ECFR. Թուրքիայի անօդաչու դիվանագիտությունը. դասեր Եվրոպայի համար

Թուրքիան ցույց է տվել, որ անօդաչու թռչող սարքերը կարող են արտաքին քաղաքականության հզոր ակտիվ լինել։ ԵՄ-ն եւ նրա անդամ պետությունները պետք է համագործակցեն երկրի հետ, որպեսզի գլխավորեն այս տեխնոլոգիայի մշակումն ու կարգավորումը, գրում է Ֆեդերիկո Բորսարին՝ The European Council on Foreign Relations-ի համար իր հոդվածում։

«Քիչ վերլուծաբաններ էին լիբիական հակամարտության մեջ կտրուկ տեղաշարժ կանխատեսում 2020 թվականի ապրիլին։ Տասը օրից էլ քիչ ժամանակում Ազգային համաձայնության կառավարությանը հավատարիմ ուժերը, օգտագործելով թուրքական արտադրության Bayraktar TB2 անօդաչու թռչող սարքերը, կասեցրին գեներալ Խալիֆա Հաֆթարի առաջխաղացումը դեպի Տրիպոլի։ Անօդաչու սարքերը ոչնչացրել են Հաֆթարի ռուսական արտադրության հակաօդային պաշտպանության համակարգերը եւ ստիպել նրա ուժերին, որոնց աջակցում էին Մոսկվան, Կահիրեն, Աբու Դաբին եւ Փարիզը, շտապ նահանջել մեկամյա պաշարումից հետո:

Թուրքական անօդաչու թռչող սարքերը վճռորոշ ազդեցություն են ունեցել հակամարտությունների վրա Սիրիայում, Լեռնային Ղարաբաղում, իսկ այժմ՝ Ուկրաինայում, որտեղ ուկրաինացի զինվորականները դրանք արդեն տեղակայել են Դոնբասում։

Այնուամենայնիվ, չնայած թուրքական անօդաչու թռչող սարքերի ռազմական հնարավորությունների մասին խոսակցություններին, դրանց ամենակարեւոր ազդեցությունը կարող է լինել այն տնտեսական հնարավորություններն ու քաղաքական լծակները, որոնք նրանք տվել են Թուրքիային: Իրենց արդյունավետության եւ հասանելիության շնորհիվ թուրքական անօդաչու թռչող սարքերը զուտ ռազմական ակտիվից վերածվել են Անկարայի արտաքին քաղաքականության ռազմավարության անբաժանելի բաղադրիչի: Եթե եվրոպացիները ուզում են հարմարվել այս ռազմավարությանը, ապա նրանք պետք է հասկանան, թե Թուրքիան ինչպես է ռազմական եւ դիվանագիտական օգուտներ քաղում իր անօդաչու սարքերից:

Անօդաչու սարքերը եղել են Անկարայի հիմնական ակտիվը վերջին տարիներին վարած ագրեսիվ եւ էքսպանսիոնիստական արտաքին քաղաքականության մեջ: Թուրքիան ազդեցիկ քարոզչական տեսանյութերի միջոցով մարտադաշտում ցուցադրել է իր անօդաչու թռչող սարքերի հնարավորությունները։ Այս համակարգերն օգնել են Թուրքիային խուսափել բազմամյա տարածաշրջանային մեկուսացումից եւ արտաքին քաղաքական իներցիայից, ամրապնդել առկա գործընկերային հարաբերությունները եւ ստեղծել նորերը:

Թուրքական անօդաչուները էժան են եւ արդյունավետ։ TB2-ն արժե մոտավորապես 5 միլիոն դոլար՝ 20 միլիոն դոլարանոց ամերիկյան MQ-9 Reaper-ի եւ 28 միլիոն դոլարանոց ավելի առաջադեմ ամերիկյան Protector RG Mk 1-ի համեմատ (շուտով ծառայության կանցնի բրիտանական թագավորական ռազմաօդային ուժերում):

Ի տարբերություն այլ էժան մոդելների, ինչպիսին է չինական Wing Loong-ը, թուրքական անօդաչու սարքերը ցածր գնով ունեն արեւմտյան դրոնների բոլոր հնարավորությունները։ Հետեւաբար, զարմանալի չէ, որ Թուրքիան առաջընթաց է գրանցել մի ոլորտում, որտեղ նախկինում գերակշռում էին ԱՄՆ-ը, Իսրայելը եւ Չինաստանը: Թուրքական անօդաչու սարքեր շահագործող երկրների ցանկը արագորեն հասել է ինի, եւ եւս 16-ը, ներառյալ ՆԱՏՕ-ի անդամներ Լեհաստանը, Լատվիան եւ նույնիսկ Մեծ Բրիտանիան, պատվերներ են տվել Baykar-ին կամ ցանկություն են հայտնել դա անել: Սա նպաստել է Թուրքիայի պաշտպանական արդյունաբերության եւ ընդհանուր առմամբ ճգնաժամային տնտեսության զարգացմանը։ Մինչ օրս թուրքական պաշտպանական ընկերությունների կողմից անօդաչու թռչող սարքերի վաճառքը կազմել է առնվազն 700 միլիոն դոլար, իսկ թուրքական պաշտպանական արտահանումը ավելացել է եւս 3,2 միլիարդ դոլարով:

Թուրքիայի անօդաչու թռչող սարքերից ստացված տնտեսական շահերը մասամբ փոխհատուցել են 2019 թվականին Ռուսաստանից С-400 հակաօդային պաշտպանության համակարգեր գնելու նրա կասկածելի որոշումը, որը հանգեցրել է ԱՄՆ-ի գլխավորած F-35 կործանիչների ծրագրից Անկարային հանելուն:

F35-ի շուրջ վեճը ոգեշնչել է Թուրքիային ավելի լավ անօդաչու համակարգեր մշակել՝ ամրապնդելով իր դիրքերը ոլորտում երկար տարիներ։

Անօդաչու թռչող սարքերի դիվանագիտությունը հաճախ հանգեցնում է շահութաբեր երկարաժամկետ համագործակցության՝ հիմնված պահեստամասերի, զինամթերքի, ուսուցման եւ այլ տեխնիկական օգնության տրամադրման վրա: Դրա օրինակն է Թուրքիայի եւ Ուկրաինայի միջեւ աճող ռազմական գործընկերությունը։ Այժմ Թուրքիան գնում է ուկրաինական շարժիչներ, եւ երկու երկրները սերտորեն համագործակցում են հետազոտությունների եւ մշակումների ոլորտում։

Անկարան դրոններ է օգտագործել նաեւ Աֆրիկայում իր քաղաքականության հիմնական ասպեկտները մշակելու համար: Անօդաչու թռչող սարքերի դիվանագիտության միջոցով Թուրքիան ամրապնդել է իր բարձր մակարդակի հարաբերությունները Եթովպիայի եւ Մարոկկոյի հետ, որոնցում նա ունի զգալի տնտեսական եւ աշխարհաքաղաքական շահեր։

Սակայն անօդաչու թռչող սարքերի հարցում շահույթ հետապնդելու Թուրքիայի ռազմականացված մրցավազքի քաղաքականությունը նույնպես խնդիրներ է ստեղծել: Թեեւ թուրքական անօդաչուները նպաստել են Լիբիայում եւ Լեռնային Ղարաբաղում վճռորոշ հաղթանակներին, նրանք չեն կարողացել դա անել այնպիսի հակամարտություններում, ինչպիսիք են Դոնբասում եւ Արեւմտյան Սահարայում հակամարտությունները: Թուրքական անօդաչու թռչող սարքերը լրացուցիչ ապակայունացնող դինամիկա են ավելացրել առանց այն էլ դժվարին շրջաններին, լարել են Թուրքիայի հարաբերությունները խոշոր տերությունների հետ, ինչպիսիք են Ալժիրը եւ Ռուսաստանը, եւ դժվարություններ են ստեղծել ՆԱՏՕ-ի ու Արեւմուտքի բազմակողմ նախաձեռնությունների համար:

Օրինակ, Եթովպիային թուրքական անօդաչու թռչող սարքերի վաճառքը օգնել է Անկարային ընկերներ ձեռք բերել Ադիս Աբեբայում՝ Կահիրեի հետ դժվարությամբ ձեռք բերված նուրբ մերձեցման հաշվին, որը դեմ է Նեղոսի վրա ամբարտակ կառուցելու Եթովպիայի ծրագրերին:

Բացի այդ, քանի որ անօդաչու թռչող սարքերն ավելի ու ավելի կարեւոր դեր են խաղում թուրքական ռազմական գործողություններում, մարդու իրավունքների ոտնահարման մեջ նրանց ներգրավվմանվտանգը մեծանում է, ինչի մասին վկայում են Սիրիայում եւ Հյուսիսային Իրաքում ՔԱԿ-ի դեմ Թուրքիայի վերջին գործողությունների ընթացքում քաղաքացիական բնակչության զոհերի մասին մի քանի հաղորդումները:

Բացի այդ, Անկարան չի կարող վերահսկել, թե ինչպես են իր անօդաչու թռչող սարքերն օգտագործում դրանք գնող երկրները։ Այսպիսով, Թուրքիայի անօդաչու թռչող սարքերի արտահանման անառարկելի քաղաքականությունը կարող է վնաս հասցնել նրա միջազգային հեղինակությանը։ Պետությունները անօդաչու թռչող սարքերն օգտագործում են ոչ միայն դաշնակիցներին եւ նոր ընկերներին աջակցելու, այլեւ մրցակիցներին ստիպելու եւ պատասխանի նրանց տարբերակները սահմանափակելու համար:

Իրոք, անօդաչու սարքերի տեղակայումը Միջերկրական ծովի արեւելյան հատվածում մեծացրել է լարվածությունը տարածաշրջանում: Հետեւաբար, Անկարայի շահերից է բխում արդյունավետ վերահսկողության մեխանիզմների եւ հաշվետվողականության չափանիշների կիրառումը անօդաչու տեխնոլոգիաների օգտագործման եւ արտահանման հարցում:

Թուրքական անօդաչու սարքերի դիվանագիտության վերելքը ռազմական եւ դիվանագիտական դասեր է պարունակում Եվրոպայի համար։ Ռազմական առումով Անկարան առաջ է քաշել անօդաչու թռչող սարքերի տեղակայման նորարարական դոկտրին՝ որպես ցամաքային գործողությունների համար մարտական հզորության բարձրացման եւ որպես հետախուզական տվյալների հավաքման եւ թշնամու պաշտպանությունը չեզոքացնելու էժան միջոց: Սա օգնել է Թուրքիային արագ եւ հեշտությամբ ամրապնդել տեղական վստահված ուժերը եւ քիչ նկատելի ռազմական արշավներ անցկացնել:

Իսկապես, Թուրքիան ամենավերջին եւ ամենահաջողակ կողմնակիցն է մի տեխնոլոգիայի, որն իր տարածման շնորհիվ օգնում է թուլացնել Արեւմուտքի ռազմական հեգեմոնիան: Եվրամիությունը եւ նրա պետությունները պետք է որոշեն անօդաչու թռչող սարքերի աշխարհաքաղաքական եւ տնտեսական հետեւանքները եւ այս տեխնոլոգիայի իրենց գնահատականներն արդյունավետորեն ներառեն իրենց պաշտպանական ռազմավարության մեջ:

Աշխարհաքաղաքական առումով Թուրքիան ցույց է տվել, որ անօդաչու թռչող սարքերը կարող են արտաքին քաղաքականության հզոր ակտիվ լինել: Այս տեխնոլոգիան օգնել է երկրին ստիպել իր աշխարհաքաղաքական մրցակիցներին եւ ռազմական գործողություններ իրականացնել այնտեղ, որտեղ ժամանակին դա կարող էր չափազանց թանկ եւ վտանգավոր լինել:

Մինչ եվրոպական երկրները փորձում են Մերձավոր Արեւելքում եւ Հյուսիսային Աֆրիկայում գործընկերություն հաստատել, իսկ ԱՄՆ-ը շրջվում է դեպի Ասիա, Թուրքիան ցույց է տվել, թե ինչպես կարող են անօդաչու սարքերում ներդրումները խոչընդոտել իր գործընկերներին նոր դաշնակիցներ գտնելու հարցում: Անօդաչուների տարածումը կարող է աշխարհն ավելի բազմաբեւեռ եւ անապահով դարձնել, սակայն այս փուլում այս գործընթացն անշրջելի է։ Համապատասխանաբար, եվրոպական պետությունները պետք է ավելի շատ ռեսուրսներ ներդնեն այս տեխնոլոգիայի մեջ եւ թույլ չտան իրենց մրցակիցներին շարունակել գերիշխել ոլորտում, եւ պետք է ակտիվացնեն իրենց ջանքերը՝ անօդաչու թռչող սարքերի տեխնոլոգիայի կարգավորման առաջատարներ դառնալու համար:

Այս մոտեցումը կարող է ներառել Անկարայի հետ «մոդուս վիվենդի»-ի միացում, որը կնպաստի անօդաչու թռչող սարքերի պատասխանատու արտահանմանն ու օգտագործմանը: Ստեղծելով արդյունավետ վերահսկողական միջոցներ եւ ընդհանուր ուղեցույցներ, որոնք հիմնված են միջազգային իրավունքի եւ մարդասիրական չափանիշների վրա՝ խաղաղ բնակիչների պաշտպանության համար, Թուրքիան եւ Եվրոպան հանրային բանավեճ կարող են ձեւավորել ինքնավար մեքենաների տեխնոլոգիայի եւ դրա ռազմական հետեւանքների վերաբերյալ՝ միաժամանակ խթանելով միմյանց հետ ավելի սերտ համագործակցություն՝ անօդաչու տեխնոլոգիաների զարգացման ոլորտում։

ՆԱՏՕ-ն կարող է իդեալական ֆորում լինել նման նախաձեռնությունների համար՝ հաշվի առնելով, որ դաշինքի որոշ անդամներ գնել են թուրքական անօդաչու թռչող սարքեր, եւ Թուրքիան շահագրգռված է ամբողջությամբ վերսկսել պաշտպանական համագործակցությունը իր արեւմտյան գործընկերների հետ։ Նման մոտեցումը կարող է նաեւ նպաստել եվրոպական պետությունների ու Թուրքիայի մերձեցմանը եւ վերացնել ԵՄ-ի հարեւանությամբ ռազմավարական առավելություններ ձեռք բերելու համար անօդաչուներ օգտագործելու Անկարայի ցանկությունը։

Եթե դա չարվի, ապա Անկարայի եւ Եվրոպայի միջեւ պառակտումը միայն կմեծանա այն ժամանակ, երբ մերձակայքում աճող անկայունությունը եւ Ռուսաստանի ու Չինաստանի կողմից աճող աշխարհաքաղաքական ճնշումը ավելի անհրաժեշտ կդարձնեն համագործակցությունն ու համախմբվածությունը»: