Ինչպես են նշում Ամանորը՝ Հայաստանի մարզերում և Արցախում

Չնայած տոնական եռուզեռին Հայաստանում Ամանորն ամենասպասված տոներից մեկն է։ Այն ամենատարբեր սովորություններով նշում են բոլորը։ Հայաստանի որոշ մարզերում ամենևին էլ պարտադիր չէ սեղանին դնել Երևանում ավանդական դարձած խոզի բուդը, իսկ որոշ մարզերում էլ ավանդական ուտեստները սեղանի անպակաս մասն են կազմում:

Operativ.am-ի թղթակիցը մի շարք ուսումնասիրություններ է արել պարզելու համար, թե ինչպես են նոր տարին նշում ՀՀ մարզերում և Արցախում:

Արագածոտնի մարզ

Արագածոտնի մարզում Ամանորը տարբեր կերպով է տոնվում։ Եթե Աշտարակում մարդիկ սովորականի պես են տոնում Նոր տարին, ապա Ապարանում, օրինակ, այն տոնում են ավանդական ուտեստներով լի սեղանով: Նույնպես այստեղ ընդունված է նեծ շուքով տոնել հին տոմարով Նոր տարին՝ տոնն անցկացնելով՝ խարույկի մոտ ազգային երգ ու պարով, խաղերով:

Իսկ ինչ վերաբերում է մարզի եզդիներով բնակեցված համայնքներին, ապա նրանք դեկտեմբերի 31-ին էլ են նշում Նոր տարին` հարգելով իրենց համայնքներում բնակվող հայերին։ Նրանց Նոր տարին նշվում է ամեն տարվա ապրիլի 13-ից հետո, առաջին չորեքշաբթի օրը և կոչվում է «Չարշշամա սարե սալե»։

Արարատի մարզ

Հայաստանում Նոր տարուն պարտադիր կարգ է բարեկամներին և հարազատներինայցելելն ու շնորհավորելը նրանց տոնը: Արարատի մարզում, սակայն, ընդունված է, որ առաջինը բարեկամներին այցելում են տարիքով փոքրերը, որից հետո միայն տարիքով մեծերը պատասխան այց են կատարում: Այստեղ, ինչպես Հայաստանի շատ մարզերում, ընդունված է ուտել-խմել ամբողջ օրը: Որոշ բնակավայրերում ամանորյա սեղանին պետք է պարտադիր լինի Սևանի իշխան ձուկ:

Լոռու մարզ

Լոռու մարզը աչքի չի ընկնում ամանորյա իր ավանդույթներով: Այստեղ Նոր տարին անցնում է իր սովորական հունով: Մեծամասնությունն ամանորյա սեղաններին դնում է խոզի բուդ կամ գոճի: Որոշ գյուղերում ընդունված է լվացքի պարաններից կարմիր շոր փռել, որը խորհրդանշում է լուսավոր ու պայծառ տարի։ Ըստ ավանդույթի՝ կարմիր գույնը վանում է չարքերին, ուստի այն փռում են, որպեսզի հաջորդ տարում չարքերին հեռու վանեն այդ տնից։

Սյունիքի մարզ

Այստեղ Նոր տարվա ավանդական ճաշատեսակներից են՝ թփով և կաղամբով տոլման, պասուց տոլման, հարիսան, ղափաման, հաճարի ձավարով փլավը, ավանդական կլոր գաթան և փախլավան: Դեռևս կան մարդիկ, ովքեր թոնիրներում մի քանի օր առաջ լավաշ են թխում և խաշ են ուտում, փոխինդե գնդիկներ և տնական հալվա պատրաստում։

Տավուշի մարզ

Տավուշի մարզում Նոր տարին տոնում են գրեթե սովորականի նման: Նոր տարին այստեղ ևս, ինչպես Հայաստանի մեծ մասում, ընտանեկան տոն է: Կեսգիշերին ընտանիքը հավաքվում է, ոմանք հրավառություն են կազմակերպում: Նոր տարին դիմավորելուց հետո և հաջորդ երեք օրերը մարդիկ այցելում են միմյանց տուն, շնորհավորում, ուրախանում, լավ տարի մաղթում ու կամաց-կամաց անցնում առօրյա հոգսերին։ Դե իսկ սեղանի ուտեստներն էլ գլխավորում են տոլման ու խոզի խորովածը։ Այստեղ շատ բդավազք չկա: Արդեն ավանդույթ է դարձել նաև այն, որ որոշ համայնքներում ամեն տարի հունվարի 6-ին՝ Սուրբ ծննդյան օրը, համայնքի ղեկավարի նախաձեռնությամբ հավաքվում են ուսանողները և սեղանի շուրջ զրուցում:

Որոշ գյուղերի առանձնահատկություններից է այն, որ տարբեր բակերի՝ հիմնականում դպրոցական տարիքի երեխաները մեքենաների մաշված անվադողեր են հավաքում ու վառում ամեն մեկն իր բակին մոտ գտնվող բլուրի վրա՝ մրցելով, թե ում կրակն ավելի մեծ կլինի ու երկար կվառվի։ Սակայն այս տարի, ամենայն հավանականությամբ, այդ անիվները կգնան սահման՝ մեր տղաների դիրքերն ամրացնելու:

Արամավիրի մարզ

Արմավիրի մարզում ևս Նոր տարին տոնում են սովորականի նման:

Գեղարքունիքի մարզ

Գեղարքունիքի մարզում Նոր տարին ազդարարում է շամպայնի կափարիչի պայթյունը: Այստեղ ևս ընդունված է, որ առաջինը բարեկամներին այցելում են տարիքով փոքրերը, որից հետո միայն տարիքով մեծերը պատասխան այց են կատարում: Իսկ մարզի բնակիչները պարտադիր են համարում սեղանին Գավառի փախլավա, Գավառի քյուֆթա և Սևանի սիգ դնելը:

Կոտայքի մարզ

Կոտայքի մարզի որոշ շրջաններում կա մի ավանդույթ, ըստ որի՝ եթե տանը չամուսնացած աղջիկ կա, նստում է մեջքով դեպի դուռը և հետ շպրտում կոշիկը։ Եթե այն դռնից դուրս է ընկնում, ուրեմն՝ այդ տարի պետք է ամուսնանա, իսկ եթե ոչ՝ չի ամուսնանալու։

Շիրակի մարզ

Շիրակի մարզի որոշ բնակավայրերում սեղանի պարտադիր բաղկացուցիչ մասն է չրերի բազմազան տեսականին, ձուկը, ինչպես նաև կլոր տորթը՝ Ամանորի գիշերը կտրելու համար։ Այստեղ Ամանորին պարտադիր է թխել «կոպեկով» գաթան։ Եթե դանակը կտրելիս դիպչում է կոպեկին, դժբախտության նշան է, իսկ ում ընկնում է կոպեկը, նա բախտավոր է համարվում:

Վայոց ձորի մարզ

Թվում է, թե հայկական ամանորյա ավանդույթներից ոչինչ չի մնացել, սակայն Վայոց ձորի մի շարք բնակավայրերում դեռևս պատրաստում են տարեհացը կամ դովլաթ-հացը։ Տարեհացի մեջ դնում են «դովլաթ»-ը, որը կարող է լինել մետաղադրամի, կորիզի, կամ լոբու տեսքով։ Ամանորի գիշերը ում որ ընկավ այն, նա էլ հաջողություն է բերելու տան անդամներին։ Դրա բաղադրությունը և պատրաստման եղանակը շատ պարզ է, այնպես որ Դուք էլ կարող եք հեշտությամբ պատրաստել։ Տարեհացի համար անհրաժեշտ է 5 բ. ալյուրը, 1 բ. շաքարավազն ու 1 թ. գ. սոդան խառնել, ապա շաղախել` լցնելով 1 բ. եռման ջուրն ու 1 բ. ձեթը: Ավելացնել 1/2 բ. մանրացված չրերը և1/2 բ. մանրացված ընկուզեղենն ու տեղավորել նախապես ձեթոտած և ալյուրոտած ափսեի մեջ: Մեջը դնել «դովլաթ»։ Վրան շաղ տալ 1/2 բ. կանեփը և թխել:

Որոշ բնակավայրերում էլ ընդունված է Ամանորի գիշերը դիմավորել տան դուռը բաց, նաև դրսում՝ դրանով ճանապարհելով հին տարին և դիմավորելով նորը։

Արցախ

Հայկական երկրորդ հանրապետությունում նույնպես Ամանորը յուրօրինակ կերպով են դիմավորում։ Գյուղերում, օրինակ, անծայրածիր տոնական սեղանն ու բարձր տրամադրությունը ապահովված են։ Սեղանին դրվում են ավանդական հայկական յոթ ճաշատեսակները (մայրապուր, կչեղաշ, տարեգատա և այլն), որի շուրջ հավաքվում են մեծ ու փոքր և հայկական դհոլ-զուռնայի ներքո դիմավորում են Նոր տարին։

Մայրաքաղաք Ստեփանակերտում չեք գտնի մի տուն և ընտանիք, ովքեր դեկտեմբերի 31-ի երեկոյան պատրաստելիս չլինեն ավանդական խորովածը։

Ամանորին Շուշիի Սուրբ Ամենափրկիչ Ղազանչեցոց մայր տաճարը մինչ ուշ երեկո բաց է լինում հավատավոր այցելուների առաջ, ովքեր ժամ առաջ շտապում են եկեղեցի՝ օրհնելու տոնական նուռը։