ԱՄՆ-ն հուսով է. Պոմպեոն հայտարարել է, որ հուսով են, թե հայերը կարող են պաշտպանվել նրանից, ինչ անում են ադրբեջանցիները

1914 թվականին Սարաեւոյում փողոցի անկյունում ավստրիացի էրցհերցոգ Ֆրանց Ֆերդինանդի սպանությունը հրահրեց Առաջին համաշխարհային պատերազմը: Կդառնա՞ արդյոք Հարավային Կովկասի մութ անկյունը նման շրջադարձային պահ: Այսպիսի հարց է տալիս Պոլ Ստրոնսկին՝ Կարնեգիի կենտրոնի համար գրած իր հոդվածում:

«Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ ձգձգված Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը, որը ծագել է Խորհրդային Միության մայրամուտին, չի հանգեցնի համաշխարհային պատերազմի: Այն չի ազդի աշխարհի մեծ տերությունների կենսական շահերի վրա: Այնուամենայնիվ, այն լույս է սփռում Միացյալ Նահանգների կողմից ավելի քան երեք տասնամյակ ղեկավարվող «սառը պատերազմից» հետո փլուզվող աշխարհի վրա: Միացյալ Նահանգները եւ եվրոպական տարածաշրջանային տերությունները, որոնք նախկինում փայփայում եւ պաշտպանում էին այդ պայմանավորվածությունները, այժմ նահանջում են իրենց բազմակողմանի ինստիտուտների հետ միասին: Ավելին, նրանք այլեւս նպատակների մեծ միասնություն չեն ցուցաբերում, երբ խոսքը վերաբերում է զարգացող տերություններին, ինչպիսիք են Ռուսաստանը եւ Թուրքիան, որոնք ցանկանում են ավելի կարեւոր դեր ունենալ բազմաբեւեռ աշխարհում:

Մարտերը դադարեցնելու Միացյալ Նահանգներին ուղղված վերջին կոչերը տարօրինակ եւ հնացած են թվում ԱՄՆ-ի գլոբալ նահանջի ֆոնին, որն արագացել է վերջին չորս տարիներին: ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը, որը Հարավային Կովկասի նկատմամբ դեռեւս հետեւողական քաղաքականություն չի մշակել, ոչ մի կապ չուներ Լեռնային Ղարաբաղի ճգնաժամի այս փուլի հետ: Այստեղ զարմանալի ոչինչ չկա՝ հաշվի առնելով կորոնավիրուսի հետ կապված Թրամփի ախտորոշումը, նրա վերընտրման քարոզարշավի պահանջները եւ նրա արտաքին քաղաքական թիմի ընդհանուր դիսֆունկցիան:

Այնուամենայնիվ, նույնիսկ եթե Դեմոկրատական կուսակցության թեկնածու Ջո Բայդենը, ով ճգնաժամին ավելի կոշտ դիվանագիտական արձագանքի կոչ է արել, դառնա ԱՄՆ 46-րդ նախագահը, Վաշինգտոնի հեղինակությունն ու դաշինքները սպառնալիքի տակ կհայտնվեն:

Հեռավոր տարածաշրջանային հակամարտությունները դժվար թե մեծ հետաքրքրություն կամ գործողություն խթանեն ավելի ու ավելի մեկուսացնող ամերիկյան հասարակական եւ քաղաքական ղեկավարության կողմից, որը տանը բախվում է շատ ավելի լուրջ խնդիրների, ներառյալ՝ համավարակը, փխրուն տնտեսությունը եւ խորը արմատավորված ռասայական անարդարությունը:

Եվրոպային նույնպես շեղում են իր մտահոգությունները՝ կորոնավիրուսի վարակի երկրորդ ալիքը, ԵՄ-ից առանց գործարքի Մեծ Բրիտանիայի դուրս գալու սպառնալիքը եւ լարվածությունը, որ շրջանառվում է Միջերկրական ծովի արեւելքում։

Հակամարտությունների կարգավորման (Կենտրոնական Աֆրիկայի Հանրապետությունում, Վրաստանում, Լիբիայում եւ Ուկրաինայում) հարցում Եվրոպայի ձեռքբերումների ցուցակը քիչ հույս է ներշնչում, որ նա կհաղթահարի առաջադրված խնդիրը: Ֆրանսիային՝ եվրոպական ակնհայտ ուժին, որը կարող է միջամտել՝ հաշվի առնելով նրա միջնորդությունը Հարավային Կովկասի վերջին հակամարտություններում, ինչպիսին են, օրինակ, 2008թ. Վրաստանի պատերազմը, չեն վստահում Ադրբեջանը եւ Ադրբեջանի ամենակարեւոր դաշնակից Թուրքիան:

Չնայած Ֆրանսիայի եւ ԱՄՆ-ի ջանքերին, ՆԱՏՕ-ի դաշնակից Թուրքիան շարունակում է վարել քաղաքականություն, որը հակասում է դաշինքի շահերին եւ հարված է հասցնում Արեւմուտքի հեղինակությանը: Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին ստիպում է քրտնել, երբ խոսքը վերաբերում է ազդեցություն ձեռք բերելու եւ իշխանության վակուումը լրացնելու էժանագին եւ երբեմն անընդունելի մեթոդներին: Սա ճիշտ նույն մարտավարությունն է, որը Մոսկվան օգտագործում էր այնպիսի վայրերում, ինչպիսիք են Լիբիան, Սիրիան եւ Ուկրաինան: Առավել ուշագրավ է այն փաստը, որ դրանք օգտագործվում են Ռուսաստանի հետնաբակերում, ինչը ոչ ոք չէր կանխատեսել: Իսկապես, հենց Թուրիքիան, ոչ թե Ռուսաստանն է հանդես գալիս որպես ամենաձեռներեց տերություն՝ Եվրասիայում, Արեւելքում եւ Աֆրիկայում, որպեսզի ընդգծի Միացյալ Նահանգների ձախողումները եւ ներկայանա որպես համաշխարհային ասպարեզում գլխավոր տերություն: Բայց Ռուսաստանը հազվադեպ է խնդիրներ լուծում, իսկ նրա միջամտություններն, ընդհանուր առմամբ, սրում են անկայունությունը:

Չինաստանը նույնպես ավելի վճռական է համաշխարհային մասշտաբով եւ ձգտում է օգուտ քաղել դիսֆունկցիոնալ Արեւմուտքից: Եւ չնայած նա փողեր ունի, դրանք կայունացնող ուժ չեն: Այսպիսով, անլուծելի հակամարտությունների թիվն աճում է:

Դինամիկան, որն ընդգրկել է Աֆրիկայի, Լիբիայի, Սիրիայի, արեւելյան Ուկրաինայի, Վենեսուելայի եւ Եմենի որոշ մասեր, այժմ տարածվում է դեպի Կովկաս: Քանի որ Արեւմուտքն այլեւս ի վիճակի չէ կամ չի ցանկանում կառավարել այս խառնաշփոթ աշխարհը, տարածաշրջանային տերությունները՝ Իրանը, Թուրքիան եւ Պարսից ծոցի երկրները, միջամտում են, բայց պարտադիր կարգը չեն վերականգնում: Դա վատ նշան է ոչ միայն Ադրբեջանի եւ Հայաստանի, այլեւ ամբողջ աշխարհում խաղաղության եւ կայունության պահպանմանն ուղղված բազմաթիվ ջանքերի համար»:

Ավելի քան 10 տարի Ռուսաստանը Հարավային Կովկասը հռչակել է իր արտոնյալ ազդեցության ոլորտի մի մասը՝ Արեւմուտքին զգուշացնելով հեռու մնալ: Նման հայտարարությունները կտրականապես մերժվել են Միացյալ Նահանգների եւ նրա եվրոպական դաշնակիցների կողմից, որոնք Մոսկվային պատկերացրել են սարսափելի կտրված ժամանակակից իրողություններից: Քաղաքական ու տնտեսական բազմաթիվ կապերին զուգընթաց՝ Կրեմլը հիմնականում մի կողմ է քաշվել, քանի որ համեմատաբար քիչ մրցակցային առավելություններ է ունեցել այդ ոլորտներում:

Չնայած նրան, որ Ռուսաստանը զենք է վաճառել եւ՛ Հայաստանին, եւ՛ Ադրբեջանին, հավանաբար, արտաքին տերությունների կողմից (առաջին հերթին՝ Թուրքիա, երկրորդ հերթին՝ Իսրայել) ռազմական ու դիվանագիտական աջակցությունը մեծ նաշանակություն ունի Ադրբեջանի համար ներկայիս մարտերում: Ադրբեջանական ուժերը կարող են ԱԹՍ-ներ, հեռահար գործողության հրետանային համակարգեր կիրառել, ինչպես նաեւ հաղորդվել է Ադրբեջանում ամերիկյան արտադրության թուրքական F-16-երի տեղակայման ու Սիրիայից բերված հարյուրավոր վարձկանների մասին:

Չնայած նրան, որ Արեւմուտքում բազմիցս խոսել են սպառնալիքի մասին, որ բխում է ռուսական նեոկայսերականությունից 2014 թվականին Ուկրաինայում պատերազմի սկսման պահից, Արեւմուտքում որոշ շրջանակներում կան քողարկված հույսեր, որ Ռուսաստանը կրկին Հայաստանին ու Ադրբեջանին կվերադարձնի բանակցային սեղանի շուրջ:

Այնուհանդերձ, Կրեմլը նախկինի պես հետ է մնում իր տարածաշրջանում արագ զարգացող իրադարձություններից: Շատ հաճախ Մոսկվան արձագանքում է նոր ճգնաժամներին՝ պնդելով, թե Արեւմուտքի «թաքնված ձեռքը» խնդիրներ է ստեղծում, սակայն ծածուկ հույս է պահում, որ ցանկացած նոր հրդեհ ինչ-որ կերպ կմարվի:

Մեկ այլ իրողությունն այն է, որ այժմ Պուտինը ձեռնածություն է անում բազմաթիվ ճգնաժամներով, իսկ դա նշանակում է, որ նա չի ողջունի նոր գլխացավը Կովկասում: Մարդասիրական նպատակով հրադադարը խախտվեց գրեթե միանգամից: Բելառուսում ճգնաժամը փխրուն է մնում: Վերջին օրերին քաոսի է վերածվել նաեւ Ղրղզստանը: Իսկ Մոսկվայում կորոնավիրուսի բռնկումը ստիպում է նոր սահմանափակող միջոցներ ձեռնարկել:

Թրամփի օրոք Մոսկվան ձգտում էր հայտնվել Մերձավոր Արեւելքում եւ Աֆրիկայում թեժ կետերում, որպեսզի ընդգծեր ԱՄՆ-ի անհաջողություններն ու իրեն ներկայացներ համաշխարհային հարթակում որպես խոշոր տերություն: Սակայն Ռուսաստանը հազվադեպ է խնդիրներ լուծում, իսկ նրա միջամտությունը խորացնում է անկայունությունը:

Չինաստանը եւս համառ է գլոբալ մասշտաբում եւ ձգտում է օգուտ քաղել դիսֆունկցիոնալ Արեւմուտքից: Այդպիսով, չլուծված կոնֆլիկտների թիվն աճում է:

Դինամիկան, որը տարածվել էր Աֆրիկայի որոշ հատվածներում, Լիբիայում, Սիրիայում, արեւելյան Ուկրաինայում, Վենեսուելայում եւ Եմենում, այժմ տարածվում է նաեւ Կովկասում: Քանզի Արեւմուտքն այլեւս ունակ չէ կամ էլ չի ցանկանում ղեկավարել այդ անկարգությունները, տարածաշրջանային տերությունները՝ Իրանը, Թուրքիան եւ Պարսից ծոցի երկրները, միջամտում են, սակայն ոչ միշտ են կարգ հաստատում: Դա վատ նշան է ինչպես Ադրբեջանի ու Հայաստանի, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում խաղաղություն ու կայունություն հաստատելուն ուղղված բազմաթիվ ջանքերի համար: