Մայրաքաղաքի պատմությունն ու մշակույթը ներկայացնող օջախը 90 տարեկան է

Երևան քաղաքի պատմության թանգարանն այս տարի բոլորում է իր գործունեության 90-ամյակը, որի առթիվ մենք զրուցեցինք թանգարանի տնօրեն Ա. Սարգսյանի, էքսկուրսիոն և հասարակայնության կապերի բաժնի վարիչ Մ. Խաչմանուկյանի և հասարակայնության հետ կապերի պատասխանատու Ա. Զաքարյանի հետ:

-Տիկին Սարգսյան, խնդրեմ պատմեք թանգարանի մասին:
Երևան քաղաքի պատմության թանգարանը հիմնադրվել է 1931 թվականին, ներկայիս Անդրեյ Սախարովի անվան հրապարակում գտնվող Հրշեջ կամավոր ընկերության շենքում զբաղեցնելով՝ երկու սենյակ։ Այդ ժամանակ ցուցանմուշների թիվը հասնում էր շուրջ 400-ի։ Տարիների ընթացքոմ ավելացող թանգարանային առարկաներն այլևս պետք է տեղափոխվեին նոր շենք, ուստի պատահական չէ, որ 1934 թ. Երևան քաղաքի խորհրդի նախագահությունը որոշում է կայացնում Կոմունալ թանգարանը տեղափոխելու վերաբերյալ։ Նոր շենքի որոնումների արդյունքում 1936 թ. թանգարանը տեղափոխվում է 17-րդ դարի հուշարձան շենք՝ իրանական Կապույտ Մզկիթ, որը ճանապարհորդների հիշատակություններում հայտնի էր Երկնքի մզկիթ անվամբ։ Նույն թվականին էլ, երբ արդեն ֆոնդերում առկա էր 1480 ցուցանմուշ, Կոմունալ թանգարանը վերանվանվում է Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի։ Մինչև 1994 թ. թանգարանն իր գործունեությունը շուրջ 56 տարի ծավալում է հենց այստեղ՝ ներկայացնելով Երևանի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ Օրեցօր ավելացող թանգարանային առարկաները, որոնց թիվն արդեն գերազանցում էր 96 000-ը, պահանջում էին թանգարանագիտության պահանջներին համահունչ շենքային պայմաններ թե՛ առարկաների պահպանության և թե՛ ցուցադրության համար անհրաժեշտ սրահներ։ Վերջապես, գտնվում է լուծումը և 2002 թ. ՀՀ կառավարության որոշման համաձայն, Երևանի քաղաքապետարանի համար կառուցվող նոր շենքում առանձին մաս է տրամադվում թանգարանին՝ վերջինիս հետ կազմելով մեկ ընդհանուր ճարտարապետական համալիր, որի հեղինակն է ճարտարապետ Ջիմ Թորոսյանը։ Ահա՛ հենց այստեղ էլ 2007 թ. ապրիլի 3-ին հանդիսավոր պայմաններում բացվեց թանգարանի հիմնական ցուցադրությունը։ Այդ ժամանակվանից սկսած թանգարանը ծավալում է ակտիվ հավաքչական աշխատանք, որի արդյունքում այսօր ցուցանմուշների թիվը հատել է է 98 000-ի սահմանը։ Միայն վերջն մի քանի տարվա ընթացքում գիտական անձնակազմի ուժերով հրատարակվել է շուրջ 20 աշխատություն, որոնցից կարելի է թվարկել հավաքածուներին նվիրված տարազի, զենքի, կահույքի, զարդերի, գորգերի, լուսանկարների, քարտեզների կատալոգները, «Երևանի նշանավոր ընտանիքները», «Երևանը հայ երգարվեստում», «Երևանը բանաստեղծություններում», «Երևանի տարեգրությունը» աշխատությունները, հրավիրվել է հինգ գիտական նստաշրջան, որոնց մասնակիցների հոդվածները տպագրվել են հինգ ժողովածուով՝ «Երևան 1-5»։ Այժմ ևս շարունակվում են մայրաքաղաքին նվիրված գիտական ուսումնասիրությունները, պատմական աղբյուրների հիման վրա նորովի բացահայտելով Երևանի պատմության այս կամ այն էջը։

Թանգարանն այսօր դարձել է Երևանի յուրօրինակ այցեքարտը։ Հայաստանի մայրաքաղաքի հետ ծանոթությունը հենց այստեղից էլ սկսվում է։ Երեք մեծ սրահներում հարուստ պատմամշակութային արժեքներով ներկայացվում է Երևանի պատմությունը սկսած հնագույն ժամանակներից մինչև մեր օրերը։ Այստեղ դուք կտեսնեք հազարամյակներով թվագրվող աշխատանքային գործիքներ, խեցեղեն անոթներ, զենքեր ու զարդեր, որոնք հիացնում են կատարման նրբությամբ ու կատարելությամբ։

Ցուցադրվում են նաև քաղաքի պատմության տարբեր ժամանակաշրջաններին վերաբերվող բացառիկ փաստաթղթեր ու լուսանկարներ, 19 -րդ դարին բնորոշ կենցաղային իրեր, տարազ, գորգեր, մակետներ և այլն։ Գիտա-ցուցադրական սրահներն ունեն հետևյալ բաժինները՝ «Երևանը հնագույն ժամանակներում և միջնադարում», «Երևանը նոր և նորագույն պատմության ժամանակաշրջաններում»։
Նորագույն տեխնոլոգիաների կիրառմամբ իրականացվում են նաև տարբեր անիմացիոն ծրագրեր։ Այսպես,Երևանի միջնադարյան մակետի վրա տարիներ շարունակ իրականացվել է «Հին Երևանի անցուդարձը» անիմացիան, որի արդյունքում այցելուի աչքի առաջ մեկ ակնթարթում կենդանանում է միջնադարյան քաղաքը՝ փողոցներում շրջում են կառքերն ու մարդիկ, Երևանի 7-րդ դարում կառուցված բերդում զորավարժություններ են անցկացվում, հնչում են քաղաքի եկեղեցիների զանգերը։ Ծրագրի տևողությունը շուրջ յոթ րոպե է, այն ունի հայերեն, ռուսերեն և անգլերեն տարբերակները։ Նշված ծրագիրն իր տեխնիկական հնարավորություններով առաջիններից մեկն էր ոչ միայն Հայաստանի թանգարանների, այլև տարածաշրջանի թանգարանային գործունեության մեջ։ 2019 թվականից իրականացվում է ևս մեկ անիմացիոն ծրագիր, որով ներկայացվում է վարդագույն Երևանի կառուցումը և որի համար հիմք է ծառայել խորհրդահայ հայտնի նկարիչ Վահան Խորենյանի «Երևանի շինարարները» կտավը։ Բացի այդ, դպրոցահակ այցելուների տարբեր տարիքային խմբերի համար անց են կացվում կրթական ծրագրեր, որոնց արդյունքում մասնակիցները դիտողի ու լսողի կարգավիճակից վերածվում են ակտիվ մասնակիցների։ Այս ամենի շնորհիվ , թանգարանը տարեկան ունենում է 23 000-ի հասնող այցելություն՝ Հայաստանի Հանրապետության շուրջ 140 թանգարանների շարքում իր հաստատուն տեղն զբաղեցնելով առաջին տասնյակում։

-Ի՞նչ կպատմեք թանգարանի հավաքածուների մասին, որքան հաճախակի են դրանք համալրվում:

- Հավաքածուների համալրումը հիմնականում կատարվում է նվիրատվությունների միջոցով, ընդ որում թանգարանի 90-այակի առաջին նվերն արծաթյա սկուտեղ է, որը պատկանաել է հայտնի դերասան Հովհաննես Աբելյանին: Թանգարանն ակտիվորեն համագործակցում է ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և Ազգագրության ինստիտուտի հետ և պեղումներից հայտնաբերված մշակութային արժեքները, որոնք ինստիտուտը հանձնում է մեզ, պարբերաբար համալրում են հնագիտական հավաքածուն: Բացի այդ շատ հաճախ են երևանցիները տարբեր նվիրատվություններ կատարում, ինչի համար հայտնում ենք մեր երախտագիտությունը:

-Տիկին Խաչմանուկյան , ի՞նչ կրթական ծրագրեր է իրականացնում թանգարանը և որ՞ն դրանց նպատակը:

- Երևան քաղաքի պատմության թանգարանի կարևոր գործառույթներից մեկը կրթա-դաստիարակչական աշխատանքն է: 2005թ.-ից սկսած թանգարանում մշակվել և իրականացվել են ժամանակի պահանջներին համահունչ տարաբնույթ կրթական ծրագրեր, որոնց նպատակն է երեխաներին հաղորդակից դարձնել մեր քաղաքի մշակութային ժառանգությանը, նրանց մեջ ձևավորել գեղագիտական ճաշակ, սերմանել թանգարան հաճախելու կուլտուրա և իհա՛րկե դաստիարակել արժանի քաղաքացիներ:
Հաշվի առնելով այն կարևոր փաստը, որ Երևան քաղաքի պատմությունը որպես առանձին առարկա Հայաստանի դպրոցներում չի դասավանդվում, Երևան քաղաքի պատմության թանգարանը ստանձնել է այդ բացը լրացնելու առաքելությունը:
Թանգարանը կրթական ծրագրերի շրջանակներում ավանդական էքսկուրսիաների հետ մեկտեղ տարբեր տարիքի երեխաներին առաջարկում է հետաքրքրաշարժ, ճանաչողական խաղ-էքսկուրսիաներ, որոնց կարգախոսն է՝ սովորեցնել ոչ թե պարտադրելով, այլ խաղի միջոցով, քանի որ երեխայի աշխարհը սերտորեն կապված է խաղի հետ: Փորձը ցույց է տվել, որ ուսանելու այս մեթոդն առավել ճիշտ է` նպատակին հասնելու համար: Բոլոր խաղ-էքսկուրսիաների ավարտին մասնակիցներին խրախուսելու նպատակով թանգարանի կողմից տրվում են շնորհակալագրեր, ինչով էլ ընդգծվում է միջոցառման կարևորությունը:

Թանգարանում արդեն իսկ բարի ավանդույթ է դարձել էքսկուրսիաներն ավարտել երդման արարողությամբ: Քաղաքի խորհրդանիշներին (դրոշ, զինանշան, օրհներգ) ծանոթանալուց հետո երեխաները երդվում են սիրել, պահպանել ու շենացնել համայն հայության մայրաքաղաք Երևանը:

Թանգարանում մշտապես գործում են հետևյալ կրթական ծրագրերը..
«Ճանաչիʹր Երևանը» , «Գիտունիկը Երևանի պատմության թանգարանում» , «Երևանի բերդի առումը»
«Վերականգնենք միասին», «Մի գորգի պատմություն», «Երևանի 1724 թ. հերոսական պաշտպանությունը»
2020թ. 44-օրյա պատերազմը ահազանգեց նոր մոտեցումներ հանդես բերել երիտասարդ սերնդի հայրենասիրական դաստիարակության գործում, որի մեջ իրենց կարևոր առաքելությունն ունեն նաև թանգարանները։ Այս առումով, տեսնելով իր դերակատարությունը, Երևան քաղաքի պատմության թանգարանը նախատեսել է միջոցառումներ ու ցուցահանդեսներ նվիրված պատերազմում հերոսացած մեր զինվորակկաններին , որոնցից պետք է նշել հերոսների մասին տեղեկությունների հավաքումն ու դրանց ի մի բերումը խորհրդանշական անվանում ստացած « Հերոսների գաանձարանում»։

-Խնդրեմ ներկայացրեք այս պահին թանգարանում գործող ժամանակավոր ցուցահանդեսները:

- Թանգարանը մշտապես կազմակերպում է տարբեր ցուցահանդեսներ: Այս պահին ներկայացված է երկու ցուցահանդես.
Կանանց միջազգային օրվա առթիվ Երևան քաղաքի պատմության թանգարանը ներկայացնում է երկու ցուցահանդե ՝ «Կինը և խորհրդային Երևանի տնտեսությունը», և «Օլգա Հակոբյանի հեղինակային զարդերը» խորագրերով:
Խորհրդային իշխանության տարիները Երևանի համար տնտեսական հաջողությունների ժամանակաշրջան եղան: Մայրաքաղաքը աստիճանաբար դարձավ թեթև, սննդի, իսկ ավելի ուշ՝ նաև հանքային, ծանր և քիմիական արդյունաբերության կենտրոն:
Արդյունաբերական որոշ ճյուղերի համախառն արտադրանքով Երևանը Խորհրդային Միության տնտեսական համակարգում գրավում էր առաջնային տեղերից մեկը: Արտադրանքը արտահանվում էր միության մյուս հանրապետություններ և արտասահմանյան երկրներ: Մեծ պահանջարկ էին վայելում հատկապես Երևանում արտադրված կոնյակը, գինին, ծխախոտը, կոշիկները, գորգերը և այլն:
Ձևավորված ավանդույթի համաձայն, արդյունաբերական ձեռնարկություններն իրենց արտադրանքի առաջին նմուշներից նվիրում էին Երևան քաղաքի պատմության թանգարանին: Դրանցից կազմավորվեց թանգարանի հավաքածուի արտադրական ֆոնդը, որի մի մասը ներկայացված է նշված ցուցահանդեսում: Այցելուներն այստեղ կտեսնեն գինու կոմբինատի և կոնյակի գործարանի (1953-1991թթ. այս գործարանին էր պատկանում Հայաստանում կոնյակի արտադրության մենաշնորհը), ծխախոտի կոմբինատում արտադրված գլանակների, սովորական և ֆիլտրով բարձրորակ մակնիշի սիգարետների, կոշիկի «Մասիս» արտադրական միավորման, ժամացույցի գործարանի արտադրած զարթուցիչների, էլեկտրոնային և մեխանիկական ժամացույցների, կարի «Գարուն» արտադրական միավորման, հախճապակու գործարանի ազգային բովանդակությամբ, Գեղարվեստական կոմբինատի և «Հայգորգ» արտադրական միավորման արտադրանքներից:

Երևանի տնտեսության մեջ նշված ժամանակաշրջանում անփոխարինելի դերնակատարություն են ունեցել կանայք, ուստի այս ցուցահանդեսում ներկայացված են այն ցուցանմուշները, որոնք պատրաստվել են նրանց կողմից:

Ցուցահանդեսում, բացի թանգարանային առարկաներից, լեդ էկրանով ցուցադրվել է վերոհիշյալ ժամանակաշրջանին վերաբերվող փաստա-վավերագրական ֆիլմ, ինչպես նաև վահանակների վրա տպագրված նյութեր թանգարանի լուսանկարների հավաքածուից:

Երկրորդ ցուցահանդեսը, որը կրում է «Օլգա Հակոբյանի հեղնակային զարդերը» վերնագիրը, ներկայացնում է «անկարս ֆրիվոլիտե» ոճով ստեղծագործող Օլգա Հակոբյանի հեղինակային հավաքածուն, որը վկայում է ժամանակակից հայ կնոջ շնորհալի տաղանդի մասին:

Երկու ցուցահանդեսներն էլ կգործեն մինչև կանանց մեկամսյակի ավարտը:

-Տիկին Զաքարյան, խնդրեմ ասացեք Ձեր գործունեությունը սոցիալական հարթակներում:

- Թանգարանն ակտիվ է նաև սոցիալական ցանցերում, ունի իր կայքը, ֆեյբուքյան պաշտոնական էջը, ինստագրամյան էջը, որոնց շնորհիվ կապ է պահպանվում վիտուալ շխարհաում՝ այցելուների և հանրության հետ։ Վիրտուալ այցելությունների քանակը գերազանցում է մեկ միլիոնը և ունի լայն աշխարհագրություն երկիր մոլորակի ամենատարբեր երկրներից։

-Եվ վերջում ե՞րբվանից և ինչպե՞ս է թանգարանը մասնակցում թանգարանների գիշեր համաեվրոպական ծրագրին:

2007թ. սկսած, թանգարանը մասնակցում է թանգարանային գիշեր միջոցառումներին: Ամեն տարի թանգարաններին առաջարկվում է նոր խորագիր, որի շրջանակներում թանգարանը կազմակերպում է հետաքրքիր միջոցառումներ և ցուցահանդեսներ: Ընդ որում 2019թվականին թանգարանը ներկայացավ «Կենդանի նկար» անիմացիոն ծրագրով, որի մասին արդեն ներկայացվեց: Այս տարի ևս նախատեսված են միջոցառումներ, որոնց մասին կհրապարակենք ավելի ուշ:

Զրույցը վարեց ՝ Գարիկ Ավետիսյանը