Ընկերները՝ Սիմոն Կրկյաշարյանի մասին (Լուսանկարներ)

Ռուբեն Մարուխյան

«Սիմոն Գրքաշարյան. Զարմանալի, զարմանալի, զարմանալի մի անձնավորություն: Ինձ թվում է, ես նրան ճանաչում եմ շատ վաղուց, մի հազար, երկու հազար, կամ երեք հազար տարի առաջ, որովհետև նա ծնվել էր երկու հազար, գուցե չորս հազար տարի առաջ, ինչու, որովհետև այնպես գեղեցիկ, այնպես հավաստի, այնպես ճշմարիտ էր պատմում մինչև Քրիստոսի ծնունդը հին Հայաստանի մասին, այնպես հետաքրքիր փաստերով էր նա պատմական իրադարձությունները մեզ ներկայացնում, որ թվում էր, թե մասնակցել է այդ ամենին, և որպես ականատես եկել հասել է մինչև մեր օրերը: Ես սիրով եմ ամեն անգամ բացում նրա գրքերը և սիրով ընթերցում եմ հատկապես հին հունական դրամատուրգիան: Պարտական ենք մենք շատերս, որովհետև չգիտենք հին հունարեն: Նա հայերեն թարգմանեց հին հույն դրամատուրգների ստեղծագործությունները, մենք ծանոթացանք այդ հին աշխարհի հանճարեղ ստեղծգործությունների հետ, որոնք այսօր էլ պատմում են մարդու ցավի, տառապանքի, երազանքի մասին: Արվեստի ստեղծագործությունը հավերժական է, որովհետև արվեստի ստեղծագործության մեջ յուրաքանչյուր հեղինակ դնում է իր հոգու կրակը, իր հոգու լույսը, իսկ դրանք հավերժական զգացողություններ են:

Իմ սիրելի Սիմոնին հիշելիս նրա կողքին հիշում եմ նաև սքանչելի մի բանաստեղծուհու, Արշալույս Մարգարյան, ականջիս է ձայնը, Վան քաղաքի մասին նրա գրած սքանչելի բանաստեղծությունը, որի մի տողը անընդհատ կրկնում եմ.

«Արտամետի այգի, արտամետի այգի, հառաչանքիս առաջ դռնակդ բաց…»:

Սիմոնը, Արշալույսը հառաչանքով էին հիշում մեր չքնաղ հայրենիքը, և երազում էինք, որ մի օր Վանում Արշալույսենց տանը քեֆ-ուրախություն կանենք: Ես դեռ այդ օրվան սպասում եմ:

Սիմոնը որպես մարդ, որպես հարևան, շատ հետաքրքիր անձնավորություն էր, ես ասացի, որ ճանաչում եմ 4 հազար տարի, մի գիրք կա, որ ես շատ սիրում եմ, այն կոչվում է՝ Հին Հայաստանի պետական կառուցվածքը Մ.Թ.Ա. 6-4 րդ դարերում: զարմանալի գիրք, փաստերով ոչ միայն հայ պատմաբանների, այլև հույն պատմիչների բերած տեղեկություններով: Մենք չգիտենք հին հունարեն, Սիմոնը գիտեր: Ես կարող ՛շատ երկար խոսել այդ զույգի մասին, Արշալույսի մասին, Սիմոնի մասին, ովքեր այս աշխարհի բնակիչներ չէին, նրանք եկել էին արվեստի սքանչելի աշխարհից և այսօր էլ շարունակում են ապրել այդ աշխարհում: Արվեստը հավերժական է և արվեստ ստեղծողն էլ հավերժորեն ապրում է այս աշխարհում: Ուստի թեև ֆիզիկապես Գրքաշարյանը մեզ հետ չէ, բայց նա մեզ հետ է, մեր մեջ, քանի դեռ մենք ապրում ենք արվեստով, հպարտանում մեր պատմությունով, մեր գիտությամբ ու մշակույթով, մեր արմատներով»:

Ազատ Եղիազարյան

«Մոտ 35 տարի է՝ լավ բարեկամություն ենք արել Սիմոն Կրկյաշարյանի հետ, ու նրա մասին կուզեի նախ խոսել՝ որպես լավ գիտնականի, հնագույն պատմության լավաագույն մասնագետներից մեկն էր, դրանից ավելի նա հայտնի էր որպես բանաստեղծ-թարգմանիչ: Շատ բան արեց անտիկ գրականության գործերը հայերեն թարգմանելու համար: Նրանցից առաջինը ես ուզում եմ հիշել «Ոդիսականի» թարգմանությունը, որը անմիջապես ինձ վրա, երբ ես տարիներ առաջ կարդացի, թողեց շատ լավ տպավորություն: Այնտեղ զգացվում է բանաստեղծական մտածողություն, ասեմ, որ Կրկյաշարյանը, ում ստեղծագործական անունն էր և կոչում էինք Գրքաշարյան, շատ լավ էր տիրապետում հին հունարենին (գրաբարին), և նաև հայերենին էր հրաշալի տիրապետում, ուստի Ոդիսականի թարգմանութունը հրաշալի էր ստացվել: Հին հունական ողբերգություններ, պատմագրական երկեր, բոլորն իր մոտ լավ էին ստացվում: Հին հունական պատմագրական առաջին գործը Հերոդոտոսն էր, որը իմ կարծիքով փառահեղ է թարգմանված:

Ես շատ գնահատեցի Սիմոն Գրքաշարյանի և իր մի քանի ընկերների վերաբերմունքը Հայաստանի նկատմամբ, այսինքն՝ հայրենադարձներից շատերը հետ գնացին, լավ արին, թե վատ արին, դա իրենց գործն է, բայց երբեք Սիմոն Գրքաշարյանը այդ մասին չխոսեց: Նա ամուր արմատները նետել էր Հայաստանում և մինչև վերջ ծառայեց հայ մշակույթին:
Նա շատ էր պատմում դիմադրության շարժման մասին, նա, և ինչը շատ կարևոր է, իր լուման ունի ֆաշիստներևի դեմ պայքարում, բոլոր հայացքներով իսկական հակաֆաշիստ էր, այդպիսին էլ մնաց մինչև վերջ: Մարդկայնորեն շատ հաճելի մարդ էր, ասող-խոսող, անեկդոտներ էր շատ սիրում պատմել: Ինձ վրա, որպես հարևանի և ընկերոջ, մեծ տպավորություն էր թողել, և միշտ խոսել եմ այդ մասին, որ հատկապես ակնածանքի էր արժանի Սիմոնի վերաբերմունքը իր տիկնոջը՝ բանաստեղծուհի Արշալույս Մարգարյանին: Միշտ հոգատար, ուշադիր, միշտ բակ միասին էին իջնում, բարձրանում, ինչը ևս մեկ անգամ վկայում է նրա մարդկային լավ հատկանիշների մասին:
Սիմոնի անունը կմնա հայ մշակույթի մեջ՝ որպես լավ մասնագետի, լավ թարգմանչի, իր գործի մեծ վարպետի»:

Ինչ վերաբերում է Սիմոն Կրկյաշարյանի մահվան հետ կապված և դրան նախորդող դառը դեպքերին, և այն խոսակցություններին, և հատկապես պտտվում էին նրա բարեկամների շուրթերից, թե Սիմոն Կրկյաշարյանը մի փոքր նեղսրտած հեռացավ իր կոլեգաներից, մեկնաբանելով այդ ամենը Ազատ Եղիազարյանն ասաց. «Չեմ ուզում խոսել ակադեմիական ընտրությունների շուրջ ծավալված պատմությունների մասին, բայց մի բան կասեմ հստակ. Սիմոն Գրքաշարյանին ոչ մի կոչում պետք չէր նրա արածը գնահատելու համար: Այնքան շատ էր իր գգիտական աշխատությունների, թարգմանությունների արժեքը, որ նա իր պատվո տեղն ուներ Հայաստանի գիտական-մշակութային հարթակում»:

Մեր ընթերցողին հիշեցնենք, որ 2010 թվականին Սիմոն Գրքաշարյանը իր մի շարք կոլեգաների հորդորով առաջադրվել էր որպես Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս, սակայն, ի հեճուկս այն բոլոր հորդորների ու հավաստիացումների, թե՝ Հա, Պրն Կրկյաշարյան, դրեք ձեր թեկնածությունը, եթե դուք չէ, բա էլ ով» և այլն, չէր անցել և դրանից շատ էր տուժել իր հոգեկանը: Ակադեմիական ընտրությունների վերջին օրը, 2010 թվականի դեկտեմբերի 28-ին, դրան մասնակցելով վերադաարձել էր տուն և մի քանի ժամ անց վատացել, տեղափոխվել հիվանդանոց: Այնտեղ էլ կյանքից հեռացել՝ 2011թ. հունվարի 5-ին:

Ս. Կրկյաշարյանի լուսանկարը՝ բակային տաղավարում