Հայե՛ր, գիտե՞ք, որ

Երևանի 1924 թ․ հատակագծում Ալեքսանդր Թամանյանը Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցու մոտ նախատեսում էր կիսաշրջանաձեւ հրապարակ, բայց քաղաքային իշխանությունները որոշեցին քանդել եկեղեցին և նրա տեղում կառուցել «Մոսկվա» կինոթատրոնի շենքը։

Բազմաթիվ հայ և օտար գիտնականներ, այդ թվում Խորհրդային Հայաստանի հուշարձանների պահպանության կոմիտեի նախագահ Ալեքսանդր Թամանյանն ու գիտական քարտուղար Աշխարհաբեկ Քալանթարն իրենց բողոքի ձայնը բարձրացրին, ընկան դռնեդուռ՝ փորձելով իշխանություններին հետ պահել 5-6-րդ դարերի եկեղեցին ու նրա որմնանկարները (հնագույնը՝ 5-րդ դարի էր) քանդելու ու ավերելու մտքից, բայց անարդյունք։

Թամանյանի խոսքերով՝ «եկեղեցու որմնանկարները համաշխարհային արվեստի տեսանկյունից ունեն բացառիկ նշանակություն և հուշարձանն իր բացառիկ մնացորդներով մեծ հեղաշրջում է առաջացնելու արվեստի պատմության մեջ»։

Նկարիչ-վերականգնող Գ․ Չիրիկովը, որմնանկարները մանրամասն ուսումնասիրելուց հետո, գրել է․«Արևելքի և մասնավորապես Հայաստանի ձեռագրերի ու գեղանկարչական նյութի խոր ուսումնասիրումը կհակադրի փոխել եվրոպական գիտական աշխարհում գոյություն ունեցող կարծիքը յուղաներկ կերպի առաջացման ժամանակաշրջանի մասին և կարեւոր ճշտում կմտցնի գեղարվեստական գեղանկարչական մշակույթի ուսումնասիրման մեջ։ Նաև չեմ կարող չնշել իր տեսակի մեջ բացառիկ, միակ, գրականության մեջ ոչ մի տեղ չհիշատակվող և իմ պրակտիկայում ցայսօր չհանդիպած այստեղ գոյություն ունեցող գեղանկարչության էմուլսիոն-լաքային շերտի առկայությունը, արված քարե սվաղված պատին, բարեբախտաբար շատ լավ պահպանված․․․ Շինությունը քանդելու մտքից պետք է մեկընդմիշտ հրաժարվել»։

Քաղաքային, հանրապետական ու միութենական իշխանությունները մնում են անդրդվելի եւ 1931-ին Սուրբ Պողոս-Պետրոսը քանդում են։ Եկեղեցին քանդելիս որմնանկարների մի մասը հանում ու փոխադրում են տարբեր թանգարաններ։ Այսօր դրանք պահպանվում են Երևանի պետական պատկերասրահում և Հայաստանի պատմության թանգարանում։ Կինոթատրոնի հիմքերը քանդելու ժամանակ հայտնաբերվում են հնագիտական եզակի ու անկրկնելի գտածոներ, խճանկարի մնացորդներ․․․ Այդ ամենը նույնպես ոչնչացվում է։ Անդառնալի կորուստների գնով Երևանը կառուցվում ու ընդարձակվում էր։

Ի դեպ, 1920-30-ական թթ․ միայն Խորհրդային Հայաստանում ոչնչացվեցին շուրջ 800 վանք ու եկեղեցի։ Հարեւան Թուրքիայում արդեն խոնարհվել էին հայոց աղոթատներից 2350-ը։

Հայե՛ր գիտե՞ք որ. ֆեյսբուք: