Հայաստանում ՄԿ հարցի առնչությամբ առկա են ինչպես քանակական, այնպես էլ որակական խնդիրներ

Մարդկային կապիտալը (human capital) հասարակության մտավոր, ֆիզիկական, բնական, առողջապահական և այլ ռեսուրսների հավաքական ամբողջությունն է, որը տվյալ հասարակության բարեկեցության ապահովման, երկրի տնտեսության զարգացման անկյունաքարն է: Յուրաքանչյուր պետության մարդկային ռեսուրսների առկայությունը հնարավորությունների լայն դաշտ է ապահովում երկրի կայուն զարգացման համար: Ազգաբնակչության բարեկեցության ապահովման տեսանկյունից, թերևս, էական նշանակություն չունեն առկա մարդկային ռեսուրսների քանակական ծավալները:

Մեր օրերում քիչ չեն այն ազգերն ու պետությունները, որոնք տիրապետում են թվաքանակով մեծ մարդկային ռեսուրսների, այնուհանդերձ, օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ պատճառներից ելնելով ոչ միայն չեն կարողացել արդյունավետ օգտագործել այդ արժեքավոր ռեսուրսները, այլև ռեսուրսների անարդյունավետ կառավարման հետևանքով երկիրը կանգնել է տնտեսական և քաղաքական լրջագույն հիմնախնդիրների առջև:

Նշենք, սակայն, որ նախ տվյալ հասարակությունից և նրա քաղաքական վերնախավից է կախված մարդկային կապիտալի (այսուհետ՝ ՄԿ) ձևավորման, կուտակման և թիրախավորված կիրառության արդյունավետությունը:

Կրթության, գիտության ոլորտում անհրաժեշտ և համարժեք թիրախավորված և հետևողական ներդրումների իրագործման հարցում պետության և հասարակության փոխհամաձայնության արդյունքում մշակված ռազմավարությունը հնարավորություն է տալիս առկա ՄԿ կիրառությունից ակնկալել որակական հետադարձ արդյունք:

Համաշխարհային գլոբալացման համընդհանուր գործընթացների պայմաններում, երբ յուրաքանչյուր պետություն բախվում է երկրից ՄԿ և առաջին հերթին՝ նրա մտավոր կամ այսպես կոչված «ուղեղների» արտահոսքին, հասարակության բարեկեցության ապահովման տեսանկյունից ավելի էական են դառնում ՄԿ պահպանման և կուտակման, զարգացման և այդ ուղղությամբ ներդրումների իրականացման հարցերը:

ՄԿ տեսության կիրառությունը լայն տարածում գտավ այն ժամանակ, երբ ի հայտ եկավ անհատի և նրա մտավոր, գիտակրթական պոտենցիալի դերի ու նշանակության կարևորման հիմնահարցը հասարակության կենսապայմանների բարձրացման համատեքստում: Արդյունքում՝ ՄԿ-ն սկսեց ընկալվել որպես պետության նորարարական և գիտելիքահեն տնտեսության զարգացմանն անհրաժեշտ նախապայման, որտեղ առանձնացվում էր անհատն իր մտավոր և այլ ռեսուրսներով՝ որպես հասարակության ՄԿ զարգացումն ապահովող կարևորագույն սուբյեկտ:

Հայաստանում ՄԿ հարցի առնչությամբ առկա են ինչպես քանակական, այնպես էլ որակական խնդիրներ: Ինչպես հաստատում են վիճակագրական տվյալները, Հայաստանից մարդկային ռեսուրսների և հատկապես «ուղեղների» կայուն արտահոսքը կրիտիկական նշանակություն ունի երկրի անվտանգության տեսանկյունից: Մյուս կողմից, երկիրը կանգնել է բարձրորակ կադրային ռեսուրսների թվաքանակի նվազագույն շեմի ապահովման խնդրի առջև: Ունենալով սահմանափակ մտավոր ՄԿ՝ երկրում տրամաբանորեն շեշտադրումները կատարվում են տնտեսության այնպիսի ճյուղերի զարգացման վրա, որոնք, որպես կանոն, չեն պահանջում մտավոր-ստեղծագործական ռեսուրսներ:

Դա են փաստում միջազգային հեղինակավոր վարկանիշային կազմակերպությունների փորձագիտական գնահատականները (օրինակ, «Ձախողված երկրների ինդեքսը» զեկույցը), որոնց համաձայն՝ Հայաստանում մտավոր ռեսուրսների կայուն արտահոսքին զուգահեռ, զգալի ուշադրություն է դարձվում սպասարկման և ոչ արտադրողական ծառայությունների ոլորտների զարգացմանը: Չունենալով խոշոր բնական և եկամտաբեր ռեսուրսներ՝ Հայաստանում ավելի է շեշտադրվում ՄԿ մտավոր-ստեղծագործական պոտենցիալի զարգացման հիմնահարցը՝ որպես երկրի բարեկեցության ապահովման կարևոր երաշխիք: Նման իրավիճակում բավական սուր է դրված ՄԿ կուտակման և հետագա վերարտադրողականության հարցը, որի ուղղությամբ անհրաժեշտ է ձեռնարկել հրատապ լուծում պահանջող համարժեք և, միևնույն ժամանակ, ոչ ստանդարտ կիրառական քայլեր:

Կարեն Վերանյան. ֆեյսբուք: