Ո՞վ կասի Էրդողանին, որ սուլթանը մերկ է

Թուրքական լիրան ընկնում է: Սուպերմարկետներում գները փոխվում են գրեթե ամեն օր: Դոտացիոն հացի հերթերն ավելանում են: Թուրքերը չեն կարողանում ծայրը ծայրին հասցնել, քանի որ կարտոֆիլի, ալյուրի եւ հավի մսի գները բարձրանում են։ Գրեթե միշտ փորձագետները դրա համար մեղադրում են մեկ անձի՝ նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանին, գրել է WP-ն։

Ավտոկրատ Էրդողանը խթանում է արժութային ճգնաժամը՝ նվազեցնելով տոկոսադրույքները, մինչդեռ տնտեսագետները պնդում են, որ նա պետք է անի ճիշտ հակառակը՝ բարձրացնի դրանք, որպեսզի պահպանի լիրան:

Սակայն Էրդողանը, ով պնդում է, որ սովորել է տնտեսագիտություն, ասում է, որ ավելի լավ գիտի: Խնդրելով թուրքերին լինել «համբերատար»՝ նա պնդում է, որ ավելի թույլ արժույթը եւ ցածր տոկոսադրույքները կխթանեն թուրքական արտահանումը, կստեղծեն աշխատատեղեր, կխթանեն աճը եւ կզսպեն ինֆլյացիան: Տնտեսագետներն ասում են, որ նա մոռանում է նշել, որ նման քաղաքականությունը, հատկապես ճգնաժամի ժամանակ, կբարձրացնի նաեւ ներմուծվող հիմնական ապրանքների գները, կվախեցնի օտարերկրյա ներդրողներին, կդատարկի թուրքական բանկերը եւ ինֆլյացիայի հաշվին կխեղճացնի բնակչությանը:

Հինգշաբթի տոկոսադրույքների նոր կրճատումը, որը չորրորդն էր չորս ամսվա ընթացքում, լիրան հասցրեց ռեկորդային ցածր մակարդակի:

Քննադատների խոսքով՝ Էրդողանն այժմ շրջապատված է հանցակիցներով: Նա Թուրքիայի կենտրոնական բանկից հեռացրել է ազատամիտներին, ինչի հետեւանքով փորձագետներն անհանգստացած են, որ գուցե ոչ ոք նախագահին չհասցնի, որ սուլթանը մերկ է: Լիրայի կտրուկ անկման հետ մեկտեղ, այս տարի այն կորցրել է դոլարի նկատմամբ իր արժեքի կեսը. աղքատ եւ միջին դասի թուրքերը վճարում են ամենաբարձր գինը, քանի որ հիմնական ապրանքների արժեքը կրկնապատկվում է, իսկ վառելիքի ծախսերը աճել են 40 տոկոսով: «Կարծում եմ՝ աշխարհի վերջն է գալիս», - New York Times-ին ասել է Անկարայում փողոցային վաճառողներից մեկը:

Վերլուծաբանները սկսում են մտածել, թե արդյոք Էրդողանի ֆինանսական խելահեղությունը կկարողանա անել այն, ինչ չեն արել իշխանության համախմբման տարիները եւ ռեպրեսիվ մարտավարությունը։

«Թվում է՝ նա իսկապես հավատում է, որ իրավացի է, մինչդեռ մնացած աշխարհը հակառակն է մտածում», - ասում է Carnegie Europe-ի թուրք փորձագետ Սինան Ուլգենը: «Եթե այս քաղաքականությունը ձախողվի, նա կշարունակի կորցնել ժողովրդականությունը: Նախագահի մյուս թեկնածուներն արդեն հաղթում են հարցումներում»։ Էրդողանի դեմ խաղադրույքները հաճախ ձախողվում են. վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում նա բազմիցս կարողացել է դժբախտությունները վերածել հաղթանակի, հաջողությամբ հաղթահարել աշխարհաքաղաքական ճգնաժամերը, հեղաշրջման փորձերը եւ «թուրքական գարունը»՝ գրեթե միշտ դուրս գալով ավելի ուժեղ՝ միաժամանակ պահպանելով իր «Արդարության եւ զարգացման կուսակցության» հիմքում իսլամիստական պահպանողականների աջակցությունը։

Այնուամենայնիվ, տնտեսական ճգնաժամերը կարող են վտանգավոր լինել քաղաքական գործիչների համար։ Պարզապես հարցրեք արգենտինացիներին, ովքեր 2001 թվականի վերջին արժույթի կործանարար կոլապսի եւ պարտքային ճգնաժամի պայմաններում երկու շաբաթվա ընթացքում հինգ նախագահ փոխեցին:

Թուրքիան, ամենայն հավանականությամբ, կխուսափի արգենտինական ոճի տապալումից մի շարք պատճառներով, այդ թվում՝ իր ավելի կառավարելի արտաքին պարտքով: Այնուամենայնիվ, Էրդողանի նման ավտորիտար առաջնորդները բազմիցս ձախողվել են տնտեսական քաոսի պայմաններում:

2019 թվականին Սուդանի նախագահ Օմար Հասան ալ-Բաշիրը գահընկեց արվեց ռազմական հեղաշրջման արդյունքում, որը սկսվել էր ի պատասխան սննդամթերքի եւ վառելիքի գների աճին: Որոշ փորձագետներ «արաբական գարնան» գործոններից մեկը նշում են սննդամթերքի բարձր գները: Իշխանության ղեկին մնալու համար ավտոկրատներն ավելի ավտոկրատ են դառնում: Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն՝ Էրդողանի մերձավոր դաշնակիցը, գոյատեւեց՝ չնայած հիպերինֆլյացիային եւ դրա պատճառած սարսափելի հումանիտար ճգնաժամին, ինչը երկիրը մղում է լիակատար բռնապետության:

2018 թվականին Էրդողանը անցում կատարեց խորհրդարանական համակարգից ուժեղ նախագահ ունեցող համակարգի։ Բայց մինչ այդ էլ, որպես վարչապետ, նա փորձում էր լռեցնել այլախոհությունը՝ վերահսկելով մամուլը։ 2016-ի հեղաշրջումից հետո նա զտումներ իրականացրեց զինվորականների շարքերում:

Սակայն 2018 թվականից Թուրքիան նույնպես խուսափում է ցավոտ տնտեսական հաշվարկներից։ Լիրան անկում ապրեց, քանի որ Էրդողանը ամեն գնով մղում էր տնտեսական աճին եւ դրան հասնելու միջոց տեսնում էր ցածր տոկոսադրույքները: Խնդիրները սրվեցին մարտին, երբ Էրդողանը, ցանկանալով էլ ավելի նվազեցնել տոկոսադրույքները, երկու տարուց պակաս ժամանակում պաշտոնանկ արեց իր երրորդ Կենտրոնական բանկի կառավարչին՝ փոխարինելով Սահապ Քավչիօղլուով։

«Հիմնական որակումը, որ նոր Կենտրոնական բանկի ղեկավարը բերում է իր կաբինետին, նրա հարաբերություններն են նախագահի փեսայի՝ Բերաթ Ալբայրաքի հետ, ում ֆինանսների նախարարի պաշտոնին գալը աղետալի էր», - գրել է Սթիվեն Ա. Քուքը Foreign Policy ամսագրում:

Էրդողանը պաշտպանեց իր դիրքորոշումը՝ վկայակոչելով իսլամը բարձր տոկոսադրույքների դեմ, ինչպես նաեւ մատնանշելով Չինաստանը որպես օրինակ, թե ինչպես ցածր տոկոսադրույքները եւ ավելի թույլ արժույթը կարող են ստեղծել ծաղկող միջին խավ:

Սակայն դրա համար ժամանակ պահանջվեց, ինչը կարող է բավարար չլինել Թուրքիայի համար՝ հաշվի առնելով լիրայի կտրուկ արժեզրկումը, որը նաեւ հանգեցրել է երկրում արտադրական ծախսերի աճի: Թուրքիան ներկրում է իր պատրաստի արտադրանքի մեծ մասի մասերը, օրինակ՝ մեքենաներ, որոնք այժմ ավելի թանկ արժեն՝ հաշվի առնելով թույլ լիրայի արժեքը: Մինչդեռ արժույթի խնդիրները մեծացնում են դժգոհությունը եւ հակակառավարական բողոքի ցույցեր են հրահրում: Այս շաբաթ, ըստ Wall Street Journal-ի, հարցումներում ԱԶԿ-ի աջակցությունը պատմության մեջ առաջին անգամ ընկել է 30 տոկոսից:

The Journal-ի զեկույցը Ռիզեից՝ նախագահի ծննդավայրից, արտացոլում է մռայլ տրամադրությունները, որոնք պետք է անհանգստանալու պատճառներ ստեղծեն Էրդողանի համար:

«Մենք ջրհորի հատակում ենք։ Գնողունակություն չի մնացել»,- Journal-ին ասել է Ռիզեից թեյագործ Մեհմեթ Ալիբարիսը: «Ես ձայն կտամ նրան, ով կազատվի այս իշխանությունից»: