Տղաներ‚ եկեք սենց պայմանավորվենք՝ ինչքան դուք ֆուֆլո տաք, էդքան ես էդ ֆուֆլոն չմարիտ եմ անելու...

Պատկերացրեք, որ հանքային ջրի գործարանի արտադրողականությունը 100 շիշ է: Պատկերացրեք, որ հենց 100-ն էլ արտադրում է, սակայն արտադրածի կեսը վաճառում է թղթով (այսինքն՝ «սպիտակով» կամ «մաքուրով»), իսկ մյուս կեսը՝ առանց (այսինքն՝ «ստվերում»): Այդ «ստվերային» 50 շիշը վաճառելու համար իրեն ահագին ստվերային ռեսուրս է պետք: Պիտի մաքսանենգ ճանապարհով շշի պոլուֆաբրիկատ բերի, «ստվերում» պիտակներ պատվիրի, լույսի փողը «կտրի» ու ապրանքը տա վերավաճառողին կամ սպառողին կանխիկ փողի դիմաց:

Այս ամենը իրականացնելու համար տնտեսվարողը պիտի ահագին ոչ ֆորմալ հարաբերությունների մեջ մտնի պետական ապարատի բազմաթիվ օղակների հետ՝ մաքսատնից սկսած մինչև գյուղապետարան: Ընդ որում, ոչ ֆորմալ հարաբերություններն էլ ոչ ֆորմալ են կարգավորվում. տեղ կա ծրարով, տեղ կա կնունքի գնալով՝ տեղ էլ կա հեռու բարեկամին գործի դասավորելով: Խոշոր տնտեսվարողները միանգամից բուրգի գլխավորի հետ են հարցը լուծում, և լուծումն էլ է խոշոր լինում՝ անվճար ավտոբուս, ընտրություններ և այլ՝ պարտադրված կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվության ձևեր:

Երբ որ հարկայինը գալիս, ասում է՝ ընկեր ջան, վաղվանից սկսում ես առանց ստվեր աշխատել, խոշոր տնտեսվարողը գոհ շնորհակալ ասում է՝ հարց չկա: Նա գիտի, որ իր շուկայի բաժնեմասը արդեն այնքան մեծ է, որ մանրներին կուտի, արանքում էլ կկրճատի ավել պակաս ծախսերը, որոնք, որպես կանոն, վերաբերվում են հենց սոցիալական պատասխանատվությանը: Եթե չկան ոչ ֆորմալ հարաբերություններ, ուրեմն լիքը մարդ կարելի է գործից հանել ու չմտածել, թե գյուղապետն ու մարզպետն ինչ գլխացավանք կդառնան:

Հարկայինն էլ է գոհ. բռնում տեղում 100% հանքային ջրի արտադրության աճ է արձանագրում ու ըստ այդմ՝ հարկերի աճ: 50 շշի տեղը, 100 շիշ!! Իրականում արտադրության աճը զուտ թղթի վրա է, իսկ հարկերը՝ ռեալ: Բայց վճարելով այդ հավելյալ հարկերը՝ տնտեսվարողը կրճատում է իր «ավելորդ» ծախսերը: Ու ստացվում է, որ պետությունը, 10 շշին համարժեք հավելյալ հարկ ստանալով, փաստի առաջ է կանգնում, որ Ջերմուկ քաղաքի ուսանողները այլևս չեն կարող անվճար Երևան մեկնել, իսկ տարածաշրջանում կտրուկ աճել է գործազրկությունը: Ու ստացվում է, որ պետությունը չի կարողանում այդ 10 հավելյալ շշին համարժեք հարկը էֆեկտիվորեն բաշխել խոցված խմբերին, որովհետև նույն անվճար ավտոբուսը տնտեսվարողի բալանսում գտնվելով որպես հիմնական միջոց շատ ավելի արդյունավետ է կառավարվում քան որպես պետգույք: Հիմնարկը իր տեխնիկային ավելի լավ է նայում, բենզինը շատ ավելի քիչ են գողանում և այլն:

Արդյունքում ունենք 6.4% թղթի վրա ՀՆԱ-ի աճ, աճող գործազրկություն և զրոյականին մոտ ինֆլյացիա, որովհետև փող ռեալ չի ավելացել, հլը մի բան էլ պակասել է... ու եթե չլիներ ցուրտ ձմեռը (և դրա արդյունքում գազի ու լույսի աճած սպառումը) ու մետաղների գնի աճը, ապա ռեալ տնտեսական աճը կլիներ բացասական, այսինքն՝ անկում: Անմիտ, ինքնանպատակ ներդրում բերելը վնաս է տալու երկրին: Անհրաժեշտ է որդեգրել տնտեսական էքսպանսիայի դոկտորին, որը ներդրում կներգրավի ՀՀ տնտեսության այն զանգվածի մեջ‚ որը գտնվում է ՀՀ վարչական սահմաններից դուրս: Հազար ասի՝ կաշառակերությունն ու ստվերը կրճատելով՝ վնաս եք տալու, բայց դուք նախընտրեցիք քաղաքական բառիգությունը, որովհետև ակնոց ընտրելուց ավելի երկար եք մտածում, քան հազարավոր մարդկանց գործից հանելուց: Վերջում դե Սերժի օլիգարխների վրա գցելը կա ու կա:...

Հ.Գ. տղաներ եկեք սենց պայմանավորվենք՝ ինչքան դուք ֆուֆլո տաք, էդքան ես էդ ֆուֆլոն չմարիտ եմ անելու... նեղանալ չլինի իրարից:
#Եռաքայլ_տնտեսություն

Արթուր Դանիելյան. Ֆեյսբուք: