«Թուրքիայում կարող է «սեփական Նավալնին» հայտնվել». Ստանիսլավ Տարասովը` թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների ապագայի մասին

Ռուսական Regnum լրատվական գործակալությունը հրապարակել է հոդված, որում հեղինակը՝ կովկասագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Ստանիսլավ Տարասովը, անդրադարձ է կատարել թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների ապագային և Թուրքիայի իշխանության կողմից մշակվող քաղաքական նոր սցենարներին, որոնց շրջանակներում Թուրքիան կարող է «սեփական Նավալնին» ունենալ:

Ստորև ներկայացնում ենք հեղինակի հոդվածը:

Անկարան սպասում էր ԱՄՆ նորընտիր նախագահ Ջո Բայդենի զանգին կամ նրան, որ Թուրքիան կներառվի առաջին հինգ երկրների ցանկում, որոնք Բայդենը մտադիր է առաջին հերթին այցելել: Սակայն ո՛չ մեկը, ո՛չ էլ մյուսը տեղի չունեցան: Ընդամենը հեռախոսազրույց է կայացել Էրդողանի պաշտոնական ներկայացուցիչ Իբրահիմ Քալընի և ԱՄՆ-ի Ազգային անվտանգության խորհրդի ղեկավար Ջեք Սալիվանի միջև:

Թուրքական Anadolu լրատվական գործակալության փոխանցմամբ՝ կողմերը քննարկել են «հին» խնդիրները, որոնց թվում են Սիրիան, Լիբիան, Արևելյան Միջերկրական ծովի շրջանը, Կիպրոսը, ռուսական C-400 համակարգերը և Լեռնային Ղարաբաղը: Միևնույն ժամանակ, Անկարան խաղացել է նախորդ սցենարը: Ըստ Քալընի` «խոսքը երկու երկրների միջև առկա տարաձայնությունների լուծման հարցում համատեղ ջանքերի ներդրման անհրաժեշտության մասին էր, ներառյալ Թուրքիայի կողմից ռուսական C-400 համակարգերի գնումն ու ԱՄՆ-ի աջակցությունը Սիրիայի հյուսիսում գտնվող քրդական աշխարհազորայիններին»: Նույնը արեց Սալիվանը՝ երկխոսությունը տեղափոխելով «ՆԱՏՕ-ի օգնությամբ անդրատլանտյան անվտանգությունն ուժեղացնելու վարչակազմի մտադրությունների» հարթության: Այս բանակցությունների այլ մանրամասներ հայտնի չեն: Ավելի վաղ թուրքական կողմը հայտնել էր, որ ուժային կառույցներում ստեղծվել է հատուկ խումբ, որը մշակում է «միջոցառումների պլան` Վաշինգտոնի կողմից հնարավոր թշնամական քայլերի դեպքում»: Խոստացվել էր, որ այն կհրապարակվի հունվարի վերջին, սակայն մինչ այժմ դա նույնպես տեղի չի ունեցել:

Թուրքական Duvar հրատարակությունը գտնում է, որ Անկարան այժմ փորձում է «եվրոպական ուղղությամբ հակախաղ կառուցել» և Բրյուսելի հետ երկխոսության մեջ «նոր ժամանակաշրջան» սկսել: Առաջին հստակ քայլը, ամիսներ տևած կոնֆլիկտից հետո, Արևելյան Միջերկրական ծովի վիճահարույց տարածքներում բնական գազի պաշարների շուրջ Թուրքիայի և Հունաստանի միջև բանակցությունների վերսկսումն էր: Իր հերթին, Փարիզը քայլ կատարեց՝ Անկարային առաջարկելով խնդիրները լուծել «բացառապես երկխոսության միջոցով»: Միևնույն ժամանակ, փորձագետների կարծիքով, Եվրամիությունը սպասում է Բայդենի թուրքական քաղաքականության ավելի լիարժեք դրսևորմանը, քանի որ, ինչպես գրում է թուրքական Sabah թերթը, «ԵՄ-ն այն վիճակում չէ, որ մեկ գիշերում կարողանա իր արտաքին քաղաքականության նոր ուղղություն ձևավորել, սակայն Բայդենի ընտրվելը հանգստացրել է Բրյուսելին, քանի որ հիմնական որոշումները Վաշինգտոնում առայժմ չեն կայացվելու»:

Բանն այն է, որ Բայդենը, ի տարբերություն Դոնալդ Թրամփի, լավատեղյակ է առհասարակ Մերձավոր Արևելքի և, մասնավորապես, Թուրքիայի խնդիրներին: Հիշենք, որ Միացյալ Նահանգների փոխնախագահի պաշտոնն զբաղեցնելու ընթացքում (2009 թվականի հունվարից - 2017 թվականի հունվար) Բայդենն Անկարայի դեմ կոշտ քաղաքականությանը կողմնակից էր՝ ելնելով այն փաստից, որ Թուրքիայում խախտվում են մարդու իրավունքները: Բայդենը գրեթե միշտ աջակցել է Կոնգրեսի հակաթուրքական նախաձեռնություններին, այդ թվում` Թուրքիայի դեմ պատժամիջոցներ կիրառելու և ԱՄՆ-Թուրքիա ռազմատեխնիկական համագործակցությունը սահմանափակելու պահանջներին: Վերջին նախընտրական արշավի ժամանակ նա ասաց, որ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի ռեժիմը պետք է տապալվի և որ Թուրքիան պետք է խստորեն պատժվի ռուսական C-400 համակարգեր ձեռք բերելու համար: Ավելին, բոլոր նախանշանները վկայում են, որ Բայդենը կխաղա նաև իր «ղարաբաղյան խաղը», քանի որ նախկինում նա ԱՄՆ Կոնգրեսի հայկական հարցերով խմբի անդամ է եղել: Այնուհանդերձ, դեռևս անհայտ է, թե ինչպես կգործի Բայդենը:

Ամենայն հավանականությամբ, համատեղ ճնշում կլինի Թուրքիայի և Ադրբեջանի վրա: Այս առնչությամբ Թուրքիայի ղեկավարությունը երեք առաջատար վերլուծական կենտրոնների հանձնարարել է մշակել ռազմավարություն, որը կարող է ինչ-որ կերպ չեզոքացնել Բայդենի կողմից ակնկալվող սպառնալիքները: Ծրագրի ընդհանուր վերահսկողությունը վստահված է նախագահի պաշտոնական ներկայացուցիչ Իբրահիմ Քալընին: Ի դեպ, այդ կենտրոնները աշխատելու են այնպիսի սցենարի վրա, որի համաձայն` Թուրքիայում «սեփական Նավալնին» կամ մի խումբ քաղաքական գործիչներ են հայտնվելու, որոնք պատրաստ կլինեն համագործակցել ամերիկացիների հետ` հանուն իշխանության: Ի դեպ, թուրք փորձագետները նշում են, որ Էրդողանը, Թրամփի հետ մտերմիկ և վստահության վրա հիմնված հարաբերություններ հաստատելով, լուրջ սխալ է թույլ տվել՝ «ջախջախելով նախարարություններն ու ռազմական բյուրոկրատիան»: Ինչի հետևանքով նրան չի հաջողվել Վաշինգտոնի հետ ավելի ծավալուն երկխոսության մեջ մտնել: Թուրք տնտեսագետ և քաղաքագետ Այդին Սեզերը կարծում է,որ եթե Թուրքիան քայլեր չձեռնարկի այս սխալը շտկելու համար, ապա ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունները դժվար թե բարելավվեն:

Ըստ իրանական «Համշահրի» թերթի, «Բայդենն ընդհանուր առմամբ մտադիր է փոխել Թրամփից ժառանգած աշխարհաքաղաքական իրողությունը Մերձավոր Արևելքում, որտեղ Թուրքիան և Ռուսաստանը սկսեցին լցնել իշխանության ձևավորված վակուումը»: Չի բացառվում, որ Բայդենը կարող է Ռուսաստանի հետ հարաբերություններում խաղարկել «թուրքական խաղաքարտը», որպեսզի Անկարային սեղմած պահի Վաշինգտոնի ու Մոսկվայի միջև: Թուրքիայի նախկին արտգործնախարար Յաշար Յաքըշը (2002-2003) իրադարձությունների նման ընթացքը չի բացառում: Նա ենթադրում է, որ Բայդենը համակցված կգործի, միաժամանակ խաղալով և՛ Ռուսաստանի, և՛ Իրանի հետ, և արդենմ այդ ժամանակ «Թուրքիան կարող է անհանգստանալու առիթ ունենալ»: Այժմ միայն մնում է սպասել Բայդենի քաղաքականության մանրամասներին, որոնք կանխորոշելու են թուրք-ամերիկյան հարաբերությունների ապագան: Ամենինչ դեռ նոր է սկսվում: