Ո՞վ էր առաջին հայ միլիարդատերը

Գալուստ Գյուլբենկյանի մասին հաստատ շատերը գիտեն, ուստի ես որոշեցի անդրադառնալ նրա բիզնեսի վարման մեթոդին, քան ասենք հասարակական գործունեությանը և հիմնադրամին, քանի որ բլոգում ավելի շատ պետք է տեղ գտնեն հիմնականում մոտեցումներ և հնարամիտ քայլեր: Այսօր Գյուլբենկյանի անունը նշվում է հետևյալ նավթային մագնատների կողքին՝ Ջոն Ռոկֆելլեր, Արմանդ Համմեր, Ժան Պոլ Գետտի, քանի որ այդ տարիներին ընդամենը մեկ հմուտ քաղաքականությամբ՝ նա կարողացավ կուտակել միլիարդներ: Ասում են, որ նա եղել է առաջին հայ միլիարդատերը, դե այստեղ էլ մենք ետ չենք մնացել տվյալ դարաշրջանից և ունեցել ենք մերը:

Գյուլբենկյանների նախնիների արմատները տանում են դեպի Թբիլիսի քաղաք, որոնք հարստացել էին առևտրի շնորհիվ: Այնուհետև նրանք տեղափոխվել էին Պոլիս, որտեղ էլ 1869 թվականին ծնվում է Գալուստ Գյուլբենկյանը: Առաջին անգամ Գալուստը գործարքի մեջ մտավ 7 տարեկանում, երբ նրան տվեցին թուրքական արծաթե մետաղադրամ և ուղարկեցին շուկա գնումներ անելու, բայց նա այնքան սպասեց, որ այդ գումարը մի հին մետաղադրամի հետ փոխեց, քանի որ հնություն շատ էր սիրում: Կգար մի ժամանակ, երբ նա կգներ Ջոն Մորգանի հայտնի հունական հին մետաղադրամների հավաքածուն: Այս մարդկանց անունները տալիս մտածում եմ, թե իրոք ի՞նչ մեծ ազդեցություն է ունեցել Գյուլբենկյանը, քանի որ նրա գործընկերներն այդ տարիներին պարզապես աշխարհի ղեկավարներն են եղել:

Սովորելով Լոնդոնի արքայական քոլեջի նավթի վերամշակման ֆակուլտետում՝ 22-ամյա Գյուլբենկյանը մեծ աշխատություն է ներկայացնում Միջին Արևելքի մասին: Այս գրառումներն այնպես խորն էին, որ Օսմանյան կայսրության ղեկավարները հենց Գյուլբենկյանին են վստահում երկրի նավթային պաշարների ուսումնասիրությունը: Գալուստը կարողացավ բացահայտել Արևելքի երկրների հարստությունն ու այստեղ գրավել Եվրոպայի ու Արևմուտքի ուշադրությունը: Այո, հենց նրա շնորհիվ է, որ աշխարհը կարողանում է բացահայտել այս արաբական երկրների ամենամեծ հարստությունը՝ սև ոսկին:

Ուսումից հետո նա անմիջապես տեղափոխվում է Բաքու, որտեղ նրան նավթի մասին հսկայական տեղեկություններ է հաղորդում Ալեքսանդր Մանթաշյանցը: Ընդամենը մեկ տարի էր պետք, որպեսզի Գյուլբենկյանն ամբողջությամբ տիրապետի նավթային բիզնեսի հմտություններին:

Նավթային բիզնեսի առաջին քայլերը նա կատարեց Պոլիսում, որտեղ գտնվում էին նավթային մագնատ Ալեքսանդր Մանթաշյանցին պատկանող հանքերը: Սակայն քաղաքական անկայությունից ելնելով՝ Գյուլբենկյանը տեղափոխվում է Լոնդոն, որտեղ էլ հորից ստանալով 30 հազ ֆունտ ստեռլինգ, նա սկսում է զբաղվել նավթային բիզնեսով: Նույն տարում էլ ամուսնանում է Նվարդ Եսայանի հետ և սկսվում է գործունեության բուռն շրջանը: Ինչո՞վ էր այս մարդը հանճարեղ: Նախ նա նշանակվում է Օսմանյան կայսրության դեսպանը Փարիզում ու Լոնդոնում միաժամանակ: Այդ պաշտոնը, բրիտանական քաղաքացիությունը նրան ապահովում էին մեծ ազդեցություն Եվրոպայում, ինչպես նաև Օսմանյան կայսրությունում: Նա առաջինն էր, ով նկատեց, որ միջին արևելքը նավթի ծով է, հարկավոր է անցնել գործի: 20-րդ դարի սկզբին Գյուլբենկյանն իրոք աշխարհի քաղաքացին էր՝ երկքաղաքացիություն, գործունեություն ողջ Եվրոպայում, բնակություն Փարիզում, 6 լեզուներ, հիանալի կապող օղակ Արևելքի և Եվրոպայի միջև:

Լոնդոնում Գյուլբենկյանը հանդիպում է Սեմյուել և Հենրի Դետերդինգ եղբայրներին և կարողանում է համոզել, որ իրենց նավթային ընկերության մասնաճյուղը բացեն նաև Պոլիսում: Նա դառնում է այդ մասնաճյուղի ղեկավարը, սակայն բոլորի մոտ հարց էր ծագում, թե ինչպե՞ս էր նա կարողանում համոզել, իրոք յուրաքանչյուր բանակցություն ընթանում էր այնպես, ինչպես Գյուլբենկյանն էր կանխատեսում: Ընկերությունն անվանվում է Turkish Oil:

Նրա հիմնած Turkish Oil ընկերությունում բնական է՝ գումարներ էին անհրաժեշտ, որոնք սակայն ռիսկային էին, քանի որ այդ տարիներին աշխարհը տատանվում էր: Ուստի Գյուլբենկյանը խուսափեց ամբողջությամբ իր գումարները ներդնել և ներգրավեց այս գործարքում այնպիսի ընկերություններ, ինչպիսիք էին Թուրքիայի ազգային բանկը՝ 35%, Royal Dutch Shell-ը՝ 25%, Deutsche Bank-ը՝ 25%, իսկ իրեն մնում էր 15%: Կարծում եմ լուրջ թիվ է, ի դեմս նրանց, թե ովքեր էին նրա բաժնետոմսերի փաթեթի ղեկավարները:

120Սակայն այդ պահը դուր չէր գալիս Անգլիային, որն էլ ցանկանում էր ավելի քչացնել բոլորի բաժնեմասերը: Գերմանիան խաղից դուրս էր եկել և նոր խաղացողներ էին մտել, ի դեմս ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի, ուստի պետք է կրկին բաժանվեին նավթային բաժնեմասերը: Բոլորը սպասում էին Գյուլբենկյանի բանակցային հմտություններին, որն էլ իրականում տվեց փայլուն արդյունք, քանի որ կողմերը գոհ էին: Այստեղ կրկին խաղաց Գյուլբենկյանի ճկունությունը, ով ընտրեց 5%-ը, բայց երկարաժամկետ կտրվածքը: Դա բավարարում էր և մեծ տերություններին, և մեր հայ գործարարին: Իսկապես հպարտությամբ եմ այս տողերը գրում, քանի որ մեր հայրեկացի հետ պետություններ են հաշվի նստել, ոչ թե հիմա, երբ հայ մագնատ, կամ գործարար բառն իրականում բացասական է ընդունվում մեր իրականությունում: Ասում են, որ բիզնեսում Գյուլբենկյանը շատ դաժան էր, քանի որ լավ տեղեկացված էր ամեն ինչից և ուներ շատ մեծ կապեր աշխարհում: Նրա հաջողության գաղտնիքը կապերն էին, հենց ամենահեշտը նրա մոտ դա էր ստացվում: Այս քաղաքականությամբ էլ արդեն 30 տարեկանում Գյուլբենկյանը միլիոնատեր էր:

Նրա ընկերությունը 1912-1914 թվականներին վերանվանվում էր Irak Petroleum, որից բաժնետոմսեր ունեին ԱՄՆ-ն, Անգլիան, Ֆրանսիան, Իրանը և Գյուլբենկյանը, որի բաժինը կազմում էր 5%: Դա էր պատճառը, որ նրան անվանում էին Պարոն 5%: Այսինքն նա իր մասնաբաժինը պահում էր 5% և համարյա թե մասնաբաժին էր ունենում բոլոր մեծ նավթային հանքերից: Այս առիթով մի անգամ Գյուլբենկյանն ասել է, որ մեծ կարկանդակի փոքր կտորն ավելի լավ է, քան փոքր կարկանդակի մեծ կտորը:

Գյուլբենկյանի գործունեության մյուս առանձնահատկությունն այն էր, որ նա հասկանում էր, թե ինչ է ուզում, այսինքն անգիր գիտեր բոլոր աշխարհագրական տարածքները, որտեղ նավթ կա, միակն էր, ով բոլոր կետերի նավթային պաշարների մասին հստակ ուներ իր պատկերացումները: Հենց այս գործոնի շնորհիվ էր, որ նրան էին պատկանում նավթահորեր Վենեսուելայում, Իրանում, Իրաքում, Սաուդյան Արաբիայում, Միացյալ Արաբական Էմիրություններում:

Գյուլբենկյանն ուներ մի մեծ թուլություն արվեստի նկատմամբ և ունենալով 3 մլրդ ֆունտ ստեռլինգ՝ իր ամբողջ կյանքում հավաքեց շուրջ 6 հազ. յուրահատուկ արվեստի գործեր: Երբ Ռուսաստանը մեծ խնդիրներ ուներ գումար ներգրավելու հարցում, սկսեց վաճառել իր բոլոր արվեստի գործերը: Ռուսաստանը վաճառում է իր մշակույթը, ահա այսպես էին մեկնաբանում բոլորը: Եվ բնական է, որ մեր հայրենակիցն օգտվեց առիթից և ագահորեն գնում էր արվեստի բոլոր գործերը: Ահա թե այդ առիթով ինչ է ասել հենց այդ գործարքը Գյուլբենկյանի հետ կատարող մարդը՝
_Этот армянин, Гюльбенкян, господин 5%, совершенно невероятный тип: Թարգմանելն իմաստ չուներ, քանի որ այս խոսքերն արդեն ամեն ինչ ասում են նրա մասին:

_Նա իրոք շատ չվստահող մարդ էր, ոչ ոքի չէր վստահում գործնականում,_ասում էր Լոնդոնի ազգային թանգարանի ղեկավար Քեննեթ Կլարկը,_քանի որ իր հետ ուներ մոտ երեք հետախույզ մասնագետներ, ովքեր գնումներից առջ մի քանի անգամ ճշտում, իմանում էին, գնահատում էին, նոր վերջում նա գնում էր այս կամ այն կտավը:

1942 թվականին նա փնտրում էր երկիր, որտեղ կարելի է գտնել հանգստություն, այսինքն ֆաշիստական գերմանացիների հարձակումներից զերծ ու չեզոք երկիր: Եվ նա գտավ Պորտուգալիան, որտեղ էլ տեղափոխվեց իր ողջ ունեցվածքն ու հավաքածուն, սակայն նրա մահից հետո դրանք ամբողջությամբ մնացին այդ երկրին, որտեղ նա անցկացրեց իր կյանքի վերջին տարիները: