Ժամանակն է պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի նկատմամբ, քանի դեռ Ալիևը չի վերադարձել վերջին հայ ռազմագերուն. The National Interest

Ձեռներեցության ամերիկյան ինստիտուտի գիտաշխատող Մայքլ Ռուբինը հեղինակավոր The National Interest հանդեսում հրապարակել է Արցախյան երկրորդ պատերազմի վերաբերյալ ծավալուն հոդված՝ «Լեռնային Ղարաբաղ. Հարավային Կովկասում ԱՄՆ-ի ձախողման մեկ տարին» վերտառությամբ:

«Մեկ տարի առաջ այս օրը, ադրբեջանական բանակը, թուրքական հատուկ ջոկատների և սիրիացի ջիհադականների աջակցությամբ, որոնք հանդես էին գալիս որպես թուրք վարձկաններ, անակնկալ հարձակում գործեց Լեռնային Ղարաբաղի՝ վիճելի տարածքի վրա, որը Հայաստանը վերահսկում էր 1988-94թթ. Լեռնային Ղարաբաղի պատերազմի ավարտից ի վեր: Մինչ Ադրբեջանն իր գործողությունները հիմնավորում էր նրանով, որ միջազգային հանրությունը ճանաչել է տարածքը որպես ադրբեջանական, իրավիճակն իրականում ավելի բարդ էր: Իրավական առումով, առնվազն Վաշինգտոնի տեսանկյունից, Ադրբեջանի դեպքն այդքան էլ պարզ չէ, ինչպես պնդում են նրա կողմնակիցները: Նախ, Միացյալ Նահանգները շարունակում են ճանաչել Հայաստանի Հանրապետությունը որպես օկուպացված երկիր, այն բանից հետո, երբ Իոսիֆ Ստալինն աղավաղեց երկրի սահմանները և այն ներառեց Խորհրդային Միության կազմում: Բացի այդ, երբ 1991-ին Ադրբեջանը վերահաստատեց իր անկախությունը Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, նրա խորհրդարանը դա արեց՝ հիմնվելով Ադրբեջանի առաջին անկախ հանրապետության սահմանների վրա, այլ ոչ թե հետագայում ստեղծված Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության տարածքի վրա: Եվ երրորդ, ինքնավար մարզի բնակչությունը քվեարկել էր Ադրբեջանի վերահսկողությունից դուրս գալու համար. քայլ, որը սահմանադրորեն վավեր է»,-գրում է հեղինակը:

Այնուհետև Ռուբինն անդրադառնում է ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացին, ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի գործունեությանը:

«Թեև ադրբեջանցի դիվանագետները կարող են ասել, որ առաջընթացը չկար, դա սուտ է. Մինսկի խմբի ներսում լայն կոնսենսուս կար խաղաղապահների, ամենայն հավանականությամբ, սկանդինավյան երկրներից ուղարկելու, ինչպես նաև, վստահության աճի ֆոնին, Հայաստանի կողմից «օկուպացված ադրբեջանական շրջանների» (չակերտները՝ Tert.am) վերադարձի վերաբերյալ: Անկախ ամեն ինչից ՝ Պետդեպարտամենտն Ադրբեջանի բռնապետ Իլհամ Ալիևի կողմից հարձակման հրաման տալուց վեց ամիս առաջ, հրաժարվել է կասեցնել Ազատության աջակցության մասին օրենքի 907-րդ հոդվածի այն դրույթները, որոնք հնարավորություն են տալիս ԱՄՆ-ին օգնություն տրամադրել Ադրբեջանին: Այդ հրաժարման հիմքը եղել է դիվանագիտական գործընթացին Ադրբեջանի հանձնառությունը:

Այն, որ Ադրբեջանն իր հարձակմամբ զարմացրեց ոչ միայն հայերին, այլև ամերիկացիներին, մնում է հետախուզական ձախողում, որը մինչ այժմ Կոնգրեսը և ԱՄՆ-ի հետախուզության լայն շրջանակները չեն կարողացել հետաքննել: Բացի այդ, ոչ մի ազնիվ վերլուծաբան չի կարող անտեսել այն փաստը, որ ներխուժումը համընկել է Հայոց ցեղասպանության ֆոնին անկախ Հայաստան Օսմանյան կայսրության ներխուժման հարյուրամյակի հետ: Սա պատահականություն չէր, այլ միտումնավոր քայլ: Պարզ ասած, Ադրբեջանի և Թուրքիայի քայլը բացման պատրվակ հանդիսացավ այն ամենի համար, ինչ երկու երկրների ղեկավարները հույս ունեին վարածելու երկրորդ Հայոց ցեղասպանության:

Ներխուժումից հետո Պետդեպարտամենտը երկու պետքարտուղարներ Մայք Պոմպեոյի, իսկ այնուհետև Էնտթոնի Բլինկենի կողմից Միացյալ Նահանգներին հանձնառու պահեց դիվանագիտությանը: Մինսկի խմբի ամերիկացի համանախագահ Էնդրյու Շոֆերը վերադարձավ տարածաշրջան՝ փորձելով վերսկսել դիվանագիտությունը: Ցավոք, ոչ Շոֆերի մեղքով, Բլինկենը և նախագահ Ջո Բայդենը ձախողեցին դա: Բայդենը ճիշտ էր, որ պաշտոնապես ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը: Սակայն հաջորդ օրը Բլինկենը կրկին հանգիստ հրաժարվեց 907-րդ հոդվածից ՝ փաստացի պարգևատրելով Ադրբեջանին իր ագրեսիայի համար (ԱՄՆ երկարաձգել է «Ազատության աջակցության ակտի» 907-րդ բաժնի կասեցումը, որի արդյունքում Վաշինգտոնը շարունակել է ուղիղ օգնություն ցուցաբերել Ադրբեջանին, ներառյալ ռազմական-Tert.am): Բլինկենի այս քայլն ԱՄՆ օրենքի խախտում էր՝ չնայած Կոնգրեսը չափազանց շեղված էր նրան պատասխանատվության ենթարկելու և հոդվածից հրաժարումը չեղարկելու համար»,-շարունակում է Ռուբինը:

Նա նկատում է, որ անցած վեց ամիսների կարճ հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ դիվանագիտությանը վերադառնալուց հեռու՝ ամերիկյան պասիվությունն Ադրբեջանին հնարավորություն է տվել մեծացնել իր ագրեսիան: Հեղինակը պատմում է ադրբեջանցի զինվորականների կողմից Արցախում ագրեսիվ գործողությունների, ինչպես նաև ՀՀ ինքնիշխան տարածք ներխուժելու ու չհեռանալու, ՀՀ սահմաններին հայ զինվորներին սպանելու, գերեվարելու մասին: Ըստ Ռուբինի՝մինչ Բայդենի վարչակազմը լռում էր, Ադրբեջանը մեծացնում էր հարձակումների ուժգնությունը:

Խոսելով Ադրբեջանում պահվող և կտտանքների ենթարկվող հայ ռազմագերիների մասին՝ Ռուբինը գրում է, որ թեև Պետդեպարտամենտը կարող է ժամանակ առ ժամանակ նրանց վերադարձի կոչեր անել, բայց Ադրբեջանի իշխանությունները մերժում են դրանք:

«Ի վերջո, երբ Բլինկենը հրաժարվում է Ադրբեջանի դեմ պատժամիջոցներից, որպեսզի թույլ տա ամերիկյան ֆինանսների հոսքը Բաքու, ինչո՞ւ պետք է Ալիևը լրջորեն վերաբերվի ամերիկյան հայտարարություններին: Եվ ոչ էլ Բայդենը կամ Բլինկենը չեն կարող ակնկալել, որ Ռուսաստանը կամ Թուրքիան լուրջ վերաբերվեն իրենց, երբ Բլինկենը չի պահանջում, որ Ռուսաստանը հրապարակի իր խաղաղապահ և մոնիտորինգային զեկույցները, ինչը, որպես Մինսկի խմբի անդամ, իրավաբանորեն պարտավոր է անել: Բացի այդ, Բայդենը դեռևս Թուրքիայի դեմ չի ձեռնարկել էական գործողություններ՝ անօդաչու թռչող սարքերում ամերիկյան բաղադրիչների օգտագործման համար, որոնք ուղղված էին ոչ միայն հայերի, այլև քրդերի և, թերևս, Տիգրայի քրիստոնյաների դեմ:

Բայդենն ու Բլինկենը կարող են անտարբեր լինել ամերիկյան հեղինակության նկատմամբ, բայց դա միակ հարցը չէ, որ վիճարկվում է Հարավային Կովկասում: Ադրբեջանն ու Թուրքիան սկսել են Լեռնային Ղարաբաղի վրա հարձակումը՝ ավելի քան մեկ դար առաջ Օսմանյան կայսրության նախագիծը շարունակելու համար: Լռությունը խրախուսում է նրանց և մյուսներին: Իրենց ձեռնարկած էթնիկ զտումների նախադեպը և դրան լուրջ արձագանքի բացակայությունը կարող են ապակայունացնել Հարավային Կովկասից այն կողմ գտնվող տարածքները: Ամերիկյան լռությունն առկա է նաև թուրք և ադրբեջանցի սիրիացի ջիհադականների օգտագործման հարցում: Բայդենը և Բլինկենը պետք է ցույց տան, որ սա կարմիր գիծ է: Իմաստ չունի նաև Ադրբեջանին ֆինանսապես պարգևատրելը, երբ այն այլևս այն կայուն, հանդուրժող դաշնակիցը չէ, ինչպես ժամանակին կարծում էր Վաշինգտոնը, այլ ընդարձակում է բիզնեսը և՛ Ռուսաստանի, և՛ Իրանի հետ: Ժամանակն է պատժամիջոցներ կիրառել Ադրբեջանի նկատմամբ, քանի դեռ Ալիևը չի վերադարձել վերջին հայ ռազմագերուն, փոխհատուցում չի վճարել իր ագրեսիայի համար և պատասխանատվության չի ենթարկել յուրաքանչյուր ադրբեջանցի զինվորի՝ հայերին խոշտանգելու կամ մշակութային ժառանգությունը ոչնչացնելու համար,-եզրափակել է Ռուբինը: