Ազատություն՝ ըստ մոտիվացիայի

Քննարկենք ազատության կոնցեպտը մոտիվացիոն հոգեբանության տեսանկյունից: Սկզբում ճիշտ կլինի հստակեցնել, որ գոյություն ունի վարքի վրա ազդելու4 հիմնական տարբերակ. պարգևատրում, պատիժ, արգելք և հարկադրանք: Կարևոր է նշել, որ պարգևատրումը չի կատարվում միայն ֆիզիկական իրերի, գումարի կամ սննդի տեսքով.հաճելի խոսքը, ուշադրությունը, ժպիտը նույնպես պարգևատրման միջոցներ են: Նույնը վերաբերում է նաև պատժին.խոսքը միայն ֆիզիկական ազդեցության մասին չէ, պատժել կարելի է խոսքով, անուշադրությամբ և այլ միջոցներով:

Կարևորագույն միտքն այն է, որ վերը նշված ձևերից յուրաքանչյուրն իր ազդեցությունն ունի ազատության զգացողության վրա: Մեզ կարող է թվալ, թե մեր ազատությունը չեն սահմանափակում պարգևատրման միջոցով: Սակայն պարգևատրումը կարող է կոնֆլիկտային իրավիճակ առաջացնել, եթե այն առաջարկվում է մի բանի դիմաց, որը մենք այլ պարագայում չէինք անի: Սակայն նույնիսկ այս դեպքում պարգևատրումը ազատության սահմանափակման զգացում չի առաջացնում:

Մինչդեռ պատիժը, արգելքն ու հատկապես հարկադրանքը նվազեցնում են մեր ազատության զգացողությունը: Երբ մեզ ֆիզիկապես ստիպում են ինչ որ բան անել, մենք բացարձակ անազատություն ենք զգում, նույնիսկ եթե այդ գործողությունը պատրաստակամորեն կանեինք հարկադրանքի բացակայության պարագայում:

Արգելքն ու պատիժն ազդում են ազատության վրա՝ կախված ազդեցության չափաբաժնից: Ըստ էության,հնարավորինս ազատ է այն հասարակությունը, որտեղ մարդիկ առավելագույնս ենթարկվում են խորհուրդների ու խրախուսանքի, և նվազագույնս՝ պատժի ու արգելքների ազդեցությանը: Այս ուտոպիական հասարակությունում պարգևը խրախուսելու միակ տարբերակը կլիներ:

Ցավոք, սա ուտոպիա էլ կմնա: Իսկ պատճառը հասկանալու համար պետք է տարբերակել ակտիվ գործողությունն ու գործողության բացակայությունը,այն է՝ վարքն ակտիվորեն խթանելն ու խթանումից ձեռնպահ մնալը: Պարգևատրումն արդյունավետ է գործողության մղելու, սակայն անարդյունավետ՝ որևէ գործողությունից հետ պահելու համար:

Եթե ցանկանում ենք երեխային ստիպել կատարել հանձնարարությունները, կարող են հեռուստացույց նայելու թուլտվությունն օգտագործել՝ որպես խրախուսանք, սակայն եթե ցանականում եք , օրինակ, որ նա այլևս չաղմկի , այս մեթոդն այնքան էլ արդյունավետ չի լինի: Պատկերացնենք, հնարավո՞ր է արդյոք պարգևատրման միջոցով ստիպել, որ մարդիկ բանկ չթալանեն: Իհարկե, կարելի է երեխային պատժելու միջոցով ստիպել հանձնարարությունները կատարել, բայց ահա այս դեպքում պատժի չափը պետք է մեծ լինի, ինչն էլ իր հերթին դիմակայություն կառաջացնի:

Այսպիսով, եթե ուզում ենք ստանալ հասարակություն, որտեղ մարդն իրեն ազատ է զգում, պետք է փորձենք ձևավորել պայմաններ, որոնց դեպքում մարդը խրախուսվում է պարգևներով, իսկ պատիժն ու արգելքը նվազագույնի են հասցված: Իհարկե, պետք է գիտակցել, որ պատիժն ու արգելքը՝ որոշակի սահմաններում, միշտ էլ անհրաժեշտ կլինեն' մարդկանց հակասոցիալական վարքից հետ պահելու համար: