Մարմաշենի վանքի փայլն ու ողբերգությունը

Մի քանի օր առաջ ընկերներիս հետ կրկին այցելեցի Շիրակի մարզի տարածքում գտնվող Հայ Առաքելական Եկեղեցու միջնադարյան գոհարներից մեկը՝ հայրենասեր իշխան Վահրամ Պահլավունու կողմից 988-1029 թթ-ին կառուցված Մարմաշենի վանական համալիր: Պետք է նշեմ, որ այն ինչ տեսա և՛ ցավ և՛ ամոթանք պատճառեց ինձ: Սարսափած եմ, թե որքան հայը կարող է ոչ թե չսիրել, այլ ԱՏԵԼ իր պատմությունը և կրոնը:

Զբոսաշրջությանն առաջնային տեղ հատկացնող հայաստանյան իշխանավորները տարրական անտեսում են Մարմաշենի վանքը: Զարմանալի է, որ բազմաթիվ զբոսաշրջիկների Գյումրի բերող մեր տուրիստական գործակալությունները չեն բարձրաձայնում Մարմաշենի վանական համալիրի ողբերգության մասին:

Լենգես անավից Մարմաշենի վանք տանող 2,4 կիլոմոտրանոց ճանապարհը ավերված է: Այդ ճանապարհ կոչվածը խայտառակություն է...Բայց ամենազավեշտալին դեռ առջևում էր: Մարմաշենի շքեղ վանքը շրջապատված է սարսափելի անհրապույր «բեսեդկաներով», որոնք վարձակալությամբ են տրվում: Այսինքն, վանական համալիրի տարածքը հանգստյան գոտու է վերածված: Սեփականատերերն էլ տարբեր են: Բայց խնդիրը նրանում է, որ այդ «բեսեդկաներից» մի քանիսը գտնվում են վանական համալիրի մեջ մտնող եկեղեցիներին 5-10 մետր հեռավորության վրա:

Հանգստացողներն ամենքն իր ճաշակով երաժշտություն է միացնում, պարում երգում, ուտում, խմում և այլն: Ու այդ ամենը եկեղեցիների և նրանց կողքին գտնվող միջնադարյան գերեզմանոցից մի քանի մետր հետավորության վրա: Գերեզմանոցը, որտեղ թաղված են Վահրամ Պահլավունու կինն ու մայրը, խաղահրապարակ է երեխաների համար, որոնք մեր այցի ժամանակ ֆուտբոլ էին խաղում շիրմաքարերի վրա: Ոչ պակաս սարսափելի են վանական համալիրից մի փոքր՝ 50-80 մետրի վրա գտնվող «բեսեդկաները» ևս... Խորովածի, խաշլամի և այլ հոտրերն ուղղակի վանում են մարդուն այդ տեղանքից: Պարելու և կիսամերկ շրջելու մասին էլ չեմ ասում: Ամոթից ուզում ես փախչել: Մինչդեռ, Մարմաշենի վանական համալիրը կարելի էր դարձնել Հայաստանի զբոսաշրջային կենտրոններից մեկը: Իրականացնողն էլ պետք է լինի կառավարությունը, որը պետք է կանգնի մեր եկեղեցու կողքին:

Տեղում պարզեցի, որ վանական համալիրի ողջ տարածքը պատկանում է Վահրամաբերդ գյուղին, որի ղեկավարությունն էլ այդ տարածքները 25 տարի ժամկետով վարձակալության է տվել ֆիզիկական անձանց, որոնք էլ վանական համալիրը դարձրել են զվարճանքի, խրախճանքի վայր: ՀԱԵ-ի Շիրակի թեմն անզոր է սեփականատիրոջ և վարձակալների առաջ: Այստեղ պետք է պետական մոտեցում: Եթե իշխանություններին անհարժեշտ էր օտարել Երևանի Արամի կամ Բյուզանդի փողոցների սեփականատերերի շինությունները և տները ,ապա դա շատ օպերատիվ կերպով կազմակերպվեց: Նույնը՝ Հյուսիս-Հարավ մայրուղու կառուցման համար պետական գերակա շահի անվատ տակ օտարված հողերը: Հիմա հարցը Մարմաշենի վանական համալիրի փրկությանն է վերաբերվում:

Կառավարությունը ՊԵՏՔ է նույն մոտեցումը դրսևորի և գնի Վահրամաբերդի գյուղապետարանին պատկանող հողերը, այն տրամադրի Հայ Առաքելական Եկեղեցու Շիրակի թեմին, որը համոզված եմ, շատ արագ կմաքրի տարածքը բոլոր անճոռնի և ապօրինի շինություններից: Զբոսաշրջության մասին բարձրաձայնող կառավարության անդամներն էլ ՊԵՏՔ է վերանորոգեն վանք տանող 2,4 կմ. ճանապարհը և այն դարձնեն Շիրակի մարզի զբոսաշրջային կենտրոն:

Համոզված եմ, որ Մարմաշենի վանական համալիրը ոչնչով չի զիջի Գառնիին, Տաթևին, Գեղարդին, Նորավանքին, Սանահինին, Գոշավանքին, Հաղարծինին և այլ հոգևոր և զբոսաշրջային կենտրոններին: Չմոռանամ նշեմ, որ վանքից ոչ հեռու է գտնվում նաև Արգիշտի Ա-ի սեպագիր արձանագրությունը:

Զավեշտալին այն է, որ աթեիստական ԽՍՀՄ-ի տարիներին, վանքը «պահապանվել է պետության կողմից», որի մասին վկայում է եկեղեցու պատին ամրացված և դեռ պահպանված ցուցանակը: Բայց անկախ Հայասատանում այն վեարծվել է զվարճանքի վայրի:

Հ.Գ.Մի վտանգավոր տենդենց ևս նկատեցի: Վանքի գլխավոր եկեղեցուց 2-3 մետր հեռավորության վրա նորաթուխ հարուստներից մեկը խաչքար է բերել դրել, որը կարող է «շղթայական բնույթ ընդունել» իր բոլոր բացասական հետևանքներով:
Հուսով եմ, գրառումս տեղ կհասնի և համապատասխան կառույցները ուշադրություն կդարձնեն Մարմաշենի վանական համալիրին, որը որքան էլ փայլուն է, այնաքն էլ ողբերգալի վիճակում է:

Մեղադրում ենք թուրքերին և մյուս որոշ հարևաններին մեր եկեղեցիները քանդելու և պղծելու մեջ: Բայց մեր Հայրենիքում գրեթե նույն բանով ենք զբաղված:

Գագիկ Համբարյան. Ֆեյսբուք: