«Ճանաչելով Հայոց ցեղասպանությունը՝ Բայդենը միջազգային հանրությանը կօգնի ծաղկեպսակ դնել պատմության այս բծի վրա». Boston Globe

Ամերիկյան հեղինակավոր Boston Globe պարբերականի թղթակից Սառա Լի Ուոթսոնը ծավալուն հոդված է հրապարակել, որում անդրադարձ է կատարել ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենի կողմից Հայոց Ցեղասպանության հավանական ճանաչման թեմային և հարակից հարցերի:

Ստորև ներկայացնում ենք լրատվամիջոցի անդրադարձը.

«Պատկերների հակադրությունը դեռ զարմանալի է ինձ համար: Լոս Անջելեսի իմ հայկական դպրոցի վեցերորդ դասարանում տեղադրված հայտարարությունների տախտակը զարդարված էր գունագեղ թղթե Զատկի նապաստակներով և ձվերով, փայլերով և փայլաթիթեղով՝ ծածկված ստվարաթղթե խաչերով և բարեմաղթանքներով՝ նշելու Քրիստոսի հարությունը: Հայտարարությունների մյուս տախտակի վրա փակցված էին միայն որբերի, գանգերի բուրգեր և անապատներով անցնող կանանց և երեխաների քարավաններ պատկերող սև-սպիտակ լուսանկարներ:

Ապրիլը՝ Զատկի ամիսը, այն ամիսն է, երբ մենք ոգեկոչում ենք Հայոց ցեղասպանությունը՝ Թուրքիայի կողմից տարածաշրջանում 1,5 միլիոն մարդու՝ մեր բնակչության 75 տոկոսի, զանգվածային բնաջնջումը: Ես ուշադիր նայում էի վերոնշյալ լուսանկարներին՝ հասկանալու, թե արդյոք այդ երեխաներից մեկը կարող էր լինել իմ պապը, որը որբացել էր Դիարբեքիրում, երբ նա դեռ 5 տարեկան էր, մինչ միսիոներները նրան Լիբանան էին հասցրել:

Մենք այժմ մոտեցել ենք այս հանցագործության 106-րդ տարելիցին, որի համար ստեղծվել է «ցեղասպանություն» բառը, և գրեթե նույնքան ժամանակ է, ինչ այն վերապրածներն ու նրանց հետնորդները, որոնք սփռված էին աշխարհով մեկ, պայքարում են, որ այն պաշտոնապես ճանաչվի միջազգային հարթակներում:

Իրենց անվտանգ զգալուց անմիջապես հետո մեր տատերը և պապերը, Ֆրանսիայից Բրազիլիա, Ավստրալիայից մինչև Վատիկան, Եգիպտոսից մինչ Կանադա, խնդրել են օրենսդիր մարմիններին՝ մարդկության կողքին կանգնել և դատապարտել այս դաժան հանցագործությունը և ուրախացել, երբ դա իրականություն է դարձել: Հերթը հասել է ԱՄՆ նախագահ Ջո Բայդենին տված խոստմանը, որը ԱՄՆ մի քանի նախորդ նախագահներ խախտել են՝ պաշտոնապես այդպես էլ չարտաբերելով «Հայոց ցեղասպանություն» եզրույթը:

Գուցե հարցնեք՝ ինչու են աշխարհում հայկական համայնքները ներդրել այդքան շատ ժամանակ, ջանք և այսքան շատ ռեսուրս՝ ուրիշներին համոզելու համար, որ ճանաչեն մեր ժողովրդի հանդեպ կատարված սխալը: Ի՞նչ կփոխի դա մեր նախնիներին համար, որոնց ցրված ոսկորները վաղուց տեղավորվել են Եփրատի ափերին կամ կարծրացել են Սիրիայի Դեր Զոր անապատի զանգվածային գերեզմաններում:

Մենք դեռ դաստիարակում ենք մեր երեխաներին ոչ միայն մեր ժողովրդի հանդեպ կատարված անիրավության մասին պատմող հիշողությամբ, այլ նաև այն հանգամանքով, որը շարունակվում է ամեն տարի, երբ Թուրքիայի կառավարությունը հերքում է կատարվածը: Գիտնականներն ամեն տարի ավելի շատ մանրամասներ են բացահայտում «սերնդային» տրավմայի հիմքում ընկած գիտության մասին: Մենք և մեր երեխաները շարունակում ենք ապրել խորը, արմատավորված անարդարության զգացումով և գրեթե անհասկանալի, հավաքական մղումով:

Միջազգային հանրության կողմից ճանաչման անհրաժեշտությունը պատասխանատվության գոնե մի մասի որոնում է: 106 տարի անց այդ որոնումը միայն ամրապնդվել է, անկասկած, դրան է նպաստել Թուրքիայի՝ սեփական անցյալի հետ համակերպումից համառ հրաժարումը:

Հոլոքոստից հետո աշխարհը միավորվել էր մեղավորներից մի քանիսին պատասխանատվության ենթարկելու, մահացածների հիշատակը հարգելու, վերապրածներին փոխհատուցելու և «այլևս երբեք» երդվելու համար: Դա աշխարհի համար վճռական պահ էր հաստատելու այն փաստը, որ մենք դեռ կիսում ենք իրավունքի և սխալների, ճշմարտության և արդարության համընդհանուր լեզվի որոշակի ձև:

Նմանատիպ հաշվարկ չի եղել Հայոց ցեղասպանության դեպքում: Հաշվարկ, որը կօգնի ամրապնդել օրենքի գերակայությունը ամբողջ աշխարհում և ապահովել որոշակի մխիթարություն և գուցե հանգուցալուծում հայ ժողովրդի համար: Անցյալի հետ հաշտվելը ոչ պակաս լավություն է նաև Թուրքիայի ժողովրդի համար, քանի որ նրանք գտնվում են մի կառավարության հոգածության ներքո, որի հերքումները նրանց ոչ մի հնարավորություն չեն տալիս իմանալու կամ հանգուցալուծելու այն ամենը, որը տեղի է ունեցել իրենց նախնիների ձեռքով:

Անցած տարին հատկապես կործանարար և ցավոտ էր աշխարհի հայ համայնքների համար, որոնք բախվել են պատերազմում Ղարաբաղի հանրապետության կորստին: Ռազմական պարտությունը պետք է բավականաչափ վիրավորիչ լիներ, բայց ամենասարսափելին Թուրքիայի վճռական մասնակցությունն էր պատերազմին, որի նպատակն էր «վերջացնել» այն, ինչ սկսվել էր դեռևս 1915 թվականին:

Մերձավոր Արևելքում Բայդենին բազմաթիվ մրցակցային առաջնահերթություններ են սպասվում, որոնց համար ԱՄՆ-ին պետք է Թուրքիայի կառավարության հետ համագործակցությունը, կամ գոնե կանխելու համար տարածաշրջանում այդ երկրի՝ «փչացնողի» դերակատարումը: Նա պետք է, այնուամենայնիվ, բանակցությունների սեղանից հանի Հայոց ցեղասպանության հարցը, քանի որ պատմության ճանաչումը երբեք չպետք է օգտագործվի որպես սակարկություն:

Քանի որ Կոնգրեսի երկու պալատներն արդեն իսկ վերահաստատել են Ցեղասպանության ճանաչումը, Բայդենը մեծ աջակցություն է վայելում՝ ամերիկյան կառավարության դիրքորոշումը պարզ դարձնելու հարցում: Նման քայլով Բայդենը կապացուցի այն փաստը, որ իր վարչակազմի համար մարդու իրավունքները առաջնահերթություն են: Նա կարող է օգնել, որ միջազգային հանրությունը ծաղկեպսակ դնի պատմության այս բծի վրա և ավելի լավ ապագայի հույս ունենա»: