Ցուցահանդեսներ նվիրված կանանց միամսյակին

Դարեր շարունակ հայ կանայք տղամարդկանց նման զբաղեցրել են տարրաբնույթ պաշտոններ՝ աշխատելով ինչպես տնտեսության, այնպես էլ քաղաքական ու մշակութային ոլ հասարակական ոլորտներում:

Այնուամենայնիվ հայ կնոջ դերը հասարակության մեջ սկսվում է ավանդական ընտանիքից, որտեղ նա նախևառաջ հնազանդ ու հավատարիմ է ամուսնուն և իր ընտանիքին: Յուրաքանչյուր տարի մարտի 8-ին ինչպես մեր երկրում, այնպես էլ արտերկրում մարտի 8-ը նշվում է որպես կանանց միջազգային օր:

Այդ օրը կանանց ու նրանց գործունեությանը նվիրված տարբեր միջոցառումներ, քննարկումներ, հանդիպումներ են կազմակերպվում՝ նշանավորելու նրանց դերը հասարակության մեջ և ընտանիքում:

Եվ ահա այս տարի Սարդարապատի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության, մայրաքաղաքի պատմության թանգարաններում եղան ցուցահանդեսներ:

Սարդարապատի հուշահամալիրի Հայոց ազգագրության թանգարանում ցուցահանդեսը բացվեց ս.թ մարտի 6-ին: Ցուցահանդեսի կազմակերպիչներն էին Հայոց ազգագրության թանգարանի գիտական անձնակազմը, պատմական գիտությունների թեկնածու, գիտական գծով փոխտնօրեն, դասախոս, ազգագրագետ Սվետլանա Պողոսյանի գլխավորությամբ:

Հասկանալի պատճառներով ցուցադրությունը կազմակերպել էին առցանց տարբերակով, որը ներկայացվեց թանգարանի ֆեյսբուքյան էջում: Ցուցահանդեսի մասին պատմեց Սվետլանա Պողոսյանը: Վերջինիս համար ընտրված էր շատ տիպական ու հետաքրքիր վերնագիր, որը կոչվում էր «Խորհրդահայ (Սովետահայ) կնոջ կենցաղի գույները»:

Կազմակերպիչների խնդիրն էր, ըստ թանգարանային հավաքածուների ու նաև այն մարդկանց օգնությամբ, ովքեր սիրով տրամադրել են խորհրդային շրջանը ներկայացնող առարկաներ, փորձել է վերականգնել խորհրդային կենցաղը, հատկապես կանացի դիտանկյունից, այսինքն՝ այս անգամ ուշադրության կենտրոնում կինն է՝ իր կենցաղի գույներով: Երբ ասվում է կին, նա անմիջապես զուգորդվում ու ասոցացվում է տան հետ:

Ցուցադրության մեջ ներկայացված էր 1920-30-ական թթ․բնակարանի ներքնատեսքը՝ արխիվային լուսանկարին համապատասխան, կենցաղային իրեր և արխիվային լուսանկարներ։

Այսպիսով՝ կնոջ համար տունն իր թագավորությունն է, և դրա համար հետադարձ հայացքի մեթոդով ներկայացված են բնակարանի 1950-1960 թթ. բնակարանների ներքնատեսք, այստեղ թանգարանային տարբեր հավաքածուներից ընտրված առարկաներ են, որոնք ներկայացնում են հիշյալ ժամանակաշրջանը: Նույնիսկ կահույքն է խորհրդային, այստեղ առկա են նաև ասեղնագործ բանվածքներն, որոնք առավել հայտնի էին կտրտովի կամ կտրովի ասեղնագործություն անվանումով: Եվ գրեթե բոլոր պահարանները հարդարվել են ժամանակաշրջանին հատուկ ասեղնագործ գամվածքներով: Եթե ասում ենք 1950-60թթ. ուրեմն ենթադրվում է ժամանակաշրջանը ներկայացնող ռադիոընդունիչը և հեռուստացույցը, սրանք ներկայացված են թանգարանի հավաքածուից: Խորհրդային ժամանակաշրջանի սպասքն էր նաև ներկայացված ցուցահանդեսի ընթացքում, քանի որ սա ևս այդ տարիների կնոջ պալիտրայի երանգապանակի մի գույնն է, որովհետև այդ ժամանակ կարևորվում և ի ցույց էր դրվում դա: Ամենաերևացող տեղում սպասքն էր դրվում և ենթադրվում ու ցուցադրվում են խորհրդային արտադրության տարբեր տեսակի ինչպես պատի, այնպես էլ զանազան այլ ժամացույցներ: Այստեղ շատ տիպական ու նշանակալից դեր է խաղում զարթուցիչն, որը հիշեցնում է հենց այս շրջանը: Ներկայացված են նաև 1970-80թթ. օգտագործված զարդերի օրինակներ, դրամապանակներ, ժամացույցներ, դիմահարդարանքի, կոսմետիկայի տարբեր պարագաներ, որոնք հենց պատկանում են այս ժամանակաշրջանին: Ներկայացված են օժիտի իրեր խորհրդային պիտակով՝ թաշկինակներ, բարձի երեսներ, տակդիրներ և այլն: Եթե ասվում է խորհրդային շրջան, անպայման հիշում ենք պիոներներին կարմիր վզկապներով, կոմերիտականներին իրենց կրծքանշաններով, և սա, որպես ժամանակաշրջանի խորհրդանիշ ներկայացված է:

Ցուցադրված մի ազդագիր կա, որտեղ կան հուշագրավ պատկերներ. կնոջ կերպարով ներկայացված է Խորհրդային Հայաստանը: Սա Առաքել Պատրիկի հրաշալի պատկերաշարից մի հատված է, որտեղ օգտագործված են խորհրդային շրջանի տիպական նշանները՝ կարմիր աստղը, մուրճ մանգաղը: Ինչպես նշվեց, կին ու տուն միասին կապված են, այդ իսկ պատճառով ներկայացված են 1981 թվականին նկարված գեղանկարներն, որոնք պատմում են ժամանակաշրջանի կնոջ կենցաղի տարբեր դրվագներ: Նկարներում ցույց են տալիս, թե ինչպես են նրանք ջուր կրում, ժողովրդական տուն է ներկայացված և կանայք իրենց ամենասիրված զբաղմունքով են զբաղված՝ բուրդ են չփխում: Սա տվյալ ժամանակաշրջանի համար շատ տիպական է: Քանի որ կնոջ կենցաղը շատ կարևոր էր, մասնավորապես՝ նրա տան ներսի գործերը, դրա համար ներկայացված է աշխատանքային խալաթը, գոգնոցը, փոշեծծիչն, արդուկը, կարի մեքենան, որոնք ներկայացնում են 20-30թթ. սերունդը:

Ցուցադրված են նաև ավելի ուշ շրջանի կարի մեքենաների օրինակներ: Ցուցադրված են նաև թանգարանում պահվող հայուհու կերպարները, գծանկարներ ու պատկերներ, որոնք որոշակիորեն շեշտում են կնոջ կենցաղի ու կերպարի առանձնահատկությունը: Այս շրջանին բնորոշ են գրապահարաններն ու գրադարակները, որտեղ բավականին խիտ շարքով ներկայացվում էին գրքերը, և այդ ժամանակ կարդալը համարվում էր կարևոր առաքելություններից մեկը, անգամ մարդիկ հպարտանում էին իրենց գրքերի հավաքածուներով: Ներկայացված են Նոր Արազ միավորման աշխատանքները, որոնք թանգարանը ձեռք է բերել 80-ական թթ, որոնք իրենց թե գունային առումով, թե զարդանախշման հիշեցնում են հայկական տարազի մոտիվներ:

Ներկայացված է մի հագուստ, որն ունի շատ հետաքրքիր պատմություն. այն մուսալեռցի մի տիկնոջ նվեր է թանգարանին, և այս զգեստը նա հագել է 1965 թվականին՝ ազգային զարթոնքի ժամանակ տեղի ունեցող ցույցերի մասնակցելիս: Զգեստի պատմությունը նա ուղարկել է հագուստի հետ միասին:

Իսկ ահա մարտի 8-ին երկու ցուցահանդեսներով հանդես եկավ Երևանի պատմության թանգարանը: Այստեղ ներկայացված էին Հայաստանի ժողովրդական վարպետ, Ռուսաստանի Դաշնության ժողովրդական նկարիչների ստեղծագործական միության ու նկարիչների միջազգային ֆեդերացիայի ու Մոսկվայի արվեստի պալատի անդամ, համաշխարհային միութենական բազմաթիվ մրցույթների հաղթող Օլգա Հակոբյանի «Օլգա Հակոբյանի հեղինակային զարդերը» խորագիրը կրող ցուցահանդեսը, որը ներկայացնում էր անկարս ֆրիվոլիտե ոճով ստեղծագործող նրա հեղինակային, ինչպես նաև «Կինը և խորհրդային Երևանի տնտեսությունը» թեմատիկ հավաքածուները վկայելով նրա ժամանակակից հայ կնոջ շնորհալի տաղանդի մասին:

Ցուցահանդեսի ժամանակ ներկայացված էին ինչպես ծանր, այնպես էլ թեթև արդյունաբերության նմուշներ, կենցաղային իրեր, հագուստ, կոշիկներ, ծխախոտի, քաղցրավենիքի տեսականու անվանումներ և այլն: Այստեղ բացման ու ողջույնի խոսքով հանդես եկավ Երևանի պատմության թանգարանի տնօրեն Արմինե Սարգսյանը: Նա հակիրճ ներկայացրեց ցուցահանդեսը՝ նշելով այն հանգամանքն, որ այս տարի լրանում է թանգարանի հիմնադրման 90 ամյակը և սրա շրջանակում նախատեսված են բազմաթիվ ցուցադրություններ ու միջոցառումներ՝ արվեստասեր հասարակությանը ներկայացնելու հայ մշակույթի դարավոր ավանդույթներն ու չբացահայտված կողմերը: Իր խոսքի վերջում նա բոլոր կանանց և կազմակերպիչներին ու մասնակիցներին շնորհավորեց գարնան գեղեցիկ տոնի՝ մարտի 8-ի առիթով, նշելով, որ հայ կինը պետք է լինի հզոր, ունենա բարձր տրամադրություն ու եռանդ: Իր խոսքն նա ամփոփեց կազմակերպիչներին, ի դեմս Երևանի Քաղաքապետարանի ու թանգարանի նորագույն պատմության բաժնի ավագ գիտաշխատող Արմինե Կորեկյանի, երախտիքի խոսքեր ուղղելով:

Ցուցահանդեսի հավաքածուները ներկայացրեց թանգարանի նորագույն պատմության բաժնի ավագ գիտաշխատող Արմինե Կորեկյանը: Նա այնպիսի ոգևորվածությամբ ու հուզմունքով էր ներկայացնում ցուցահմուշներն, որ կարծես բոլորին պատմական էքսկուրս անցկացնելով տեղափոխեր դեպի անհիշելի 1960-ական թթ.: Ցուցահանդեսի ընթացքում բոլորի համար լեդ էկրանով ցուցադրվեց փաստա-վավերագրական ֆիլմ, որը պատմում էր արդյունաբերությունում ու տարբեր խանութներում աշխատող խորհրդահայ կանանց գործունեության մասին:

Մի քանի խոսքով պատմական ակնարկ Խորհրդային Երևանի տնտեսության մասին: Խորհրդային իշխանության տարիները Երևանի համար տնտեսական հաջողությունների ժամանակաշրջան եղան: Մայրաքաղաքը աստիճանաբար դարձավ թեթև, սննդի, իսկ ավելի ուշ՝ նաև հանքային, ծանր և քիմիական արդյունաբերության կենտրոն: Արդյունաբերական որոշ ճյուղերի համախառն արտադրանքով Երևանը Խորհրդային Միության տնտեսական համակարգում գրավում էր առաջնային տեղերից մեկը: Արտադրանքը արտահանվում էր միության մյուս հանրապետություններ և արտասահմանյան երկրներ: Մեծ պահանջարկ էին վայելում հատկապես Երևանում արտադրված կոնյակը, գինին, ծխախոտը, կոշիկները, գորգերը և այլն: Ձևավորված ավանդույթի համաձայն, արդյունաբերական ձեռնարկություններն իրենց արտադրանքի առաջին նմուշներից նվիրում էին Երևան քաղաքի պատմության թանգարանին: Դրանցից կազմավորվեց թանգարանի հավաքածուի արտադրական ֆոնդը, որի մի մասը ներկայացված է նշված ցուցահանդեսում:

Այցելուներն այստեղ կտեսնեն գինու կոմբինատի և կոնյակի գործարանի (1953-1991թթ. այս գործարանին էր պատկանում Հայաստանում կոնյակի արտադրության մենաշնորհը), ծխախոտի կոմբինատում արտադրված գլանակների, սովորական և ֆիլտրով բարձրորակ մակնիշի սիգարետների, կոշիկի «Մասիս» արտադրական միավորման, ժամացույցի գործարանի արտադրած զարթուցիչների, էլեկտրոնային և մեխանիկական ժամացույցների, կարի «Գարուն» արտադրական միավորման, հախճապակու գործարանի ազգային բովանդակությամբ, Գեղարվեստական կոմբինատի և «Հայգորգ» արտադրական միավորման արտադրանքներից:Երևանի տնտեսության մեջ նշված ժամանակաշրջանում անփոխարինելի դերակատարություն են ունեցել կանայք, ուստի այս ցուցահանդեսում ներկայացված են այն ցուցանմուշները, որոնք պատրաստվել են նրանց կողմից: Այսպիսով՝ ցուցահանդեսը տևելու է մինչև ս.թ ապրիլի 7-ը:

Գարիկ Ավետիսյան

Լուսանկարները՝ Սարդարապատի հուշահամալիրի Հայոց ազգագրության թանգարանի հավաքածուից ու Սիրարփի Կարապետյանի