Այդ 2 միլիարդ դոլարի ռեզերվը պիտի մեզ մի կես տարի, մի տարի պահեր‚ մինչև անցնեինք իրանական գազի ու այլ անցումներ կատարեինք...

Ենթադրում եմ, որ մի քանի «իձիոտի» բլոկելու եմ էս ստատուսի պատճառով, բայց արդյունքում կարմաս պիտի որ մաքրվի։ Նենց որ, բռնեք.

էդ որ սաղդ բողոքում եք բանկային տոկոսներից, մի օր, մի հրաշքով պիտի հասկանա՞ք, որ դա ինչ որ մի չար ձյաձյա չի սահմանում: Տվյալ երկրում կա վերաֆինանսավորման տոկոսադրույք (կամ ՎՏ), այն պիտի որ հաշվարկվի տվյալ երկրի՝ ֆինանսական շուկայում ներդրում անելու հետ կապված բոլոր ռիսկերի գումարումով: Ընդ որում, ռիսկերի մեջ են մտնում, թե՛ քաղաքական և թե՛ հասարակական ֆակտորները: Եթե ճիշտ ես հաշվում ռիսկերը, ուրեմն վարկ տալով, փող չես կորցնի, քանի որ կորուստներդ էլ է մեջը հաշվարկված: Ավելին, ճիշտ հաշվարկված ՎՏ-ն տնտեսության ամրության հիմնական գրավականն է:

ՀՀ ԿԲ-ն Հայաստանի միակ կայացած ինստիտուտն էր Տիգրան Սարգսյանի օրոք և իր իներցիայով մինչ օրս էլ հանդիսնում է այդպիսին, թեպետ անշուշտ շատ լուրջ հետընթացներ են տեղի ունենում: Այս հաջողության գրավականները բազմաթիվ էին և անշուշտ ղեկավարի քաղաքական կամքն ու հմտություններն էին կարևոր, սակյան հիմնական նախադրյալը հենց ճիշտ հաշվարկն էր: ԿԲ-ն ճիշտ էր հաշվել ՀՀ ռիսկերը, և ճիշտ տոկոսով էր տնտեսությունը ֆինանսավորում: Այդ «ճշտությունից» գոյացած ռեսուրսների հիման վրա կառուցվեց ինստիտուտը, որը, իրականացված բարեփոխումների քանակով, գերազանցում է նույնիսկ կառավարությանը՝ արժեթղթային շուկաներից մինչև 1000 դրամները:

Ներկա պահին ՀՀ ԿԲ ՎՏ-ն պատմական նվազագույնի վրա է: Սա տեղի էր ունեցել այն բանից հետո, երբ նորանշանակ վարչապետը ԱԺ-ում, գերազանցելով իր լիազորությունների սահմանը և խախտելով սահմանադրությունը, խոստացավ իջեցնել տոկոսադրույքը, իսկ հետո, 12 տարեկան աղջկան վայել կապրիզի օգնությամբ, նախագահից պահանջեց ի կատար ածել իր այդ խոստումը, մոտավորապես սենց՝ «կամ ես, կամ ինքը (Ջավադյանը)»: Հիմա եղել, եղել ա, լավ, անցած լինի... Բայց ձեզ հուսով եմ կհետաքրքրի, թե ինչո՞ւ բանը դրան հասավ:

ՎՏ-ն օգտագործում են տնտեսություն փող լցնել-չլցնելու համար: Եթե ուզում են հորդորեն փող ծախսել՝ իջեցնում են, եթե ուզում են, որ ժողովուրդը քիչ ծախսի՝ բարձրացնում են: Ընդ որում, կապ չունի, ինչ ծախսի մասին ա խոսքը՝ թեյնիկ, ավտոմեքենա, թե բիզնես գնել: Բայց այդ գործիքն էլ իր կիրառելիության սահմաններն ունի: Կան դեպքեր, երբ տոկոսադրույքի իջեցումը վնաս է բերում ԿԲ-ին։ Այսինքն, ցածր տոկոսով փող տալուց, անհուսալի վարկերի քանակը ավելին է, քան ի սկզբանե այդ տոկոսի մեջ հաշվարկված էր: Կոպիտ ասած, եթե առաջ 100 հոգի վարկ էին վերցնում ու 10-ը տակ էր տալիս, բայց էն 90-ի հաշվին ԿԲ-ն վնաս չէր կրում, իջեցված ՎՏ-ով, արդեն 9 տակ տվողի դեպքում վնաս չի կրի, իսկ 10-ի դեպքում կկրի, որովհետև էն 90-ը, ցածր տոկոս (7%-ի փոխարեն 6%) մուծվելով, այդ 10-ի հասցված վնասը չեն ծացկի: Ու եթե տնտեսությունում լուրջ կառուցվածքային փոփոխություն տեղի չեն ունենում, էդ 10-ը մնում ա 10, 9 չի դառնում:

ԿԲ-ն դեմ էր ՎՏ-ն իջեցնելուն, որովհետև իրենց գնահատականով դա բերելու էր իրենց վնասների: Կստացվեր, որ ԿԲ-ն իրենց ռեզերվների հաշվին սուբսիդավորում է անբարեխիղճ վարկառուներին: Վարչապետը դրան հակաճառում էր իր անգերազանցելի՝ «դարձնելու ենք Սինգապուր» հակա«փաստարկով»: Դե իսկ բոլորն էլ գիտեն, որ Սինգապուրում անբարեխիղճները 9–ից քիչ են ու Սինգապուրում կարելի է համ 6%-ով վարկ տալ, համ 4%-ով, համ էլ 0.99%-ով (ինչպես և կա այսօր իրական Սինգապուրում): Փաստացի մարդն ասել ա՝ դու տու՜ր, ես Սինգապուր կսարքեմ, հետ կտամ...

Հիմա դուք երևի մտածում եք, որ տնտեսագիտության դոկտոր մարդը չէր կարող տենց պրիմիտիվ ռազվոդկով երկրի ֆինանսական համակարգը դներ հարվածի տակ: Ու վստահ եմ ճիշտ եք, չէր կարող: Ռազվոդկեն մի փոքր ավելի բարդ էր: Խնդիրը նրանում է, որ ՀՀ ռեզերվները Սերժ ու Տիգրան Սարգսյանների «բալիկն» ա: Իրենք տասնամյակներ շարունակ հետևողականորեն աճեցրել, փայփայել են ռեզերվները: Դրա համար ոսկին էր ծախվել ու լիքը այլ՝ «ոչ պոպուլյար» որոշումներ էին կայացվել: Այդ ռեզերվները ՀՀ սև օրվա փրկօղակը պիտի լինեին, երբ որ գար իքս ժամը Ռուսաստանը պարտքերը պահանջեր, գազը կտրեր, ՎՏԲ-ն սնանկացներ, Յունիստրիմը խեղդեր, Լարսը փակեր ու Արցախում էլի պատերազմ սկսեր: Այդ 2 միլիարդ դոլարի ռեզերվը պիտի մեզ մի կես տարի, մի տարի պահեր մինչև անցնեինք իրանական գազի ու այլ անցումներ կատարեինք...

Կարապետյանը միգուցե կարող էր և չիմանալ սրա մասին, բայց Մոսկվան չէր կարող չիմանալ: Ու երբ որ որոշում էր կայացվում Հայաստանի դիմադրողականությունը զրոյացնել, թիրախների թվում, ոչ միայն Սամվել Ալեքսանյանի ու Միհրան Պողոսյանի հոսքերն էին, այլ նաև ԿԲ-ն իր ռեզերվներով և գոյատևման այլ ֆոնդերն ու աղբյուրները: Սերժի բոլոր «բալիկներին» պետք էր սպանել: Լրիվ իդենտիկ քայլեր էր ձեռնարկվում Կարապետյանի քաղաքապետ եղած ժամանակ, բայց ավելի փոքր մայրաքաղաքային մասշտաբով, երբ Տարոն Մարգարյանը, նստելով աթոռին, հասկացավ, որ ոչ մի բան չի կարող ետողորմյա անել, բյուջեն դատարկ, հետն էլ լիքը հավելյալ զսպող պարտավորություն:

Է, կասեք՝ բա Սերժը, ո՞նց կթողնի, որ իրա «երեխեքին» տենց սպանեն: Պատկերացրեք նստած եք կաբինետում, կողդ մի 3-4 հավատարիմ սպա, դիմացդ մի ամբողջ ոհմակ սպասում ա մի սխալ քայլ անես, որ հոշոտեն՝ մեջքներին կանգնած եքյա արջով, իսկ շուրջդ 3 միլիոն ոչխար: Ի՞նչ կանեիք։ Երեխեքիցդ մի քանիսին չէիք պսակի՞ թշնամու հետ, որ գոնե ողջ մնաք մինչև տենաք, ինչ ա լինում...

Հ.Գ. սույն թվականի առաջին կիսամյակում ՀՀ միջազգային պահուստային միջոցների կրճատվել են 90 ՄԻԼԻԱՐԴ դրամով, իսկ բանկային մարժաները կտրուկ նվազել են! Տնտեսագիտությունում գոյություն ունի «Հոլանդական հիվանդություն» տերմինը, կարծում եմ ժամանակն է «Սինգապուրյան հիվանդություն» (կամ՝ «Սինգախտ») տերմինը առաջ բերել:

Արթուր Դանիելյան. Ֆեյսբուք: