Մենք և մեր ոխերիմ «դաշնակիցը»

1724 թ. հունիսի 12 - Կ. Պոլսում կնքված ռուս-թուրքական պայմանագրով ռուսները Արևելյան Հայաստանն ու Արևելյան Վրաստանը ճանաչեցին Օսմանյան կայսրության անբաժան մասը: Միաժամանակ արցախահայությանը հորդորում էին շարունակել պայքարը թուրքերի դեմ՝ խոստանալով շուտափույթ ռազմական օգնություն և գաղտնի էին պահում թուրքերի հետ Կ. Պոլսի իրենց պայմանավորվածությունը:

1729 թ. մարտ - Հայ զինվորականությունը, Ավան ու Թարխան հարյուրապետների գլխավորությամբ, նոր պատվիրակություն ուղարկեց ռուսական բանակ՝ խոստացված ռազմական օգնությունը ստանալու նպատակով: Ռուսները ոչ միայն չկատարեցին իրենց խոստումը, այլև Արցախի հերոսամարտի նշանավոր հրամանատարներին արգելեցին վերադառնալ հայրենիք:

1804-ի սեպտեմբեր 2 - Գեներալ Ցիցիանովի գլխավորած ռուսական կորպուսը կողոպտեց Սբ․ Էջմիածինը։

1805 թ․ ապրիլ - Մայր տաճարի երկրորդ կողոպուտը գեներալ Նեսվետաևի կողմից։

1827 թ․ հոկտեմբեր 1-ին հայերի օգնությամբ և գործուն աջակցությամբ Երևանի բերդը պարսիկներից գրաված գեներալ Պասկևիչը բացահայտ հալածանքներ սկսեց հայ մտավորականների, այդ թվում հայկական դրուժինաների ստեղծման գործում մեծ ավանդ ունեցած Ներսես Աշտարակեցու նկատմամբ։

1828-29 թթ․ ռուս-թուրքական պատերազմի օրերին ռուսները Արևմտահայաստանում կողոպտեցին նաև հայկական բնակավայրերը։

1836 մարտի 11 - Պոլոժենիե։ Նիկոլայ Ա-ի հրամանով սահմանափակվեցին Հայ եկեղեցու իրավունքները։

1840 ապրիլի 10 - Նիկոլայ Ա-ի հրամանով վերացվեց 1828-ի մարտի 21-ին ստեղծված Հայկական մարզը։

1879 թ. Երևանի նահանգապետի կողմից ցարական կառավարությանը ներկայացվող ամենամյա հաշվետվության մեջ շեշտվում է, որ հայկական ծխական դպրոցների մեծ մասը հազիվ թե կարողանա ծառայել որպես լուսավորություն տարածող, և «... հետևաբար հայերի կրթական գործը հազիվ թե նպատակահարմար է մասնավոր ձեռքերում թողնել»։

1885, 1897 և 1903 թթ. հայկական դպրոցները փակվեցին: Ցարական կառավարությունը սկսեց վարել բացահայտ ռուսացման քաղաքականություն:

1890-ական թթ․ - աբդուլհամիդյան ջարդերի օրերին ցարական կառավարության կողմից բացահայտ աջակցություն կարմիր սուլթանին։

1896 թ. - հատուկ հրամանով 230 հայկական տարրական դպրոցներ Հայ եկեղեցու տնօրինությունից անցան Ռուսաստանի լուսավորության նախարարությանը: Մայրենիով թույլատրվեց միայն հայոց լեզվի ու կրոնագիտության ուսուցումը, իսկ դրանց տրամադրվող ժամերը կրճատվեցին: Դա նշանակում էր հայկական տարրական դպրոցների վերացում:

1903 հունիսի 12 - Ռուսական կայսրությունում Հայ եկեղեցուն պատկանող գույքի ու կալվածքների բռնագրավման և պետականացման մասին օրենքը:

1905-1906 - ռուսական կառավարության կողմից Այսրկովկասում հրահրված հայ-թաթարական բախումներ ու կոտորածներ։

1912 - հայ մտավորականների պետերբուրգյան դատավարությունը։

1914-1916 - Կովկասյան ճակատում ռուսական զորքերի միտումնավոր դանդաղ առաջխաղացում և անակնկալ նահանջների մարտավարություն, որի արդյունքում թուրքերին հաջողվեց Արևմտյան Հայաստանում ամբողջությամբ կյանքի կոչել Հայոց ցեղասպանությունը։

1918 մարտի 3 - Բրեստ-Լիտովսկի հաշտության պայմանագիրը Խորհրդային Ռուսաստանի և Քառյակ միության երկրների միջև։ Հաշտության 4-րդ հոդվածով և ռուս-թուրքական լրացուցիչ համաձայնագրի համաձայն՝ ռուսները Արևմտյան Հայաստանը ճանաչեցին Օսմանյան կայսրության տարածք։

1920 մայիս - Արցախի բռնազավթումը Կարմիր բանակի ու ադրբեջանական զորամասերի կողմից։

1920 հուլիս-օգոստոս՝ ռուս-ադրբեջանական զինուժի կողմից Նախիջևանի ու Զանգեզուրի բռնազավթումը։

1920 օգոստոս 2 - Գորիսում բոլշևիկների կողմից ՀՀ խորհրդարանի անդամներ Արշակ Շիրինյանի և Վահան Խորենու գնդակահարությունը։

1920 օգոստոսի 24 - Ռուս-թուրքական «Սրտագին ու անկեղծ բարեկամության» պայմանագիր։ Արևմտահայաստանն ու Արևելահայաստանի մի մասը ճանաչվեցին թուրքական հայրենիքի անբաժան մաս։ Ռուսաստանը քեմալականներին խոստացավ զենքի ու զինամթերքի մատակարարումներ և զինեց թուրքական բանակը:

1920 սեպտեմբերի 1-8 - Լենինի ցուցումով Բաքվում հրավիրված Արևելքի ժողովուրդների առաջին համագումարում, ուր որպես պատվիրակ ներկա էր նաև Էնվեր փաշան, կոչ արվեց «սրբազան պատերազմ» ծավալել միջազգային իմպերիալիզմի ու վերջինիս դաշնակից Հայաստանի հանրապետության դեմ:

1920 սեպտեմբերի 18 - Արևելքի ժողովուրդների առաջին համագումարի կողմից կազմավորված «Քարոզչության և գործողության խորհուրդը» ընդունեց մի բանաձև, որն առաջարկում էր օգնել քեմալականներին, նրանց ռազմարշավի դուրս բերել Հայաստանի դեմ և «թուրք-հայկական նոր կոտորածները» կանխելու պատրվակով կարմիր բանակը մտցնել Հայաստան՝ հաստատելով խորհրդային կարգեր:

1920 սեպտեմբերի 23 - ռուսների դրդմամբ թուրքերը հարձակվեցին ՀՀ-ի վրա։ Սկսվեց հայ-թուրքական պատերազմը։

1920 նոյեմբերի 29 - Կարմիր բանակը ներխուժեց ՀՀ և չեղած բանվորա-գյուղացիական ապստամբության անունից Հայաստանը հռչակեց խորհրդային հանրապետություն։

1920 դեկտեմբեր 2 - Հայաստանի խորհրդայնացումը։ Առաջին հանրապետության կործանումը։

1920 դեկտեմբեր - 1921 հունվար՝ հայ մտավորականների և հայկական բանակի հրամանատարական կազմի աքսորը։ Մտավորականների կացնահարում Երևանի բանտերում։ Բնակչության շարժական ու անշարժ գույքի թալան ու յուրացում:

1921 հուլիսի 5 - Կովբյուրոյի որոշմամբ Արցախը նվիրվեց Ադրբեջանին։

1921 մարտի 16-ի Մոսկվայի և նույն թվի հոկտեմբերի 13-ի Կարսի չարաբաստիկ պայմանագրերով Կարսի ու Սուրմալուի շրջաններն անցան Թուրքիային, Շարուր-Նախիջևանը՝ Ադրբեջանին։

1921-1949 - Հայաստանից աքսորվեցին, բանտերում կտտանքների ենթարկվեցին ու գնդակահարվեցին տասնյակ հազարավոր հայորդիներ։ Մտավորականության կազմակերպված ոչնչացում։

1926 - Մոսկվան Հայ եկեղեցուն արգելեց հիշատակի պատարագ մատուցել Մեծ Եղեռնի զոհերի հիշատակին։

1938 թ. ապրիլին Էջմիածնում խեղդամահ արվեց Ամենայն հայոց կաթողիկոս Խորեն Մուրադբեկյանը:

1953 մայիսի 30 - ԽՍՀՄ կառավարության հայտարարությունն այն մասին, որ պաշտոնական Մոսկվան Թուրքիայից հողային պահանջ չունի։

1966-88 - բացահայտ հալածանքների նոր ալիք այլախոհների նկատմամբ։ Ազգային միացյալ կուսակցության անդամների ձերբակալություն, աքսոր, գնդակահարություն:

1988 փետրվարի 27-29 - Սումգայիթի ցեղասպանությունը: Խորհրդային զորքերի «ուշացում» 3 օրով:

1988-1990՝ Մոսկվայի հրահրմամբ ու անտարբեր հայացքի ներքո Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում բնակվող հայության տեղահանում, թալան ու կոտորածներ։

1990 թ հունվար - Բաքվի հայության ջարդերը։ Խորհրդային զորքերը «ուշանում են» 7 օրով:

1991 ապրիլ-մայիս - ռուս-ադրբեջանական զինուժի համատեղ իրականացրած «Օղակ» գործողությունը. Արցախի տասնյակ հայկական բնակավայրերի խաղաղ բնակչության կոտորած, գերևարում, թալան ու ավերածություններ:

1991-ից առ այսօր - Կրեմլի կողմից Ադրբեջանի ինտենսիվ զինում, այդ թվում` մասսայական ոչնչացման զենքերով:
(շարունակելի)

Արշալույս Զուրաբյան

Հայեր, գիտե՞ք, որ, ֆեյսբուքյան էջ: