-ում հրապարակված հոդվածում գրել է Թանը։

Չորս գլոբալ խաղացողները՝ ԱՄՆ-ը, Եվրամիությունը, Չինաստանը եւ Ռուսաստանը, կորոշեն, թե ինչպիսին կլինի մեր մոտ ապագան: «Ապոկալիպսիսի չորս ձիավորների» հարաբերությունները հիմնականում կորոշեն Համաշխարհային նոր կարգը:

Այսօր ամեն ինչ վկայում է այն մասին, որ մենք շարժվում ենք դեպի էլ ավելի բազմաբեւեռ աշխարհ: Այսպիսով, Չինաստանի հետ ՆԱՏՕ-ի դեմ միավորվելու Ռուսաստանի նախագահ Պուտինի փորձերը կարող են շրջադարձային լինել։ Այս չորս դերակատարների հետ Թուրքիայի հարաբերությունների վիճակը մեծապես կորոշի նրա դիրքը նոր աշխարհակարգում։

Չորս ձիավորները ներքին լուրջ խնդիրներ ունեն՝ Միացյալ Նահանգները երբեք այսքան բեւեռացված չի եղել տասնամյակների ընթացքում, իսկ ԵՄ-ն ավելի պառակտված է, քան երբեւէ: Ռուսաստանը որոշակի արկածախնդիր քաղաքականություն է վարում, մինչդեռ Չինաստանը դեռ լիզում է իր վերքերը՝ փորձելով վերականգնվել այն տնտեսական արտաքին ազդեցությունից, որը կրել է COVID-19-ի համավարակի պատճառով։

Թեեւ համավարակը ազդել է ամբողջ աշխարհի վրա, այն այլեւս միակ սպառնալիքը չէ, որին բախվում է մարդկությունը։ Այլ սպառնալիքներ, ինչպիսիք են կլիմայի փոփոխությունը, փախստականների ճգնաժամը, էներգետիկ անվտանգությունը, եկամուտների անհավասարությունը եւ աղքատությունը, շարունակում են մարտահրավերներ նետել մեր ապագային: Եւ մինչ մենք դիմում ենք քաղաքական գործիչներին այս խնդիրներին լուծումներ գտնելու համար, մեկ այլ գլոբալ վիրուս, այսինքն՝ պոպուլիզմի խիստ վարակիչ ձեւը, խաթարում է նրանց հաջողության հանդեպ մեր հույսերը: Թեեւ պարզ է, որ այս մարտահրավերները հաղթահարելու համար մեզ անհրաժեշտ է ավելի շատ միջազգային համագործակցություն եւ համերաշխություն, «ապոկալիպսիսի չորս ձիավորները», անցյալից դասեր քաղելու փոխարեն, աշխարհը մղում են դեպի նոր «սառը պատերազմի»:

Հետզհետե ձեւավորվում են հաջորդ սերնդի այս պատերազմի տարբեր կողմերը։ Քանի դեռ մենք ունենք սովորական կասկածյալներ Արեւմուտքում, Չինաստանը եւ Ռուսաստանը փորձում են Արեւելյան բլոկ կազմակերպել։ Իսկ ավելի լավ դիրք ապահովելու մրցակցությունն այնքան կատաղի է, որ խաթարում է համագործակցության բոլոր փորձերը՝ կանոնների վրա ավելի հիմնված եւ արդար կարգ ստեղծելու համար: Այս տեմպերով գրեթե անհնար է ակնկալել կարգուկանոնի որեւէ ձեւ, որը կապահովի համաշխարհային խաղաղությունն ու կայունությունը։

Այս ֆոնի վրա ներկայումս ծավալվող ուկրաինական ճգնաժամը մեզ քիչ տեղ է թողնում ապագայի նկատմամբ լավատեսության համար:

Թեեւ Ռուսաստանը ակնհայտորեն ամենաուժեղ երկիրն է եվրոպական մայրցամաքի կոշտ ուժի առումով, նա հանված է եվրոպական անվտանգության ենթակառուցվածքին մասնակցությունից, ինչն իր հերթին Ռուսաստանի ազգային անվտանգության մտահոգություններ է առաջացնում: Սա Ուկրաինայի հետ ներկայիս ճգնաժամի փաստացի կատալիզատորն է։ Հակառակ այսօր տարածված կարծիքի, ռուսները դեմ չեն Ուկրաինայի ինքնիշխանությանը, բայց նրանք օգտագործում են Ուկրաինան որպես միջոց՝ աշխարհին իրենց անվտանգության մտահոգությունները փոխանցելու համար՝ միաժամանակ պահանջելով երաշխիքներ, որ ՆԱՏՕ-ն չի ընդարձակվի Ռուսաստանի տարածքում: Այսպիսով, կարելի է եզրակացնել, որ Ռուսաստանի որոշ մտահոգություններ հիմնավոր են, բայց նրա մեթոդոլոգիան վախեցնում է։

Արեւմուտքը փորձում է զսպել ռուսական ագրեսիան, սակայն նրան խանգարում են անցյալի սխալներն ու դաշինքի գլխին կախված ամպերը։ Միացյալ Նահանգները փորձում է համաձայնության գալ ընդհանուր պատասխանի շուրջ, սակայն կորցրել է չափազանց մեծ վստահություն Աֆղանստանում ձախողման պատճառով: Մնալով առանց տարբերակների, Միացյալ Նահանգները սպառնում է պատժամիջոցներով, որոնք արդեն իսկ ապացուցել են իրենց անարդյունավետությունը։

Բացառությամբ նորմանդական ձեւաչափի, ուկրաինական ճգնաժամի հանգուցալուծմանն ուղղված միջազգային բանակցություններից ոչ մեկում տեղ չի եղել հենց Ուկրաինայի համար։ Հետեւաբար, չնայած Մակրոնին ուղղված քննադատություններին իր հաճախակի նարցիսիզմի դրսեւորումների համար, ԵՄ նրա այցը Մոսկվա պետք է դիտարկվի որպես միջնորդության օրինական փորձ։ Սակայն այցի ընթացքում Պուտինի վերաբերմունքը եւս մեկ անգամ անհերքելիորեն պարզ է դարձրել, որ նա Բայդենին համարում է իր օրինական գործընկերոջը եւ ոչ ավելին։ Հավանական է, որ «ապոկալիպսիսի չորս ձիավորների» այս պարը կշարունակվի, քանի որ ոչ ոք չի կարող թույլ տալ, որ «սառը պատերազմը» թեժանա։

Արեւմուտքի հետ ճգնաժամային իրավիճակի պահպանումը, ըստ էության, շահեկան է Ռուսաստանի համար: Բելառուսում իրական ինքնավարության հույսերի ոչնչացումից անմիջապես հետո Պուտինի առաջին հաղթանակը, որը ձեռք է բերվել ուկրաինական ճգնաժամում առանց կրակոցների, այն է, որ ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի եւ Վրաստանի անդամակցության բանակցություններն այժմ անորոշ ժամանակով հետաձգվում են՝ անկախ նրանից կկատարեն արդյոք նրանք անդամակցության չափանիշները։ Երկրորդ՝ ՆԱՏՕ-ն չի կարողանա ռազմավարական սպառազինության համակարգեր տեղակայել նախկին խորհրդային երկրներում, որոնք կապված են Արեւմուտքի հետ: Փաստորեն, ռուսական նահանջի հնարավոր գործարքի շրջանակում առկա ռազմական ռեսուրսները կարող են դուրս հանվել այդ երկրներից: Երրորդ՝ Ռուսաստանին հաջողվել է ավելի լայնացնել ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցների միջեւ սեպը, որը միշտ եղել է Պուտինի գլխավոր նպատակը՝ միաժամանակ բացահայտելով Գերմանիային որպես ամենաթույլ օղակի: Ամբողջ աշխարհն այժմ գիտի, որ Շոլցը չի կարող զբաղեցնել նախկին կանցլեր Անգելա Մերկելի տեղը, իսկ Մակրոնի հավակնությունները գերազանցում են նրա հնարավորությունները։ Թերեւս ամենամեծ հաղթանակը, որը Պուտինը քաղել է ուկրաինական ճգնաժամից, դաշնակցությունն է Չինաստանի նախագահի հետ, որն աշխարհին ցույց տվեց, որ Ռուսաստանը վայելում է Չինաստանի աջակցությունը: Ակնհայտ է, որ Ուկրաինայում ռուսական հավակնություններին չինական աջակցությունը, հավանաբար, կվերածվի Թայվանում չինական հավակնություններին ռուսական աջակցության:

Ինչպես հաճախ է պատահում պատմության մեջ, Թուրքիան հայտնվել է ուկրաինական ճգնաժամի հետեւանքով առաջացած անկայունության էպիկենտրոնում։ Թուրքիան ոչ միայն փոխկախված է Ռուսաստանից՝ տարածաշրջանային ռազմական, ինչպես նաեւ փոխադարձ առեւտրի, զբոսաշրջության եւ գազի ուղղակի մատակարարումների առումով, Թուրքիան նաեւ ԱՄՆ-ի վաղեմի դաշնակիցն է, ԵՄ անդամի թեկնածու եւ ՆԱՏՕ-ի անդամ, որը հիանալի հարաբերություններ ունի Ուկրաինայի հետ:

Թուրքիան վերահսկում է նեղուցները, որոնք ապահովում են ռուսական նավերի միակ մուտքը դեպի տաք ջրեր՝ Մոնտրոյի պայմանագրի պայմաններով։ Նույնիսկ նորմալ պայմաններում դժվար է հավասարակշռել այս բոլոր տարբեր շահերը, բայց այս շահագրգիռ կողմերի միջեւ անխուսափելի պատերազմի դեպքում դա իսկապես հերկուլեսյան խնդիր է: