Նապոլեոնի հայ զորականները ‌

Գերմանուհի Մագդա Նեյմանը իր "Հայերը" նշանավոր աշխատության մեջ (1899) առանձին գլուխ է նվիրել Նապոլեոն Բոնապարտի հայազգի համհարզ, այնուհետև նրա փեսա, Նեապոլի թագավոր և համայն Ֆրանսիայի մարշալ Յոախիմ Մյուրատին, կայսեր թիկնապահ մամլուքներ Ռոստանին և Պիեռին։

Մյուրատի հայրը՝ ղարաբաղցի Մուրադյանը, նամակագրական կապ ուներ Ամստերդամի հայերի հետ և որոշեց գնալ Եվրոպա, որ առևտրական կապեր հաստատի։ Մեկնելիս նա իր հետ վերցրեց պատանի որդուն՝ Հովակիմին։ Երթուղին անցավ Աստրախան, Նիժնի Նովգորոդ, Մոսկվա, Լայպցիգ, Վիեննա քաղաքներով։ Վիեննայում նա բացեց պանդոկ։ Հովակիմը դարձավ մարկյոր՝ բիլիարդի սպասավոր, սովորեց գերմաներեն, ֆրանսերեն։ Հետո անցան Ֆրանսիա, հաստատվեցին Բաստիդ քաղաքում, բայց Հովակիմը շուտով գնաց Փարիզ, Մյուրատ անունով մտավ հեծելագնդերից մեկը, արագ առաջադիմեց և 5-րդ տարում կոնվենտի կողմից գենեարալի աստիճան ստացավ։ Հետո նշանակվեց եգիպտական արշավանքի հեծելազորի հրամանատար՝ Բոնապարտի ղեկավարությամբ։ 1800թ. Մյուրատը ամուսնանում է Նապոլեոնի քրոջ՝ Կարոլինա Բոնապարտի հետ։ 1804-ին դառնում է Ֆրանսիայի մարշալ։ 1808-ին ճնշել է Մադրիդի ապստաբությունը և դարձել Նեապոլի թագավոր։ Մասնակցել է Նապոլեոնյան բոլոր պատերազմներին։ 1815-ին պարտվել է Իտալիայում, ձերբակալվել Կալաբրիայում և գնդակահարվել ավստրիական ռազմական դատարանի վճռով։

Մյուրատը գրվել է Իոաշիվ, Յոախիմ, նույնիսկ հայկական ձևով Հովակիմ։ Նա ծնունդով Ղարաբաղի Կրկժան գյուղից էր։ Երբ Նապոլեոնի զորքը գրավել է Մոսկվան, մարշալ Մյուրատը մարդիկ է ուղարկել իր հայ ծանոթներին գտնելու։

Ըստ ավանդության՝ եգիպտական արշավանքից հետո Մյուրատի մոտ են բերում երկու հայ մամլուքների։ Մյուրատը՝ տեսնելով նրանց, հարցնում է. "Ա՛ խոխեք, տյուք ղարաբաղցի ե՞ք"։

Նրանցից մեկի անունը Պիեռ էր (Պետրոս, ազգանունը եղել է Ապրեսով), մյուսը՝ Ռուստամ կամ Ռուստան, Ռոստան (ազգանունը՝ Խաչատրյան, ծնվել է 1780 թ. Թիֆլիսում՝ Հովհան Խաչատրյանի ընտանիքում)։ Կահիրեում, Ալեքսանդրիայում հաստատված հայերի երեխաները երբեմն հայտնվում էին մալուքների շարքերում։ Այդպիսիք էին Պետրոսը և Ռուստամը։ 1799 թվականին Բուրգերի մոտ տեղի ունեցած ճակատամարտում եգիպտացիները պարտվեցին։ Քրիստոնեական արյունը հորդեց տղաների մեջ, և նրանք նետվեցին հաղթող ֆրանսիացիների գիրկը։ Նրանց ներկայացրին Մյուրատին, որն էլ տեղեկացրեց Բոնապարտին։ Ու երկու հայորդիները դարձան Բոնապարտի շքախմբի անդամ՝ պահպանելով մամլուքի իրենց կոչումը և հանդերձանքը, ծառայեցին ազնվորեն և քաջաբար։