Չավուշօղլուին ուղարկել են Իրան՝ կրակից շագանակներ հանելու

Ռուս քաղաքագետ, Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի հարցով փորձագետ և «Ռեգնում» գործակալության խմբագիր Ստանիսլավ Տարասովն անդրադարձել է Թուրքիայի ԱԳ նախարարի՝ վերջերս Թեհրան կատարած այցին՝ ներկայացնելով «Չավուշօղլուին ուղարկել են Իրան՝ կրակից շագանակներ հանելու» վերտառությամբ հոդվածը, որը ներկայացնում ենք ստորև.

«Թուրքիայի արտգործնախարար Մևլութ Չավուշօղլուն այցելել է Իրան։ Սա նրա առաջին այցն էր հարևան երկիր Էբրահիմ Ռաիսիի՝ Իրանի նախագահի պաշտոնը ստանձնելուց և ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմից հետո, որում Թուրքիան և Ադրբեջանը գործում էին տանդեմով և որը Թեհրանի վրա ազդել է ոչ միայն դիվանագիտական մակարդակով։ Այն ժամանակ բանը հասել էր նրան, որ արկերը թռնում-անցնում էին սահմանի վրայով ու խուճապ առաջացնում տեղի բնակիչների մոտ։ Իսկ հետո, երբ Նախիջևանում սկսվեցին Ադրբեջանի և Թուրքիայի «Անխորտակելի եղբայրություն-2021» մարտավարական համատեղ զորավարժությունները, Իրանը երկար տարիների ընթացքում առաջին անգամ սկսեց ռազմական ստորաբաժանումներ և զինտեխնիկա տեղափոխել իր հյուսիսարևմտյան սահմաններ։

Թեհրանին սկսեց անհանգստացնել բառացիորեն ամեն ինչ՝ Անդրկովկասում սահմանների պահպանման խնդիրը, այսպես կոչված «Զանգեզուրի միջանցքի» հնարավոր ի հայտ գալը, որը Հայաստանի տարածքով կկապի Ադրբեջանի արևմտյան հատվածը Նախիջևանի հետ, մերձավորարևելյան հակամարտության հնարավոր տեղափոխումը կովկասյան տարածաշրջան՝ իրանա-թուրքական առճակատման համատեքստում, և այն, որ երկրորդ ղարաբաղյան հակամարտությունը փոխեց տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական քարտեզը։

Այսպիսով, որոշ հաղորդակցություններ, որոնք նախկինում Իրանը կապում էին Հայաստանի և Ղարաբաղի հետ, անցան Բաքվի վերահսկողության տակ։ Ադրբեջանը սկսել է վերահսկել Ղարաբաղ և Հայաստան գնացող իրանական տրանսպորտը։ Փաստացի Իրանի ամբողջ հյուսիսային սահմանը՝ արևմուտքում Սորայա և Արաքս գետերի միախառնումից մինչև արևելք՝ Աստարա, հայտնվել է թուրք-ադրբեջանական վերահսկողության տակ։ Հետևաբար, եթե անգամ չլուծելու, ապա գոնե այս հարցերը պարզաբանելու համար էր կոչված Նյու Յորքում ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովի 76-րդ նստաշրջանի շրջանակներում ԱԳ նախարարների մակարդակով ձեռք բերված պայմանավորվածությունն առ այն, որ երկրների ղեկավարների մակարդակով Թուրքիա-Իրան-Ադրբեջան եռակողմ հանդիպում պետք է անցկացվի: Բայց կարծես թե, այսպես կոչված, «հաշտարար գագաթնաժողովը» չստացվեց Թեհրանի և Բաքվի միջև առկա տարաձայնությունների պատճառով։ Այժմ Իրան ուղարկեցին Չավուշօղլուին, որին վիճակ ընկավ շագանակները կրակից հանելը։ Ելնելով դրանից՝ կարելի է խոսել այս այցելության որոշ առանձնահատկությունների մասին։

Չավուշօղլուն իր իրանցի գործընկեր Հոսեյն Աբդոլլահիանի հետ համատեղ մամուլի ասուլիսում խոսել է Անկարայի պատրաստակամության մասին՝ համագործակցելու Թեհրանի հետ երկարաժամկետ համագործակցության ճանապարհային քարտեզի վրա, որը պետք է նախապատրաստվի Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի Իրան կատարելիք այցին ընդառաջ։ Միաժամանակ այցի ժամկետը չի նշվել։ Չավուշօղլուի լրագրողական թիմի անդամ, թուրքական Türkiye հրատարակության թղթակիցը հայտնել է, որ խոսքն «առաջիկա ամիսների» մասին է, և «նախագահ Էրդողանի այցը Թեհրան կապված կլինի Թուրքիան և Իրանը Բարձր մակարդակի համագործակցության խորհրդի աշխատանքներին մասնակցելու հետ»։ Ուստի, ճանապարհային քարտեզի մասին Թուրքիայի արտգործնախարարի հայտարարությունը վաղաժամ է թվում։ Բացի այդ, Իրանի արտգործնախարարը խոսել է երկու երկրների միջև երկարաժամկետ համագործակցության մասին միայն հուշագրի պատրաստման մասին։

Ինչևէ, գործարքի մշակման մասին լուրերն անսպասելի են թվում՝ հաշվի առնելով երկու երկրների միջև հարավկովկասյան ասպարեզում առաջացած լարվածությունը։ Ինտրիգն այն է, թե ինչ կետեր են նրանք ներառելու ճանապարհային քարտեզում կամ հուշագրում:

Մնացածի հարցում Թեհրանում կայացած բանակցությունները սովորական բնույթ են կրել։ Կողմերը խոսել են սիրիական ճգնաժամի և դրա քաղաքական կարգավորման հեռանկարների, Աստանայի ձևաչափի վերականգնման մասին, անդրադարձել են Աֆղանստանից Իրանի տարածքով Թուրքիա միգրացիայի խնդրին և սահմանային անվտանգությանը։ Կողմերը մտքեր են փոխանակել նաև Աֆղանստանում կայունության ապահովման, ներառական կառավարություն ստեղծելու և հումանիտար ճգնաժամը կանխելու ուղղությամբ կոնկրետ քայլեր ձեռնարկելու վերաբերյալ։

Երկխոսության ընթացքում, ի թիվս այլ հարցերի, արծարծվել է Անդրկովկասի թեման, որը Թեհրանի համար ավելի զգայուն է դառնում, քան Իրաքն ու Սիրիան։ Կողմերը համակարծիք են եղել, որ «Թուրքիայի, Իրանի և Ադրբեջանի ազգային և կրոնական կապերը չպետք է թույլ տան որոշ արտաքին ուժերի» մթագնել իրենց հարաբերությունները, սակայն չի նշվում, թե որ ուժերի մասին է խոսքը։ Այսինքն՝ եղել են միայն խոսակցություններ՝ առանց կոնկրետ որոշումների։ Բայց նաև ցանկություն է եղել գտնելու փոխգործակցության կետեր, այլ ոչ թե առկա վեճերը բացահայտ թշնամանքի վիճակի հասցնելու»։